Της Ελισάβετ Καλερίδου*
Ο Αρχέλων ο ισχυρός, είναι το αρχαιότερο απολίθωμα θαλάσσιας χελώνας που έχει βρεθεί μέχρι τώρα, ηλικίας 180 εκατομμυρίων χρόνων και μήκους 3,5 μέτρων.
Πιστεύεται πως οι πρώτες χελώνες ζούσαν σε έλη και σιγά- σιγά, κάποιες από αυτές, άρχισαν να ζουν αποκλειστικά στη στεριά και άλλες κατά το πλείστον σε νερό. Έτσι διαμορφώθηκαν με το πέρασμα του χρόνου, σε στεριανά είδη και σε υδρόβια. Τα τελευταία διακρίνονται σε θαλάσσια και του γλυκού νερού. Το γεγονός ότι όλα τα είδη γεννούν στη στεριά, είναι ένα στοιχείο της κοινής τους καταγωγής.
Από τα 7 είδη θαλάσσιων χελωνών που υπάρχουν στον κόσμο, τρία από αυτά τα βρίσκουμε στη Μεσόγειο. Αυτά είναι:
-Η Δερματοχελώνα (Dermochelis coriacea)
Ζει κυρίως στον Ατλαντικό, αλλά περνά και στην Μεσόγειο.
Είναι η μεγαλύτερη από όλες τις χελώνες, φθάνει σε μήκος τα 2 μέτρα και βάρος τα 600 κιλά. Το κέλυφος της αποτελείται από δερμάτινες και όχι οστέϊνες πλάκες.
-Η πράσινη χελώνα (Chelonia mydas)
Ζει στη Μεσόγειο και γεννά τα αυγά της στα παράλια της Κύπρου και της Τουρκίας. Είναι η μεγαλύτερη χελώνα με σκληρό κέλυφος.
-Η Caretta caretta
H μοναδική θαλάσσια χελώνα που γεννά τα αυγά της στα παράλια της Ελλάδας και βέβαια, πολύ γνωστή σε όλους μας.
Οι θαλάσσιες χελώνες είναι ερπετά εξώθερμα, απορροφούν δηλαδή θερμότητα από το περιβάλλον, προκειμένου να τη χρησιμοποιήσουν για τις ζωτικές τους λειτουργίες.
Αναπνέουν με πνευμόνια, έτσι είναι υποχρεωμένες να βγάζουν το κεφάλι τους έξω από το νερό για να αναπνεύσουν. Έχουν όμως την ικανότητα να καταδύονται σε μεγάλα βάθη και για μεγάλα χρονικά διαστήματα, γιατί αντέχουν τις υψηλές συγκεντρώσεις CO2 στο αίμα τους.
Η όραση όπως και η ακοή τους είναι πολύ ανεπτυγμένες, ενώ η όσφρηση λιγότερο.
Το κέλυφός τους είναι πεπλατυσμένο, γεγονός που τους προσδίδει καλύτερη υδροδυναμική, αλλά δεν τους επιτρέπει να αποσύρουν τα μέλη τους και να κρύβονται μέσα σε αυτό.
Η εξέλιξη είχε σαν αποτέλεσμα τα άκρα τους να μετασχηματιστούν σε πτερύγια.
Τα πρόσθια χρησιμοποιούνται για προώθηση και τα πίσω σαν πηδάλια.
Κολυμπούν γρήγορα και μπορούν να φθάσουν ταχύτητες μέχρι και 35 χιλιόμετρα την ώρα.
Οι θαλάσσιες χελώνες είναι παμφάγες, με τάσεις άλλοτε προς τα φυτά, άλλοτε προς το κρέας. Η πράσινη χελώνα είναι κυρίως χορτοφάγος, η δερματοχελώνα παμφάγος, ενώ η καρέττα – καρέττα, κυρίως σαρκοφάγος.
Η διάρκεια ζωής τους μπορεί να φθάσει και να ξεπεράσει τα 100 χρόνια.
Αναπαράγονται μετά από 20 έως 30 χρόνια ωρίμανσης.
Το ζευγάρωμα γίνεται είτε στην ανοιχτή θάλασσα, είτε κοντά στον τόπο που θα γεννήσουν, ένα με δυο μήνες πριν την ωοτοκία.
Γεννούν μόνο στον τόπο, που γεννήθηκαν και σε μικρή μάλιστα απόσταση.
Τα θηλυκά βγαίνουν στις παραλίες για να γεννήσουν τα αυγά τους μετά το σούρουπο και όταν η παλίρροια βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο.
