abdeliodis

Της Άννας Παχή

Ο πολυβραβευμένος και καταξιωμένος σε κοινό και κριτικούς σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης, μιλά στο iART για την παράσταση «Πλάτωνα – Απολογία Σωκράτους» που θα ανέβει το Μάιο στο αυθεντικό αρχαίο ελληνικό κείμενο, για την τέχνη και τον πειραματισμό, την ελληνική γλώσσα καθώς και το φως που υπάρχει γύρω μας.

Η παράσταση είχε ανέβει και την προηγούμενη χρονιά.

Τον περασμένο Ιούλιο αλλά λόγω της δύσκολης πολιτικής συγκυρίας έγιναν μόνο λίγες παραστάσεις. Παίχτηκε στη Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο Κήπου, στα αρχαία θέατρα Αιγείρας και Δωδώνης με μεγάλη συμμετοχή του κοινού κι εξαιρετική ανταπόκριση. Ανέβηκε στη Ρουμανία, στα Εθνικά Θέατρα Βουκουρεστίου και Κραϊόβας με τις παραστάσεις να είναι sold out. Το ίδιο συνέβη στην Κύπρο. Φτάσαμε μέχρι το Βιετνάμ.

Πως προέκυψε η παράσταση εκεί;

Ήταν πρωτοβουλία του Έλληνα πρέσβη, Νίκου Κανέλλου. Έμαθε για την παράσταση κι επικοινώνησε μαζί μου προκειμένου να παρουσιάσει, στα πλαίσια του εορτασμού της 25ης Μαρτίου στην πρεσβεία μας στο Βιετνάμ, την «Απολογία του Σωκράτη» και το κατάφερε. Η παράσταση αποθεώθηκε. Παρευρέθηκαν εκπρόσωποι 27 πρεσβειών αλλά και της χώρας, όπως ο υφυπουργός Εξωτερικών. Την παράσταση παρουσίασε ο υπουργός Πολιτισμού του Βιετνάμ. Ακούστηκε ο Εθνικός μας Ύμνος, ήταν στιγμές μεγάλης συγκίνησης. Ο Μπρούνο Αρτζελέ, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με παρότρυνε να πάω την παράσταση παντού, λέγοντας πως είναι η σύγχρονη έκφραση όχι μόνο του ελληνικού αλλά και του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το έργο άφησε εξαιρετικές εντυπώσεις.

Πως αποφασίσατε το ανέβασμά του;

Έχω συγκεκριμένη άποψη για το Σωκράτη και πρόκειται για συγκλονιστικό έργο. Έτσι αποφάσισα να το επικοινωνήσω.

Αποφάσισα να δείξω την άποψη που πιστεύω πως έχει το έργο από μόνο του.

Θεωρώ πως κάθε κείμενο είναι σαν μουσική παρτιτούρα. Πρέπει να αποδοθεί με τη σωστή ηχητική του ερμηνεία, τους σωστούς τονισμούς. Να υπάρχουν οι ρυθμικές αλλαγές εντός των λέξεων και των φραστικών ενοτήτων. Η χροιά δεν είναι τόσο σημαντική, κάθε ηθοποιός έχει τη δική του, η σωστή φωνητική απόδοση όμως είναι απαραίτητη. Αυτό προσπάθησα να δώσω. Η «Απολογία» αλλιώς ακούγεται με την εράσμια προφορά, αλλιώς με τον πλάγιο βυζαντινό ήχο που διαφοροποιείται ανάλογα με τη φωνή. Εντρυφώντας στην ελληνική γλώσσα και «σπάζοντας» τους κωδικούς μπορεί κανείς να κάνει τα πάντα.

Ως πείραμα;

Δε μου αρέσει το «πειραματικό». Αν θέλει κάποιος να πειραματιστεί, μπορεί να το κάνει σπίτι του με τους φίλους του. Δε μπορείς να ζητάς το χρόνο των άλλων – που είναι πολύ σοβαρό πράγμα – για μια δημόσια ανακοίνωση – επίσης πολύ σοβαρό πράγμα – για να πειραματίζεσαι, είναι σχεδόν γελοίο. Δεν το καταλαβαίνω, κάνουμε πειράματα στην πλάτη του άλλου;

