Της Άννας Παχή
Ο σκηνοθέτης Γιάννης Κωνσταντακόπουλος μιλά στο iART για την παιδική παράσταση «Το μαγικό βιολί», το δύσκολο παιδικό κοινό και την τέχνη γενικότερα.
Πως ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη σκηνοθεσία;
Σκηνοθέτησα το πρώτο μου έργο στην Πάτρα, όπου σπούδαζα στο εκεί τμήμα Θεατρικών Σπουδών. Από το 2004 δραστηριοποιούμαι στην Αθήνα. Αρχικά ασχολήθηκα με το devised theatre, δηλαδή με παραστάσεις που το παραστατικό υλικό δημιουργείται μέσα από τη διαδικασία της πρόβας. Δάσκαλός μου ήταν ο Κώστας Φιλίππου. Έβρισκα μεγάλο ενδιαφέρον στο γεγονός πως λες αυτά που θέλεις έξω από συμβατικά κείμενα. Έτσι κι αλλιώς, μέσω της τέχνης, κάτι θέλεις να πεις, να εκφράσεις, να επικοινωνήσεις και το devised theatre σε βοηθά να βρεις την ουσία . Το 2012 έκανα μια στροφή προς τις παραστάσεις με κείμενο και κάποιες μουσικές.
Το «Μαγικό Βιολί» είναι η πρώτη σου παράσταση για παιδιά;
Ναι, δεν είχα ξανασχοληθεί με παιδική παράσταση, εκτός από μια φορά παλαιότερα, ως ηθοποιός. Δεν έχω ασχοληθεί επίσης με την αρχαία τραγωδία. Θεωρώ αυτά τα δυο, τις πιο δύσκολες περιοχές του θεάτρου. Ως καλλιτέχνες έχουμε μάθει να προετοιμάζουμε κάτι, γνωρίζοντας πως ο ενήλικος θα μείνει από την αρχή μέχρι το τέλος και θα εκφράσει το θαυμασμό ή τη δυσαρέσκειά του μετά την παράσταση. Το παιδί όμως, έχει το πάρα πολύ καλό συνήθειο να είναι «παρών». Με τον αυθορμητισμό και την ειλικρίνειά του, γίνεται ουσιαστικά συμμέτοχος και συνένοχος. Τώρα που αισθάνομαι λίγο πιο ώριμος, μπήκα στη διαδικασία να ασχοληθώ με το παιδικό θέατρο, με το θεατή που δε μπορείς να ξεγελάσεις, πρέπει να κρατάς το ενδιαφέρον του αμείωτο και να πηγαίνεις τη φαντασία του παρακάτω, να την εξάπτεις και να δίνεις εναύσματα. Το «Μαγικό Βιολί» είναι ουσιαστικά μια ανάθεση, από την ομάδα της Purple Group που διαχειρίζεται το Θέατρο Χώρα. Το είδα σαν πρόκληση γιατί έχει, κρυμμένες κάτω από το πέπλο του παραμυθιού πάρα πολλές αλήθειες. Αν και προορισμένο για παιδικό κοινό, δεν έχει τα βασικά «κλειδιά» που βλέπουμε σε παιδικές παραστάσεις. Δεν βασίζεται στο χρώμα, τη χαρά, το χαμόγελο. Δεν έχει σε πρώτο πλάνο την αισιοδοξία και το «όλα πάνε τέλεια», αλλά το ακριβώς αντίθετο. Ένας βασιλιάς απαγορεύει στην πολιτεία του το γέλιο, τη χαρά, το τραγούδι και τη μουσική, για όλους. Δυσκολεύει τις ζωές τους, αλλά όταν επεκτείνει αυτά τα διατάγματα στα παιδιά, οι άνθρωποι ψάχνουν να βρουν τρόπους να το αντιμετωπίσουν. Δεν