Της Ελισάβετ Καλερίδου*
Παράξενα στην εμφάνιση ερπετά, που παραπέμπουν σε πλάσματα του μύθου, καθώς μας έρχονται από τα βάθη της γεωλογικής ιστορίας. Υπάρχουν στη γη εδώ και 200 εκατομμύρια χρόνια, από την εποχή των δεινοσαύρων. Αν και εξαιρετικά αργοκίνητα, είναι μια πολύ επιτυχημένη μορφή ζωής. Επέζησαν των τεράστιων περιβαλλοντικών αλλαγών, που είχαν σαν αποτέλεσμα το τέλος της βασιλείας των μεγάλων ερπετών και συνεχίζουν δυναμικά έως τις μέρες μας.
Δεν γνωρίζουμε αν εμφανίστηκαν πρώτα στην ξηρά ή στην θάλασσα, ξέρουμε όμως πως οι σημερινές χελώνες είναι απόγονοι εκείνων των πρώτων χελωνών.
Από τα 270 είδη, που υπάρχουν σήμερα, περίπου 50 ζουν αποκλειστικά στην ξηρά, 7 στη θάλασσα και τα υπόλοιπα σε λίμνες και ποτάμια.
Τις χελώνες της ξηράς τις συναντάμε σε θερμές περιοχές της γης, εκτός από την Αυστραλία.
Ανήκουν στην οικογένεια Testunidae, που περιλαμβάνει 7 γένη. Από αυτά μόνο 3 του γένους Testudo, συναντώνται στην Ευρώπη και στη χώρα μας.
Αυτά είναι:
1- Testudo Hermanni ή αλλιώς μεσογειακή χελώνα, ή χελώνα του Χέρμαν ή λιβαδοχελώνα. Θα τη βρούμε κυρίως στην Ηπειρωτική Ελλάδα, και σε κάποια νησιά.
2-Testudo graeca, ή αλλιώς, ελληνική χελώνα. Το όνομά της σχετίζεται με τα σχέδια του κελύφους της. Βρίσκεται στην βόρεια και κεντρική ηπειρωτική Ελλάδα και σε νησιά
3-Testudo marginata, ή αλλιώς κρασπεδωτή χελώνα. Θεωρείται κατ’ εξοχήν ενδημικό είδος της χώρας μας, και συναντιέται κυρίως στην κεντρική και νότια Ελλάδα.
Από την αρχαιότητα, αποτελούσαν ξεχωριστά ζώα της ελληνικής πανίδας, και αναφέρονται σ’ αυτές αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Είναι πασίγνωστος ο μύθος του Αισώπου, όπου η αργοκίνητη χελώνα νίκησε σε αγώνα δρόμου τον ταχύτερο αλλά υπερόπτη λαγό!
Τις βλέπουμε συχνά στην ύπαιθρο, καμιά φορά και σε αυλές σπιτιών όπως επίσης σε μεγάλα αστικά πάρκα και άλση.
Οι χελώνες είναι ποικιλόθερμα ζώα, χρησιμοποιούν δηλαδή τη θερμότητα του περιβάλλοντος σαν κύρια πηγή θερμότητας του σώματός τους, μετακινούμενες από τον ήλιο στη σκιά και αντίστροφα (θερμορύθμιση). Ζουν κυρίως στις ζεστές μεσογειακές χώρες και σε χαμηλό υψόμετρο, γιατί έχουν απόλυτη ανάγκη για την επιβίωσή τους, την θερμική και υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου.
H παράξενη εμφάνιση τους οφείλεται κυρίως στο κέλυφός τους, έναν οστέϊνο θώρακα που περιβάλλει και προστατεύει τα εσωτερικά ζωτικά όργανα.
Το δέρμα τους σκεπάζεται από φολίδες, ιδιαίτερα παχιές στα μπροστινά άκρα.
Καθοδηγούνται κυρίως από την οξύτατη όσφρηση τους και την πάρα πολύ καλή όραση, γιατί το οπτικό τους πεδίο καλύπτει 360 μοίρες. Η ακοή τους βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους κραδασμούς του εδάφους.
Δεν έχουν δόντια, αλλά οι σιαγόνες τους έχουν κοφτερές άκρες και σχηματίζουν «ράμφος».
Είναι κυρίως φυτοφάγα ζώα, τρέφονται με άγρια χόρτα, λουλούδια και λιγότερο με φρούτα. Τα νεαρά άτομα είναι και σαρκοφάγα, μπορεί να φάνε σκαθάρια ή νεκρά ζώα.
Αναπαράγονται στις αρχές της Άνοιξης. Το θηλυκό μετά το ζευγάρωμα γεννά μέχρι 10 -12 αυγά, που τα θάβει στο χώμα. Ο χρόνος επώασης είναι ανάλογος με τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος και μπορεί να διαρκέσει μέχρι και τρεις μήνες.
Η εκκόλαψη γίνεται συνήθως στα μέσα του Σεπτέμβρη. Τα μικρά χελωνάκια από τη στιγμή που εκκολάπτονται είναι ικανά να επιβιώσουν εντελώς μόνα τους.