Το θέατρο είναι χτισμένο πάνω σε κανόνες, σε αρχές. Τα έχει αναλύσει πολύ ωραία ο Συκουτρής στην «Εισαγωγή στην Ποιητική του Αριστοτέλη» κι εκεί παραπέμπω όλους μου τους μαθητές, άλλωστε κι εγώ εκεί γαλουχήθηκα. Μου έδωσε βεβαιότητες και χωρίς αυτές, ο καλλιτέχνης είναι αφημένος στην τύχη του. Η Τέχνη είναι επιστήμη, αυτό πιστεύω. Το θέατρο δε μπορεί να είναι μια α – τεχνη τέχνη όπου ο καθένας λέει το κείμενο όπως θέλει. Πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη του τις λέξεις, την έννοια, το χρόνο των ρημάτων άρα, τον τρόπο που εκφέρονται. Θα γράψω ένα βιβλίο σχετικά με αυτό όπου εισάγω μια μέθοδο που στην ουσία είναι εκ νέου ανακάλυψη της παλαιάς σχολής του αρχαίου θεάτρου. Θέλω να πιστεύω πως θα αποτελέσει βοήθημα για ηθοποιούς και σκηνοθέτες.

Όλος αυτός ο «πειραματισμός» θεωρώ πως παραβιάζει μια βασική αρχή: ο καλλιτέχνης παίρνει το κείμενο ενός άλλου και είτε το σέβεται, άρα το εγκρίνει και το αναδεικνύει, είτε δεν του αρέσει και φτιάχνει το δικό του κείμενο. Στη χειρότερη περίπτωση το θεωρεί λάθος. Το δέχομαι, αλλά πρέπει να πάρει και την ευθύνη. Δε γίνεται να βλέπεις «Τρωάδες» για παράδειγμα και να μην ξέρεις αν πρέπει να γελάσεις ή να κλάψεις, να νιώθεις άσχημα επειδή δεν κατάλαβες τι θέλει να πει το έργο.

abdeliodis1Η απόφαση να χρησιμοποιήσετε το αρχαίο κείμενο είναι παρακινδυνευμένη. Ο κόσμος πιστεύει ότι τα αρχαία ελληνικά είναι δύσκολα. Από τα σχόλια που διάβασα, αυτό δεν υφίσταται. Αν προσέξεις αυτό που βλέπεις και ακούς, μπορεί να καταλάβεις περισσότερα από όσα νομίζεις, άσχετα αν υπάρχει μετάφραση. Συμβαίνει όντως αυτό;

Όταν ξεκίνησα να εφαρμόζω τη μέθοδό μου είδα πως έχει επιτυχία σε έργα όπως του Βιζυηνού, του Παπαδιαμάντη και του Χορτάτση. Μπήκε «φως» στο κείμενο, στα συναισθήματα των ηρώων και των συγγραφέων κι αυτό είναι το τρίπτυχο που με ενδιαφέρει. Αρχικά απαγγέλω το κείμενο, το μαγνητοφωνώ, οι ηθοποιοί προσπαθούν να το πουν με τον ίδιο τρόπο και κάποια στιγμή το καταφέρνουν.

Εξηγώ τα πάντα με λογικούς κι αισθητικούς κανόνες, δε μένει τίποτα σκοτεινό, ούτε επιβάλλω απλώς την άποψή μου. Προχώρησα βήμα – βήμα κι έφτασα στο Σωκράτη. Αυτό που κάνω υπακούει σε μουσική και αρμονία που βρίσκονται ήδη μέσα στο σώμα μας. Έχουμε την αίσθηση του σύμπαντος γιατί είμαστε μέρος του. Όταν προσπαθούμε να αυτονομηθούμε χάνουμε το σύμπαν και την ταυτότητά μας.

Τι έχει να μας δώσει η «Απολογία» σήμερα;

Το μεγάλο μάθημα του έργου είναι πως χωρίς αυτογνωσία ο κόσμος δε μπορεί να προχωρήσει. Με το θάνατο του Σωκράτη πεθαίνει κάθε ιδέα διαχείρισης της αυτογνωσίας. Σταματά να εξελίσσεται ποιοτικά ο δυτικός πολιτισμός.

Ο ελληνικός δε μεταφέρθηκε σωστά στη Δύση ούτε μεταφραστικά ούτε ηθικά. Στις αραβικές και λατινικές μεταφράσεις έγιναν αναγκαστικά κάποιες τροποποιήσεις και χάθηκε η πεμπτουσία του νοήματος, το ανθρωπιστικό ιδεώδες. Χρησιμοποίησαν τον πολιτισμό μας για το κέρδος και για να καταπιέσουν άλλους λαούς, σαν όχημα εξουσίας κι όχι ευτυχίας για όλους, όπως θα έπρεπε. Όμως ο ελληνικός πολιτισμός είναι όρθιος. Απλώς θα δούμε το σημείο που σταμάτησε, το θάνατο του Σωκράτη, για να είμαστε έτοιμοι να υποδεχτούμε το σημείο που θα ξαναρχίσει.