είναι όμως πολύ δραστήριοι. Μέχρι που έρχεται ένας περιπλανώμενος μουσικός και τους παρακινεί να κερδίσουν τα αυτονόητα. Κι ενώ το έργο εξελίσσεται αρχικά με μια μικρή μόνο δόση ελπίδας, τα πράγματα αλλάζουν. Η ελπίδα και η αισιοδοξία προσωποποιούνται στον ξένο κι έρχονται να κατατεθούν στα μάτια των μικρών και των μεγάλων θεατών. Η πρόκληση ήταν αυτή ακριβώς: Μια παράσταση για παιδιά χωρίς τα βασικά συστατικά του παιδικού θεάτρου από γραφής του. Όσοι συμμετέχουμε, προσπαθήσαμε να φτάσουμε τη φαντασία του παιδιού, να δούμε πως τα ίδια τα παιδιά, με τα παιχνίδια τα δικά τους θα έπαιζαν αυτήν την ιστορία. Η αλήθεια είναι πως τα παιδιά, όπως και οι μεγάλοι, ζούμε δύσκολα. Μπορεί να μη μας απαγορεύει κάποιος το τραγούδι, έχουμε όμως προβλήματα. Η παράσταση είναι μιούζικαλ, απλά η μουσική είναι «κρυμμένη». Την φέρει στη σκηνή μόνον ο τρελός της παρέας, κρυφά από το βασιλιά. Οι πολίτες τραγουδούν ψιθυριστά. Οπότε, αυτό φέρνουμε στα παιδιά: ακόμη και αν σας έχουν απαγορεύσει κάτι, πρέπει να βρείτε τον τρόπο να διεκδικήσετε αυτό που σας αξίζει, το αυτονόητο που πρέπει να έχουμε όλοι οι άνθρωποι. Στο παραμύθι είναι η μουσική και η χαρά, στην πραγματικότητα είναι άλλα πράγματα.
Ακούγεται ως μια υπέροχη αλληγορία.
Ουσιαστικά, το παραμύθι της Γραμματικάκη είναι μια διαρκής αλληγορία, μια σύγκρουση της εξουσίας με το φόβο. Η εξουσία επιβάλλει αυτές τις απαγορεύσεις και απαγορεύοντας το χρώμα επιβάλλει την ομοιομορφία. Σε αντιδιαστολή έρχεται η ελευθερία του πνεύματος να δώσει τις διεξόδους σε όλα αυτά. Αυτό θέλουμε να πούμε. Δεν υπάρχει το «μου επέβαλλαν την ασχήμια», υπάρχει το «διεκδικώ την ομορφιά». Δεν υπάρχει «μου επιβάλλουν το φόβο» αλλά «διεκδικώ την ελευθερία». Σίγουρα δεν είμαστε όλοι επαναστάτες, μπορούμε όμως να διεκδικούμε ένα καλύτερο μέλλον, ο καθένας με τον τρόπο του.
Ποιες ήταν οι πρώτες αντιδράσεις;
Πηγαίνει εντυπωσιακά καλά. Όπως πάντα στο θέατρο, μέχρι την τελευταία στιγμή συναρμολογούμε κομμάτια, είναι πολυσυλλεκτικό θέαμα, ειδικά μια παιδική παράσταση. Πέρα από την αλήθεια των ηθοποιών που καταθέτουν επί σκηνής, ο ήχος, το φως, το βίντεο, το σκηνικό, το κοστούμι, πρέπει να παντρευτούν σε ενιαίο σύνολο. Κάναμε το πρώτο μας άνοιγμα και απογειωνόμαστε για το χειμώνα, με πάρα πολύ καλές εντυπώσεις και από τους μικρούς και από τους μεγάλους θεατές. Άλλωστε, δε διαφέρει πολύ η προσέγγισή μας από ένα θέαμα που αφορά και τους γονείς.
Μίλησέ μας για την ομάδα.