Όσο είναι μικρά και το κέλυφος τους αρκετά μαλακό, κινδυνεύουν να γίνουν λεία άγριων ζώων, πουλιών και φιδιών.
Όταν μεγαλώσουν κινδυνεύουν κυρίως από τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του.
Επιλέγουν συγκεκριμένα μέρη διαβίωσης από τα οποία δεν απομακρύνονται ιδιαίτερα.
Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος γίνεται μικρότερη από τους 12° C, πέφτουν σε χειμέρια νάρκη μέσα στο χώμα. Επιβιώνουν από τα αποθέματα λίπους και υγρών που είχαν συγκεντρώσει τους θερμούς μήνες. Ξυπνάνε την άνοιξη στις αρχές του Μάρτη
Είναι τα πιο μακρόβια σπονδυλωτά ζώα. Η διάρκεια ζωής τους μπορεί να φθάσει και να ξεπεράσει τα 100 χρόνια. Σε αιχμαλωσία όμως, ζουν πολύ λιγότερο.
Η ανάπτυξή τους είναι σχετικά γρήγορη παρ’ όλα αυτά, με την γεννητική ωρίμανση να επιτυγχάνεται γύρω στα 10 χρόνια.
Είναι από τα πιο συνηθισμένα ερπετά που μπορεί να συναντήσει κανείς στη χώρα μας αν και αυτό δεν είναι ιδιαίτερα καλό για τις ίδιες. Καθότι είναι εντελώς άκακα και ακίνδυνα ζώα, συλλαμβάνονται εύκολα και καταλήγουν να ζουν σαν κατοικίδια σε αυλές και μπαλκόνια.
Οι άνθρωποι θεωρούν εύκολη τη διατήρηση τους, γιατί πιστεύουν ότι αρκεί λίγο μαρούλι και καμιά φλούδα αγγουριού στην καλλίτερη περίπτωση για να επιβιώσουν. Στην πραγματικότητα οι ανάγκες του ζώου είναι πολύ περισσότερες και δεν αρκεί ένας περιορισμένος χώρος, που σε καμιά περίπτωση δεν αναπαριστά το βιότοπό του και μια υποβαθμισμένη τροφή, που δεν καλύπτει τις βασικές ανάγκες του και αυτό έχει επιπτώσεις στην υγεία και την ευζωία του.
Είναι ζώα του αγρού και εκεί πρέπει να ζουν.
Τα 3 είδη χελωνών ξηράς της χώρας μας προστατεύονται από:
α) τη Σύμβαση της Βέρνης
β) την Κοινοτική οδηγία 92/43/ΕΟΚ του συμβουλίου της 21ης Μαϊου 1992
γ) το Προεδρικό διάταγμα υπ’ αριθμόν 67, ΦΕΚ 23/Α/30-1-81
που απαγορεύουν την αιχμαλωσία, την κακοποίηση ή τη θανάτωσή τους και το εμπόριο ζωντανών χελωνών ή μερών του σώματός τους.
Στη χώρα μας έβλεπε κανείς μέχρι πρότινος αρκετές χελώνες και ο πληθυσμός τους έμοιαζε να μην κινδυνεύει.
Οι αριθμοί τους έχουν πλέον μειωθεί και αυτό οφείλεται κυρίως σε ανθρωπογενείς παράγοντες.
Οι κίνδυνοι, που αντιμετωπίζουν, οφείλονται σε καταστροφή των βιοτόπων τους λόγω καλλιέργειας και πυρκαγιών, τραυματισμοί από αυτοκίνητα και αγροτικά μηχανήματα, δηλητηριάσεις από χημικά εντομοκτόνα και ζιζανιοκτόνα. Η αιχμαλώτισή τους επίσης έχει επιπτώσεις στη διασπορά και τη διατήρηση του είδους γιατί μια αιχμαλωτισμένη χελώνα δεν αναπαράγεται.
Πώς θα τις βοηθήσουμε:
-Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να μην παίρνουμε τις χελώνες, που συναντάμε, στο σπίτι μας. Ακόμη και τα μικρά χελωνάκια, όσο χαριτωμένα κι αν είναι, δεν χρειάζεται να τα “σώσουμε”, είναι απόλυτα ικανά να επιβιώσουν μόνα τους από τη στιγμή της εκκόλαψης!
-Να οδηγούμε με προσοχή στους επαρχιακούς δρόμους, γιατί πάντα μπορεί να πετύχουμε ένα άγριο ζώο να διασχίζει το δρόμο.
-Δεν προκαλούμε ζημιά στο καβούκι τους με κανένα τρόπο, το καβούκι της χελώνας είναι ζωντανός ιστός και μπορεί να τραυματιστεί, να αιμορραγίσει, να πονέσει, η δε επούλωσή του, εφόσον αυτή είναι εφικτή, είναι εξαιρετικά αργή και απαιτεί πάνω από έξι μήνες.
-Δεν αναποδογυρίζουμε τις χελώνες.
-Δεν τις ενοχλούμε όταν βρίσκονται σε χειμέρια νάρκη.
-Δεν αγοράζουμε χελώνες για κατοικίδια.
*Ελισάβετ Καλερίδου – Κτηνίατρος ΑΠΘ