Θεωρείτε πως έχουμε φύγει από τις ρίζες μας;

Δεν έχουμε φύγει, τις αγνοούμε. Δε μπορούμε να φύγουμε, οι πληροφορίες αυτές εμπεριέχονται στο dna μας. Είμαστε ο μόνος λαός που μπορεί να αναδιοργανώσει την πολιτισμική και πολιτιστική του ιστορία ακριβώς επειδή έχουμε ένα απόθεμα. Δεν του δίνουμε σημασία και δεν το ενεργοποιούμε λόγω άγνοιας. Για να ενεργοποιηθεί χρειάζεται πολλή δουλειά, δε γίνεται με επιφοίτηση. Αν δεν το διδαχθείς δε θα το μάθεις, δε θα το βάλεις στην καθημερινότητά σου. Χρειάζεται παιδεία.

Η ελληνική έχει φτιάξει τη γλώσσα της ιατρικής, της φιλοσοφίας, του αθλητισμού, όλων των βασικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου, των επιστημών. Οι πιο ευφυείς φιλόσοφοι χρησιμοποίησαν ελληνικές λέξεις για να χτίσουν τη φιλοσοφία τους, είδαν ότι μόνο αυτές μπορούν να λειτουργήσουν. Ψυχή. Psychiatric δε λέμε;  Η λέξη «ψυχή» όμως, σημαίνει «πνοή» στα αρχαία ελληνικά. Που να το βρουν στη γλώσσα τους αυτό;

Εμείς την αγνοούμε αντί να είναι η δύναμή μας. Συμπαθώ αυτούς που έχουν άγνοια, πιστεύω τη ρήση «ουδείς εκών κακός». Η άγνοια κάνει τους ανθρώπους κακούς. Κακός δε σημαίνει μόνο να κάνεις κακότροπα πράγματα αλλά και να μη μπορείς να συμπεριφερθείς σωστά απέναντι στις περιστάσεις. Αυτή είναι η πραγματική κακία.

Το να μην ξέρεις δεν είναι κακό. Το  να μην προσπαθείς να μάθεις;

Κανείς δε μπορεί να μάθει μόνος του, πρέπει να μάθεις από άλλους κι εμείς το ’χουμε μπροστά μας, απλώς δεν το ψάχνουμε. Όλοι αναγνωρίζουν ότι έχουμε μεγάλη ιστορία  το θέμα είναι πως κανείς δεν εντρυφά σε αυτήν. Η «Απολογία του Σωκράτη» διδασκόταν στα σχολεία – το κείμενο που χρησιμοποιώ είναι από σχολικό βιβλίο του 1952 –  τώρα έχει αφαιρεθεί. Γιατί; Σε όλες τις χώρες διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά εκτός από την Ελλάδα. Είναι απίστευτος ο βαθμός της άγνοιας που υπάρχει και δε μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Θα είμαστε πάντα με το κεφάλι κάτω.

Γίνονται προσπάθειες όμως, όπως αυτή που κάνετε εσείς. Ενώ αρχικά θα ξενίσει κάποιον το «αρχαία ελληνικά» όταν το δει θα το καταλάβει.

Αυτό είναι γεγονός. Ακόμη και μικρά παιδιά το καταλαβαίνουν. Το αρχαίο θέατρο της Λάρισας ήταν γεμάτο και πολλά παιδιά του Δημοτικού και του Γυμνασίου έμειναν μετά το τέλος του έργου για να συζητήσουμε αυτό που είδαν. Το ίδιο συμβαίνει όπου κι αν παίζεται. Είναι σπουδαίο. Ένα έναυσμα χρειάζεται.

Ασχολείστε πολύ με κλασικά έργα. Δίνει μια κάποια σιγουριά αυτό;

Ασχολούμαι μόνο με κλασικά. Δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν εξαιρετικά κείμενα σήμερα, απλώς πρέπει να τα ψάξει κανείς. Το κλασικό βρίσκεται παντού, δίπλα σου. Κλασικό για μένα, είναι αυτό που συμπεριλαμβάνει όλες τις αξίες που απαρτίζουν τον οικουμενικό και ουμανιστικό πολιτισμό. Αν δεν υπάρχει κάτι να ξυπνήσει τον Άνθρωπο μέσα μου και την καρδιά μου δεν το θέλω, βαριέμαι. Διαβάζω μόνον ότι μου αρέσει αν δε με κρατήσει από την πρώτη παράγραφο το αφήνω. Μια ρωγμή και μόνο, μπορεί να καταστρέψει ένα έργο.

