evripidis

Της Άννας Παχή

Μαζί με το Σοφοκλή και τον Αισχύλο, ο Ευριπίδης ανήκει στη χρυσή τριπλέτα των τραγωδών. Είναι εκείνος που κλείνει τον κύκλο της ακμής του αρχαίου δράματος. Ανήκε στην ανώτερη κοινωνική τάξη, ήταν ευκατάστατος και φυσικά είχε μουσική και ποιητική παιδεία. Επηρεάστηκε από τους Σοφιστές, του άρεσε ιδιαίτερα η θεωρία τους “παν μέτρον ο άνθρωπος” την οποία εφάρμοσε στα έργα του. Έζησε τόσο την ακμή της Αθήνας, μετά τη νίκη της επί των Περσών, όσο και το τέλος των δημοκρατικών θεσμών και την παρακμή της, μετά τον καταστροφικό για όλους Πελοποννησιακό Πόλεμο.

ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΣΗ

Αν και συναναστρέφεται το jet set της εποχής, υπήρξε μάλιστα κολλητός φίλος του Σωκράτη, διατηρεί αποστάσεις από τη δημόσια ζωή και τα αξιώματα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν εκτελούσε τις υποχρεώσεις του ως πολίτης. Η αποστασιοποίησή του αυτή, οφείλεται στο γεγονός πως ήταν ασυμβίβαστος και δε χάριζε κάστανα. Άλλωστε, η εντύπωση που έδινε ως αμφιλεγόμενο πρόσωπο, δεν του άφηνε πολλά περιθώρια να εκλεγεί σε κάποιο αξίωμα. Οικογενειακά ήταν άτυχος. Χώρισε την πρώτη του γυναίκα, Χοιρίνη, κατηγορώντας την ως ακόλαστη. Ξαναπαντρεύτηκε τη Μελιτώ, που του βγήκε χειρότερη από την πρώτη. Απέκτησε τέσσερις γιούς.

Το τελευταίο διάστημα της ζωής του το έζησε στην Πέλλα, καλεσμένος του βασιλιά Αρχέλαου, απολαμβάνοντας τιμές και μεγαλεία. Η ιστορία λέει πως πέθανε βαριά τραυματισμένος από πληγές που του προκάλεσαν άγρια σκυλιά, χωρίς παραπάνω λεπτομέρειες.

Ο Ευριπίδης χρησιμοποιούσε τα έργα του για να εκφράσει τόσο τις φιλοσοφικές του ανησυχίες, όσο και τις πολιτικές του θέσεις. Το 455 συμμετέχει για πρώτη φορά στα Μεγάλα Διονύσια με τις “Πελιάδες”. Το 408 ήταν η τελευταία συμμετοχή του, δεν είμαστε όμως σίγουροι για το θέμα. Συνολικά είχε 22 συμμετοχές, κέρδισε όμως μόνον τις 4. Σώζονται 18 έργα του.

Κατάφερε να ανανεώσει την τραγωδία, σεβόμενος ωστόσο απόλυτα την παραδοσιακή δομή της. Επεμβαίνει στον πρόλογο, δημιουργώντας νέες μορφές, όπως πρόλογο με διάλογο, ή αφηγηματικό πρόλογο, ο οποίος αφηγείται τα γεγονότα πριν την κυρίως υπόθεση. Έχοντας αφετηρία τον παραδοσιακό μύθο, “πατά” στις υπάρχουσες ιστορίες και δημιουργεί νέες. Η επιρροή του από τους Σοφιστές, τον οδηγεί να εισάγει στα έργα του τον “αγώνα λόγου”. Ο ένας ήρωας εκφράζει τις απόψεις του με επιχειρήματα και ο άλλος ήρωας αντικρούει αυτά τα επιχειρήματα με άλλα και αρθρώνει δικό του λόγο. Επίσης, δίνει ιδιαίτερη σημασία στις ρήσεις των αγγελιαφόρων, οι οποίοι γίνονται πιο ενεργά πρόσωπα. Δεν μεταφέρουν απλά ειδήσεις, αλλά εκφράζουν και κρίσεις. Εισάγει στην έξοδο τον Από Μηχανής Θεό, εκείνον που δίνει λύση στο αδιέξοδο που δημιουργούν οι καταστάσεις. Κατηγορήθηκε για αυτό, επειδή θεωρήθηκε πως έμπλεκε τα πράγματα στην ιστορία του τόσο πολύ που μόνον ο θεός μπορούσε να τα “ξεμπλέξει”.

ΛΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗ

Τεχνικά, τα δράματά του είναι γεμάτα λυρισμό. Οι χαρακτήρες του σκέφτονται έντονα κι έχουν δυνατά πάθη. Τους παρουσιάζει όπως πραγματικά είναι κι όχι όπως θα έπρεπε ή θα ήθελε ο ποιητής να είναι.   Ίσως για αυτό θεωρείται ανατόμος της ανθρώπινης ζωής.

Ο Ευριπίδης θεωρήθηκε από πολλούς μισογύνης. Όμως, οι περισσότερες τραγωδίες του έχουν γυναικεία ονόματα και οι ηρωίδες του δε διστάζουν να μιλήσουν από σκηνής για τις δυσκολίες της ζωής και πολλές φορές, τη θλιβερή τους μοίρα.

Για να καταλάβετε πως μπροστά στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες ωχριά το Game of Thrones, αναφέρουμε (πολύ) περιληπτικά μερικές από τις υποθέσεις των έργων του:

andromaxi

«Ανδρομάχη»: η χήρα του Έκτορα, σκλάβα πλέον στην Ελλάδα, τραβάει τα πάνδεινα από την κόρη του Μενέλαου, Ερμιόνη. Στο τέλος παρεμβαίνει η θεά Θέτιδα που απομακρύνει την Ανδρομάχη και το γιό της στέλνοντάς τους σε ασφαλές μέρος.

«Βάκχαι»: ο θεός Διόνυσος τιμωρεί τις κόρες του Κάδμου που αρνούνται να τον τιμήσουν, τις τρελαίνει με αποτέλεσμα η μια από αυτές να διαμελίσει και να φάει τον ίδιο της το γιό.

ekavi

«Εκάβη»: η πρώην βασίλισσα των Τρώων μαθαίνει πως ο γιός της Πολύδωρος που είχε φυγαδευτεί στη Θράκη για να γλιτώσει τη ζωή του, έχει σκοτωθεί από το βασιλιά της χώρας Πολυμήστορα που έκλεψε και το χρυσάφι του. Ταυτόχρονα οι Αχαιοί θυσιάζουν την κόρη της Πολυξένη στον τάφο του Αχιλλέα. Όταν η Εκάβη βλέπει και τα δυο παιδιά της νεκρά τα παίρνει στο κρανίο. Σε συνάντησή της με το βασιλιά των Θρακών, τυφλώνει τον ίδιο και τα παιδιά του.

«Ηλέκτρα»: Η κόρη του Αγαμέμνονα θρηνεί τον πατέρα της που ξεκατίνιασαν η γυναίκα του Κλυταιμνήστρα κι ο αδερφός του, Αίγισθος. Όταν εμφανίζεται ο Ορέστης για να εκδικηθεί το θάνατό του, τον βοηθά να σκοτώσει μητέρα και θείο.

mideia

«Μήδεια»: προδομένη από τον Ιάσονα που τόσο βοήθησε να πάρει το χρυσόμμαλο δέρας και μαθαίνοντας πως η ίδια και τα παιδιά τους θα εξοριστούν, η Μήδεια σκοτώνει τη μέλλουσα κυρία Ιάσονα και τα παιδιά της, για να τα γλυτώσει από τη ντροπή και να μην αφήσει κανέναν απόγονο στον άπιστο.

«Τρωάδες»: Οι γυναίκες της Τροίας περιμένουν να δουν ποιος θα τις πάρει σκλάβες μετά την ήττα της πόλης. Οι οικογένειές τους έχουν σκοτωθεί, τα σπίτια τους έχουν λεηλατηθεί, δεν έχει μείνει κολυμπηθρόξυλο. Η Εκάβη θα δοθεί στον Οδυσσέα. Η κόρη της, Πολυξένη, θα θυσιαστεί στον Αχιλλέα. Η Κασσάνδρα θα δοθεί ως παλλακίδα στον Αγαμέμνονα και η Ανδρομάχη στο Νεοπτόλεμο. Ο γιος του Έκτορα, Αστυάνακτας αν και βρέφος, σκοτώνεται με συνοπτικές διαδικασίες.

Όπως βλέπετε, οι τραγωδίες μόνο βαρετές δεν είναι. Αξίζει τον κόπο να τους ρίξετε μια ματιά…