Το καλλιτεχνικό δυναμικό είμαστε νέοι άνθρωποι που θελήσαμε να δώσουμε μια διαφορετική νότα, μακριά από τον τεχνητό εντυπωσιασμό. Χρησιμοποιούμε τη σύγχρονη τεχνολογία, video art, 3d animation, sound design όχι για να εντυπωσιάσουμε και να παραλλάξουμε την ιστορία, αλλά ενισχυτικά προς το παραμύθι, την αφήγηση, να τη συνδέσουμε με την πραγματικότητα. Οι ηθοποιοί τραγουδούν ζωντανά. Το σκηνικό μας αποτελείται από βίντεο προβολές που συνδυάζουν φωτογραφίες της σύγχρονης Αθήνας με εικονογράφηση παραμυθένιων τοπίων. Υπάρχουν τα πάρκα και οι λόφοι που συναντάμε σε μια βόλτα στην πόλη, η μυθοπλασία του παραμυθιού, έτσι ώστε η αλήθεια και το παραμύθι συνδέονται μπροστά στα μάτια των παιδιών. Αυτό είναι η ομάδα. Προσπαθήσαμε να δώσουμε την αλήθεια της νέας γενιάς στο παιδικό θέατρο. Ο θίασος είναι πολυσυλλεκτικός, συνεργαζόμαστε πρώτη φορά αλλά η χημεία μας έδεσε. Εμφανίζονται εννέα ηθοποιοί, πέντε βασικοί χαρακτήρες του παραμυθιού της Μαριβίτας Γραμματικάκη και τέσσερις πολίτες. Όλοι μαζί είναι τα αρνητικά συναισθήματα κι ο κάθε ένας αντιπροσωπεύει κάτι που δε θα θέλαμε στον ψυχισμό μας. Βέβαια, όλα μεταστρέφονται. Οι χαρακτήρες ξεκινούν από κάπου και καταλήγουν κάπου αλλού, από το αρνητικό στο θετικό. Αυτό συμβαίνει και στη σύγχρονη πραγματικότητα. Ζούμε σε μια κατάσταση εδώ και χρόνια, που «για το καλό μας» μας κάνουν κακό. Μέχρι αποδείξεως του εναντίον, ο καθένας μπορεί να ταυτιστεί με την κακή πλευρά. Να θέλει κάποιος να επιβάλλει την ομοιομορφία γιατί και η διαφορετικότητα, για πολλούς, είναι κατακριτέα. Η ιστορία αγγίζει πολλά θέματα. Ο «τρελός» που βλέπει χρωματιστά λουλούδια, ακούει καμπάνες και ερωτεύεται την πριγκίπισσα, τη χάνει, γιατί έρχεται ο «ξένος». Η απόρριψη που νιώθει οδηγεί σε αυτό που λέμε σήμερα bulling. Ένα παιδάκι που έχει δεχτεί την απόρριψη, θα ταυτιστεί μαζί του. Κάποιο άλλο, που δεν την έχει νιώσει, δε μπορεί να ταυτιστεί. Παίζουμε στα όρια μεταξύ αλήθειας και παραμυθιού. Αυτό είναι που με ιντριγκάρει στο θέατρο, η ισορροπία μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας. Οι αναφορές στην πραγματικότητα θεωρώ πως είναι ότι μας αφορά. Κατ’ επέκτασιν, σε κάθε μορφή τέχνης, τα βιώματά σου σε κάνουν να ερμηνεύσεις ένα καλλιτεχνικό έργο. Το μεγάλο στοίχημα είναι πως θα το προσλάβουν τα πιτσιρίκια, οι πιο δύσκολοι θεατές. Η γενιά τους δεν ιντριγκάρεται πλέον με το σκληροπυρηνικό παραμύθι. Δεν τους αρέσει το «μια φορά κι έναν καιρό» που οδηγεί σε ένα διδακτισμό, προτιμούν το «εδώ και τώρα». Σε καμία περίπτωση δεν επιζητούμε το διδακτισμό. Άλλωστε, τα παιδιά είναι τέχνη από μόνα τους. Εμείς, με ένα κομμάτι πανί θα φτιάξουμε ένα λόφο. Εκείνα θα φτιάξουν ρούχα, ομπρέλα, σκάλα.. Αυτό προσφέρει η τέχνη στα παιδιά, έξαψη της φαντασίας.
Είναι ευχάριστο που πρόκειται για έργο Έλληνα λογοτέχνη. Τα πιτσιρίκια βάλλονται από ξένες κουλτούρες, την παντοδυναμία της Disney, της Pixar, σειρές βιβλίων γραμμένες από ξένους. Όχι ότι πολλά από αυτά δεν είναι καλά, απλώς κάπου είχε παραγίνει το κακό.