Αφού σκάψουν μια τρύπα στην άμμο γεννούν 70-100 αυγά, τα καλύπτουν και ξαναγυρνούν στη θάλασσα.
Το φύλο των νεογνών εξαρτάται από τη θερμοκρασία επώασης των αυγών. Τα αρσενικά προκύπτουν σε χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ τα θηλυκά σε υψηλές.
Τα μικρά χελωνάκια εκκολάπτονται σε δύο περίπου μήνες όλα μαζί και αμέσως κατευθύνονται στη θάλασσα, όπου αρχίζουν να κολυμπάνε γρήγορα για πολλές μέρες, 3-6 ανάλογα με το είδος. Όταν βρεθούν στο πέλαγος σταματούν το γρήγορο κολύμπι, αφήνονται στα θαλάσσια ρεύματα και τότε αρχίζουν να τρέφονται.
Περνούν όλη τους τη ζωή στις ανοιχτές θάλασσες, ώσπου φθάνουν σε ηλικία ωρίμανσης και τότε μεταναστεύουν στις περιοχές ωοτοκίας. Περίπου ένας στους χίλιους νεοσσούς θα φθάσει σε ηλικία αναπαραγωγής και θα επιστρέψει στην παραλία που γεννήθηκε.
Τα αρσενικά δεν βγαίνουν ποτέ στην στεριά.
Και λίγα λόγια για τη ”δικιά μας” Καρέττα Καρέττα.
Το κέλυφός της έχει σχήμα καρδιάς, καστανοκόκκινο χρώμα στο επάνω μέρος και υποκίτρινο στο κάτω. Έχει μεγάλο κεφάλι και δυνατά σαγόνια, που της επιτρέπουν να τρέφεται με ζώα ή φυτά με σκληρό κέλυφος όπως σαλιγκάρια, κοχύλια αλλά και μαλάκια, ψάρια και μέδουσες.
Έχει μεγάλη κατανομή, τη συναντάμε στον Ατλαντικό, Ειρηνικό και Ινδικό Ωκεανό, και φυσικά στη Μεσόγειο.
Ζυγίζει γύρω στα 90 -130 κιλά, και το μήκος της φθάνει το ένα με ενάμιση μέτρο.
Η διάρκεια ζωής της κυμαίνεται στα 30-65 χρόνια.
Κάθε δύο με τρία χρόνια γυρνά στην παραλία που γεννήθηκε για να γεννήσει τα αυγά της.
Η χελώνα Καρέττα Καρέττα θεωρείται είδος που απειλείται με εξαφάνιση και προστατεύεται από διεθνείς συνθήκες, τη σύμβαση της Βέρνης και τη συνθήκη CITES για τον έλεγχο του εμπορίου ειδών, που κινδυνεύουν να εκλείψουν.
Κινδυνεύει από τη ρύπανση με πετρελαιοειδή, χημικά, πλαστικά και σκουπίδια, την εμπλοκή της σε αλιευτικά εργαλεία, δίχτυα, τα ταχύπλοα και βέβαια από την υποβάθμιση ή και καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής της.
Υπάρχει ανταγωνισμός ανάμεσα στη χελώνα και την τουριστική ανάπτυξη στις παραλίες που αναπαράγεται, με αποτέλεσμα τη μείωση των διαθέσιμων παραλιών.
Ο θόρυβος από τις ανθρώπινες δραστηριότητες τρομάζει τις χελώνες, τα φώτα αποπροσανατολίζουν τα νεογέννητα χελωνάκια, ενώ τα οχήματα, οι ομπρέλες και οι ξαπλώστρες μπορεί να καταστρέψουν φωλιές.
Μεγάλο πρόβλημα είναι επίσης οι πλαστικές σακούλες, που τις περνούν για μέδουσες και τις καταπίνουν, πράγμα ολέθριο γι΄ αυτές.
Βασικές περιοχές ωοτοκίας στην Ελλάδα είναι οι παραλίες της Ζακύνθου, της Πελοποννήσου και της Κρήτης.
Επειδή οι παραλίες της Ζακύνθου είναι πολύ σημαντικές για τη χελώνα, το 1999 δημιουργήθηκε θαλάσσιο πάρκο στην περιοχή, σκοπός του οποίου είναι η προστασία της χλωρίδας και πανίδας του νησιού, όπως επίσης η προστασία των βιότοπων της άγριας ζωής, και ειδικά της χελώνας Caretta Caretta.
*Ελισάβετ Καλερίδου – Κτηνίατρος ΑΠΘ