Αυτή είναι η σιγουριά του κλασικού. Μας δίνει χαρά, μας δείχνει πως να ζούμε ειρηνικά με τους άλλους, να απολαμβάνουμε τη ζωή. Πρόκειται για έργα τέχνης που υποστηρίζουν αυτόν τον οικουμενικό πολιτισμό της αλληλεγγύης και της αγάπης. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο, τα υπόλοιπα είναι χαμένος κόπος και χρόνος.

Βλέπετε φως όμως, έτσι δεν είναι;

Μόνο φως. Υπάρχει παντού, εμείς δεν το βλέπουμε. Προσπαθώ μέσα από τη δουλειά μου να δείξω πως πρέπει να παρακολουθούμε, να χτίζουμε και να εκτελούμε ένα έργο έτσι ώστε η αποδοχή του να είναι βιωματική, να πιάνει τόπο. Όταν το επικοινωνείς αυτό στον άλλον γίνεται ξανά δημιουργικός. Όσο βρίσκεται σε σύγχυση ποτέ δε θα γελάσει και θα είναι επιρρεπής σε αρρώστιες. Θεωρώ αυτά τα πράγματα πολύ φυσικά, όλοι θα έπρεπε να τα βιώνουν. Κόλλησα εκεί από μικρός και δεν ξεκόλλησα ποτέ. Δε μπόρεσα να πάρω άλλους δρόμους, μου ήταν αδύνατον.

Αυτό έχει κι ένα τίμημα.

Η δημιουργία είναι ζωή, χαρά κι έχει αποτέλεσμα, δεν ικανοποιεί μόνον εσένα αλλά όλους. Αυτό το ήξεραν πολύ καλά στην αρχαία Ελλάδα όπου η μόνη δικαίωση ήταν η ευχαρίστηση που προερχόταν μέσα από τους άλλους. Οι περισσότερες μορφές ευχαρίστησης σήμερα δεν έχουν καμία σχέση με την ουσία της έννοιας. Πολλοί έχουν την ψευδαίσθηση της ευτυχίας. Μόνο όμως η ψυχή μπορεί να νιώσει την πραγματική ευτυχία.

Κάνοντας τα πράγματα που έκανα, πολλές φορές βρέθηκα απομονωμένος, κάτι πολύ δυσάρεστο. Πίστευα και πιστεύω πως κάνω θέατρο για όλον τον κόσμο, δεν απευθύνομαι σε συγκεκριμένο κοινό. Αλλά βρέθηκα ξαφνικά στο περιθώριο σα να είμαι δείγμα «ιδιαίτερης» καλλιτεχνικής φιγούρας που ασχολείται με «ιδιαίτερα» πράγματα κι αυτό είναι εντελώς λάθος. Δεν επεδίωξα να είμαι «εστέτ» γιατί δεν ήμουν ποτέ «εστέτ» ή διανοούμενος. Είμαι πολύ πρακτικός άνθρωπος. Απλώς είναι πάρα πολύ δύσκολο να στήσεις κάτι δικό σου μόνος σου, χωρίς καμιά βοήθεια οικονομική. Προσπάθησα κάποιες φορές να βρω ένα δικό μου χώρο αλλά απέτυχα κι απογοητεύτηκα πολύ. Έτσι αποφάσισα να κάνω τα έργα μου χωρίς αυτό το άγχος. Ήταν απλά θέμα συγκυρίας.

apologia

«Πλάτωνα, Απολογία Σωκράτη»

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

6 έως 15 Μαΐου 2016

Διδασκαλία αρχαίου κειμένου, μετάφραση, σκηνικός χώρος, σκηνοθεσία:

Δήμος Αβδελιώδης

Επιμέλεια μετάφρασης υπερτιτλισμού: 

Αμαλία Κοντογιάννη

Εικαστική παρέμβαση: 

Αριστείδης Πατσόγλου

Σκηνογραφικός σχεδιασμός κλεψύδρας:

Κώστας Κοτσανάς

Βοηθοί σκηνοθέτη:

Αθηνά Ζώτου, Ειρήνη Ζάρρα

Οργάνωση παραγωγής:

Αθηνά Σαμαρτζίδου

Διανομή (με σειρά εμφάνισης)

Βασίλης Καραμπούλας (Σωκράτης),

Θανάσης Δισλής  (Μέλητος)

Πώληση εισιτηρίων

Στα ταμεία του Θεάτρου,
Ηρώων Πολυτεχνείου 32 και Βασιλέως Γέωργίου
210 4143 310 – 210 4143 320

Ticket Services
Ταμείο Πανεπιστημίου 39
(Στοά Πεσμαζόγλου)

ONLINE εισιτήρια:
www.ticketservices.gr

Τηλεφωνική αγορά με πιστωτική κάρτα:
210 7234567