Είναι διαφορετική η κουλτούρα. Μια ξένη μυθολογία στην Ελλάδα, χρειάζεται διαφορετικού τύπου παιδεία για να την προσλάβεις, είναι σα να εξάγεις την «Οδύσσεια» του Ομήρου στην Ελβετία, τυχαίο παράδειγμα. Εμείς έχουμε εικόνα του τι εστί «Οδύσσεια», ως Έλληνες. Οι Ελβετοί χρειάζονται άλλη προσέγγιση. Η Disney και η Pixar προσφέρουν εικονικές προσεγγίσεις στα παραμύθια, χρησιμοποιούν το οπτικό εφέ για να εντυπωσιάσουν, χάνοντας λίγη από την ουσία της ιστορίας. Εμείς, ενώ χρησιμοποιούμε τα ίδια πράγματα, το κάνουμε υποστηρικτικά στην ουσία, να βοηθήσουμε τα παιδιά στην πρόσληψη του παραμυθιού. Ένα παραμύθι άλλης χώρας ή και κλασικό ακόμη, δε λέει κάτι στα παιδιά που ζουν στην κοινωνία της πληροφορίας. Το ζητούμενο είναι να φέρνεις τα πράγματα στα μέτρα τους. Όταν απευθύνεσαι στα παιδιά του 2016 που είναι με το τάμπλετ ή το κινητό στο χέρι, βλέπουν εικόνες ψηφιακής τεχνολογίας και προσπαθείς να τους πεις κάτι παλιό, μπορεί να τα χάσεις. Ενώ, παντρεύοντας ένα σύγχρονο παραμύθι, γραμμένο από Έλληνα λογοτέχνη, υποστηρίζοντας την εικονικότητα σε αυτό που θέλεις να πεις, είσαι λίγο πιο σίγουρος. Αυτό ήταν και το δικό μας στοίχημα. Δεν επιθυμούμε να κοροϊδέψουμε τους θεατές μας.
Πιστεύω πως θα το καταλάβαιναν.
Τα παιδιά καταλαβαίνουν αμέσως το ψέμα και το βαριούνται. Το ίδιο συμβαίνει αν πας να τους δείξεις πως ξέρεις καλύτερα, κάτι που σίγουρα γνωρίζουν. Εγώ, ας πούμε, δε γνωρίζω τα σημερινά παιχνίδια. Αν έμπαινα στη λογική να παίξω με αυτά, τα παιδιά θα ήταν πιο μπροστά από μένα. Για αυτό τους δείχνω κάτι καινούριο, χρησιμοποιώντας το μέσο τους, το εργαλείο τους. Για μένα, το θέμα είναι η αλήθεια, το εδώ και τώρα. Στα παιδιά δεν αρέσουν οι «εξυπνακισμοί». Δεν τους αρέσει κάτι δικό τους να το χρησιμοποιείς ως δικό σου. Είναι σα να τους παίρνεις τα παιχνίδια τους. Τα χρησιμοποιείς για να παίξεις μαζί τους, όχι να τους δείξεις πως παίζονται. Αυτό το σεβασμό χρειάζονται. Ξεκινήσαμε βήμα – βήμα με την κλασική διαδικασία της σκηνοθεσίας. Η ουσία είναι ο ηθοποιός επί σκηνής , αυτός αφηγείται την ιστορία, όλα τα υπόλοιπα το υποστηρίζουν. Η αφήγηση παραμένει στα χέρια του ηθοποιού για να κάνει το παιδί συνένοχο. Το παιδί δεν ταυτίζεται με έναν ήχο, με ένα σκηνικό ή μια εικόνα, αλλά με τον ήρωα. Οποιοδήποτε εργαλείο, μέσο, είναι για να παίξει με τα παιδιά, να το χρησιμοποιήσουν αυτά. Οι εικόνες που έχουμε στην παράσταση για μένα μπορεί να σημαίνουν κάτι, για έναν άλλον σημαίνουν κάτι άλλο, για τα παιδιά σημαίνουν κάτι εντελώς διαφορετικό. Δεν επιβάλλεις στο παιδί πως θα προσλάβει κάτι, του δίνεις τη γκάμα κι επιλέγει εκείνο αν θα συγκινηθεί, αν θα γελάσει, αν θα κλάψει, αν θα κοροϊδέψει…
Αυτό δεν είναι το θέατρο; Δεν πρέπει, ο κάθε θεατής να βρει στο έργο το δικό του κομμάτι;
Ακριβώς αυτό θεωρώ κι εγώ επιτυχία. Πολλοί συνάδελφοι δεν συμφωνούν, πιστεύουν ότι πρέπει να δίνεις ξεκάθαρα μηνύματα, να προκαλείς συγκεκριμένα συναισθήματα. Εγώ θέλω απλά να εκθέτω, να προκαλώ. Άλλωστε, υπάρχουν και διαφορετικά βιώματα. Η εικόνα ενός καυγά στο δρόμο, κάποιον μπορεί να τον τρομάξει, κάποιον να τον κάνει να γελάσει. Αυτό μεταφέρεται στο θέατρο. Στην παράσταση, υπάρχουν πράγματα που με συγκινούν. Κάποιοι φίλοι συγκινήθηκαν με τελείως άλλα στοιχεία της. Έτσι, δε θέλω να εστιάσω στο τι συναίσθημα θα προκαλέσω. Η δράση είναι εκεί, την προσλαμβάνει ο καθένας βάσει των δικών του βιωμάτων. Από αυτά που ακούμε πάντως, προκαλεί πολλά συναισθήματα.
