Γράφει η Σοφία Βαρβιτσιώτη

Η σημαία κάθε κράτους δεν είναι ένα απλό κομμάτι ύφασμα, αλλά αντιπροσωπεύει την ιστορία του, τον πολιτισμό του και εν γένει την ίδια την υπόστασή του ανάμεσα στα κράτη της οικουμένης. Δεν υπάρχει λοιπόν κράτος επίσημο που να μη διαθέτει σημαία και γι’ αυτό ένα από τα πρωταρχικά μελήματα ενός κράτους όταν ιδρύεται είναι και η καθιέρωση της σημαίας του. Έτσι και η ελληνική σημαία συμβολίζει την ιστορία, την οντότητα της πατρίδας μας και τις θυσίες των Ελλήνων για την ελευθερία και γι’ αυτό ένα από τα πρώτα πράγματα που συνήθως διδασκόμαστε είτε από την οικογένεια είτε από το σχολείο είναι ότι τιμώντας τη σημαία τιμούμε την ίδια την πατρίδα. Δεν υπάρχει Έλληνας, σε όποιο σημείο της γης και αν ζει, που να μην αισθάνεται ρίγη συγκίνησης όταν αντικρίζει τη γαλανόλευκη.

Αμέτρητα και συγκινητικά είναι και τα παραδείγματα Ελλήνων που έδειξαν αφοσίωση μέχρι θανάτου στη σημαία μας, όπως ο εύζωνας Κωνσταντίνος Κουκίδης, που έπεσε από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης τυλιγμένος με αυτήν την ημέρα που οι Γερμανοί την υπέστειλαν, για να υψώσουν στη θέση της τη ναζιστική. Όλοι επίσης θυμούνται τη Δέσποινα Αχλαδιώτη, την «Κυρά της Ρω», η οποία μέχρι το τέλος της ζωής της κάθε μέρα ύψωνε στο μικρό νησάκι της τη σημαία, για να δηλώνει στους Τούρκους πως είναι έδαφος ελληνικό.

Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, η πρώτη σημαία που είχε λευκό σταυρό σε γαλάζιο φόντο υψώθηκε στη Μονή Ευαγγελιστρίας στη Σκιάθο το 1807. Κάτω από αυτήν έλαβαν την ευλογία του ηγούμενου Νήφωνος και ορκίστηκαν, μεταξύ άλλων, οι οπλαρχηγοί Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Ανδρέας Μιαούλης, Νικοτσάρας, Γιάννης Σταθάς, Παπαθύμιος Βλαχάβας, Αναστάσιος Καρατάσος, Λιόλιος Ξηρολειβαδίτης, για να καταστρώσουν σχέδιο δράσης εναντίον των Τούρκων.

Υπάρχουν και ορισμένα δημοτικά τραγούδια στα οποία γίνεται αναφορά στις σημαίες (φλάμπουρα) που χρησιμοποιούσαν οι καπεταναίοι των κλεφτών και των αρματωλών και οι οποίες είχαν πάντοτε σύμβολο τον Σταυρό, σύμβολο της χριστιανικής πίστης.

Η σημαία που υψώθηκε στα Καλάβρυτα, σύμφωνα με το αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης Αθηνών (υπ’ αριθμ. 8711) «έφερεν άνωθεν σταυρόν, με γραμμάς κάτωθεν αυτού 16, κατά το σύνθημα της Εταιρείας των Φιλικών, και με την επιγραφήν ή ελευθερία ή θάνατος. Κατόπιν δε ο Ν. Σολιώτης έλαβε προσφερθείσαν αυτώ παρά της μονής Αγίας Λαύρας την χρυσοκέντητων επί των Χριστιανών αυτοκρατόρων σημαίαν της μονής, φέρουσα εξ ενός την Ανάστασιν και ετέρωθεν τον άγιον Γεώργιον. Σώζονται δε ως παρακαταθήκαι μετά τον Αγώνα παρά του Σολιώτου εις τη ρηθείσαν μονήν αμφότεραι αυταί αι σημαίαι».

Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της Επανάστασης, κάθε οπλαρχηγός ή κάθε πολεμικό σώμα είχε τη δική του σημαία. Μάλιστα, η σημαία των αδερφών Καλλέργη και αυτή του Κωνσταντίνου Κανάρη έμοιαζαν πολύ με τη σημερινή. Λέγεται όμως ότι ύστερα από την άλωση της Τριπολιτσάς, το Σεπτέμβριο του 1821, ο Παπαφλέσσας κατασκεύασε μια αυτοσχέδια σημαία κόβοντας ένα κομμάτι από την εσωτερική πλευρά του ράσου του (που ήταν μπλε) και ζητώντας από τον οπλαρχηγό Παναγιώτη Κεφάλα να σχίσει δύο λωρίδες από την λευκή του φουστανέλα.