Πως, κατά τη γνώμη σου, πάει το θέατρο εν μέσω κρίσης;
Νομίζω πως είναι από τις περιοχές που επλήγησαν λιγότερο, γιατί ήταν πάντα πληγμένη περιοχή. Περιμέναμε να κλονιστεί αλλά δε μπορεί να κλονιστεί άλλο. Ο κόσμος δεν έφυγε από το θέατρο, απλά έγινε πιο επιλεκτικός. Έγινε ένα ξεσκαρτάρισμα που θα γινόταν έτσι κι αλλιώς.
Είμαστε εκπαιδευμένοι θεατές;
Νομίζω πως εκπαιδευμένοι πρέπει να είναι οι επιστήμονες, οι γιατροί, οι δάσκαλοι, όχι ο θεατής. Ο «εκπαιδευμένος» θα πάει να δει παραστάσεις στις οποίες ξέρει τι θα δει και θα μείνει εκεί. Ο μη εκπαιδευμένος θα είναι πιο ανοιχτός σε προτάσεις και νομίζω πως αυτούς προτιμώ. Ο καλύτερος θεατής, είναι ο «ανοιχτός» θεατής.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:
Μουσική: Νίκος Ξανθούλης
Κείμενο – Στίχοι: Μαριβίτα Γραμματικάκη
Σκηνοθεσία: Γιάννης Κωνσταντακόπουλος
Σχεδιασμός και εικαστική επιμέλεια σκηνικού χώρου: Μυρτώ Λάμπρου
Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη
Φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη
Επιμέλεια Κίνησης: Έλενα Γεροδήμου
Video Art & 3D Animation: Σπύρος Κουδουνάς
Εικονογράφηση: Μαρίνα Δημοπούλου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ελένη Κάκκαλου
Βοηθός ενδυματολόγου: Μαίρη Μαρμαρινού
Βοηθός χορογράφου: Μαρία Γεροδήμου
Φωτογραφίες – Βίντεο: Μαριλένα Αναστασιάδου / ICON Productions
Προβολή – Επικοινωνία: BrainCo S.A.
Παραγωγή: Purple Group
ΠΑΙΖΟΥΝ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΟΥΝ ΟΙ ΗΘΟΠΟΙΟΙ (Αλφαβητικά):
Γρηγόρης Γεωργίου, Φένια Ζαχαρίου, Ελένη Κάκκαλου, Ιωάννης Κοντέλλης, Δημήτρης Κυρατσούδης, Ηρακλής Κωστάκης, Τζωρτζίνα Παλαιοθοδώρου, Νικόλας Στραβοπόδης, Γιώργος Τζαβάρας
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ:
Παραστάσεις: Κάθε Κυριακή, 11:00 & 15:00
ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ: 12 ευρώ (παιδικό), 10 ευρώ (ενηλίκων)
Προπώληση εισιτηρίων: www.ticketservices.gr
Θέατρο Χώρα
Αμοργού 20, Αθήνα
Τηλ.: 210-8673945