Το 1822 η Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου καθιέρωσε το γαλάζιο και το λευκό ως χρώματα της ελληνικής σημαίας και όρισε ότι η σημαία των κατά ξηράν δυνάμεων θα είχε μεγάλο λευκό σταυρό σε γαλάζιο φόντο, ενώ εκείνη των κατά θάλασσαν δυνάμεων θα διαιρούνταν σε εννέα οριζόντιες ορθογώνιες παραλληλόγραμμες λωρίδες, εναλλάξ πέντε γαλάζιες και τέσσερις λευκές, ενώ πάνω αριστερά θα είχε ένα γαλάζιο τετράγωνο με λευκό σταυρό στη μέση. Η σημαία των εμπορικών πλοίων θα διέφερε μόνο στο ότι θα είχε λευκό τετράγωνο με γαλάζιο σταυρό. Αργότερα καταργήθηκε η διάκριση αυτή και ορίστηκε κοινή σημαία για το πολεμικό και το εμπορικό ναυτικό αυτή του πολεμικού ναυτικού.

Σχετικά με την επιλογή των χρωμάτων δεν υπάρχει επίσημη αιτιολογία. Μία πάντως από τις επικρατέστερες εκδοχές είναι ότι το γαλάζιο συμβολίζει τον ουρανό και τη στήριξη του Θεού στην Επανάσταση, ενώ το λευκό συμβολίζει την αγνότητα του αγώνα των Ελλήνων. Μία άλλη πολύ διαδεδομένη εκδοχή είναι ότι το γαλάζιο και το λευκό συμβολίζουν το χρώμα της θάλασσας και τους αφρούς των κυμάτων (άλλωστε και η ίδια η εικόνα της σημαίας που κυματίζει θυμίζει τη θάλασσα).

Σύμφωνα με άλλες απόψεις συμβολίζουν τη βράκα και τη φουστανέλα, το πέπλο και τον χιτώνα της θεάς Αθηνάς, την επίσημη ενδυμασία των Βυζαντινών αξιωματούχων, τη σημαία των Παλαιολόγων… Οι εννέα λωρίδες συμβολίζουν πιθανότατα τις συλλαβές του συνθήματος των αγωνιστών «Ελευθερία ή θάνατος» ή τα γράμματα της λέξης «Ελευθερία». Κατά μια λιγότερο αποδεκτή εκδοχή συμβολίζουν τις εννέα Μούσες. Ο λευκός Σταυρός συμβολίζει τη χριστιανική πίστη και τη συμβολή της Εκκλησίας στην απελευθέρωση του Έθνους.

Από το 1930 με σχετικό διάταγμα ορίστηκε ότι η επίσημη σημαία ήταν «κυανούν ορθογώνιον, με αναλογίες διαστάσεων 2:3, το οποίο διαιρείται εις τέσσερα ίσα ορθογώνια δι’ ορθίου λευκού σταυρού, του οποίου αι κεραίαι έχουσι πλάτος ίσον προς το 1/5 του πλάτους της σημαίας» και θα χρησιμοποιούνταν από υπουργεία, πρεσβείες, δημόσιες ή δημοτικές υπηρεσίες και φρούρια και η εθνική σημαία (αυτή του Ναυτικού δηλαδή με τις εννέα λωρίδες) από πολεμικά και εμπορικά πλοία, ναυτικά και λιμενικά καταστήματα και ιδρύματα, από τα προξενεία και από τους ιδιώτες. Δηλαδή χρησιμοποιούνταν παράλληλα οι δύο σημαίες.

Την πρώτη σημαία (γνωστή σε πολλούς ως «σημαία της ξηράς») χρησιμοποιεί μέχρι και σήμερα ο Στρατός Ξηράς και η Πολεμική Αεροπορία, με την προσθήκη της εικόνας του Αγίου Γεωργίου και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ αντίστοιχα στο κέντρο του Σταυρού. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι όταν το πολίτευμα της Ελλάδας ήταν βασιλευομένη δημοκρατία, στις σημαίες πρόσθεταν ως έμβλημα το βασιλικό στέμμα, το οποίο αφαιρούσαν κάθε φορά που καταργούνταν η βασιλεία (1924, 1967).

Ο Νόμος 851/21-12-1978 (ΦΕΚ 233 τ. Α΄) «Περί εθνικής Σημαίας, των Πολεμικών Σημαιών καί του Διακριτικού Σήματος τού Προέδρου τής Δημοκρατίας» καθιέρωσε ως επίσημη σημαία του κράτους τη σημαία του Ναυτικού (τη γνωστή με τις λωρίδες, την οποία πολλοί ίσως θυμούνται ως «σημαία της θάλασσας») και κατάργησε τη σημαία του Στρατού Ξηράς. Οριστικοποίησε επίσης και τις αναλογίες της σε 2:3 (οι οποίες το 1970 είχαν μεταβληθεί σε 7:12). Η ανάρτηση της σημαίας γίνεται σε λευκό κοντάρι, την κορυφή του οποίου κοσμεί ο Σταυρός.

Η Σημαία μας εορτάζει στις 27 Οκτωβρίου, παραμονή της εθνικής επετείου του «ΟΧΙ».