Της Άννας Παχή
Η κουβέντα με τις Ιωάννα και Αρετή Σπανομάρκου, συνθέτριες και στιχουργούς, ξεφεύγει από τα στεγανά μιας συνέντευξης. Κυλά αβίαστα καθώς η κάθε μια συμπληρώνει την άλλη και τα θέματα εναλλάσσονται. Πολυβραβευμένες, με αγάπη για αυτό που κάνουν και διάθεση να αναδείξουν το αυθεντικό λαϊκό τραγούδι, μας μιλούν για το ταξίδι τους στη μουσική.
Τι θα λέγατε σε κάποιον που δε σας ξέρει και θα ήθελε να σας γνωρίσει;
Α. Πρώτα να ακούσει τα τραγούδια μας. Μέσα από αυτά αντανακλάται, εν μέρει τουλάχιστον, η προσωπικότητά μας.
Πως ξεκινήσατε να ασχολείστε με τη σύνθεση;
Ι. Γράφουμε και στίχους αλλά η μεγάλη μας αγάπη είναι η σύνθεση. Έχουμε και οι δύο πτυχίο αρμονίου από το Ωδείο Φίλιππος Νάκας. Μας άρεσε πάντα η δημιουργία κι από μικρές συνθέταμε δικά μας τραγούδια, με ενθουσιασμό.
Α. Ήταν μικρά, πρωτόλεια. Είχαμε έναν εξαιρετικό δάσκαλο, που μας ενθάρρυνε, πάντα.
Ι. Στις συναυλίες του Ωδείου μας άφηνε να παίζουμε δικά μας πράγματα. Είναι καταπληκτικός δάσκαλος ο Μιχάλης Πετεβής. Αργότερα σπουδάσαμε οικονομικά – και οι δύο. Όταν επιστρέψαμε, συνεχίσαμε τη μουσική.
Α.Η Ιωάννα σπούδασε στην Καστοριά κι εγώ στη Λάρισα. Όταν ξαναβρεθήκαμε στο ίδιο σπίτι, υπήρξε καταιγισμός έμπνευσης και τραγουδιών, αντισταθμίζοντας ίσως τα προηγούμενα χρόνια. Αρχίσαμε να παίζουμε μερικά από αυτά σε live, είδαμε ότι άρεσαν κι έτσι αποφασίσαμε να μπούμε στη δισκογραφία.
Μόνες σας ή απευθυνθήκατε σε κάποια εταιρεία;
Ι. Τα ηχογραφήσαμε πρώτα κι ύστερα τα δείξαμε σε εταιρείες. Το στυλ που γράφουμε είναι ιδιαίτερο σε σχέση με αυτό που θεωρείται mainstream. Αν και δεν είναι ίσως σωστό να τα διαχωρίζουμε όλα αυτά, ο καθένας πρέπει να ακούει ότι του αρέσει.
Α. Βγήκαμε στη δισκογραφία το 2012 και τότε υπήρχε ένα, ας πούμε, «μποϋκοτάζ» στο μπουζούκι. Από κάποιες εταιρείες που άκουσαν το υλικό μας, η απάντηση ήταν πως δεν το ήθελαν.
Πως λέγεται ο πρώτος σας δίσκος;
Α. Δίσκος Ένα. Πρόκειται για το ξεκίνημά μας.
Ι. Περιέχει μόνον τέσσερα τραγούδια, τρία με φωνή κι ένα ορχηστρικό.
Α. Επιλέξαμε να ξεκινήσουμε με κάτι που πιστεύαμε πως ταίριαζε για την αρχή της δισκογραφικής μας πορείας. Μας στήριξε πολύ ο κ. Κούρτης της FM Records, ένας άνθρωπος που στέκεται πάντα δίπλα στο ελληνικό τραγούδι.
Ι. Ενημερωνόμαστε και παρακολουθούμε τους νέους καλλιτέχνες. Εμφανίζονται τόσοι πολλοί αξιόλογοι, χωρίς δυστυχώς την απαραίτητη προβολή. Είναι πρόβλημα αυτό.
Α. Γενικά ψαχνόμαστε, είμαστε «ζιζάνια», επιδιώκουμε διαφορετικές συνεργασίες. Στον τελευταίο μας δίσκο συνεργαζόμαστε με το Γιώργο Λάσκαρι, εξαιρετικό τραγουδιστή, που μαζί μας δοκιμάζεται σε διαφορετικό ύφος από το δικό του. Ο δίσκος λέγεται «Ελλάς, πολιτική κρατούμενη» κι έχει ανάμικτα συμφωνικά στοιχεία με παραδοσιακούς ρυθμούς.
Μετά το Δίσκο Ένα; Πως συνεχίσατε;
Ι. Παραδόξως, επειδή ήταν κάτι που δεν το περιμέναμε, πήγαν όλα τα τραγούδια πάρα πολύ καλά, όπως το «Φοιτητή – Φοιτητή», ένα χασαποσέρβικο που εξιστορεί τη φοιτητική ζωή. Το συγκεκριμένο τραγούδι άρεσε πολύ και ακούστηκε σε μαγαζιά με ζωντανή ορχήστρα. Χαρήκαμε πολύ όταν μας είπαν πως εξαιτίας αυτού του τραγουδιού ενσωμάτωσαν ξανά το μπουζούκι στο πρόγραμμά τους. Αυτό συνέβη το 2013. Έτσι, η δισκογραφική μας έδωσε το «πράσινο φως» για τον επόμενο δίσκο, το Δίσκο Δύο. Έτσι ονομάζουμε τους λαϊκούς δίσκους που κάνουμε. Ο επόμενος θα ονομάζεται – φυσικά – Δίσκος Τρία.
Α. Ήταν πολύ σημαντικό για μας, όταν μάθαμε πως το κομμάτι χορευόταν – μαζί με άλλα του είδους – από τα νέα παιδιά. Ήταν σαν να αναβιώνει ένα είδος.
Ι. Στο δεύτερο δίσκο είχαμε μεγαλύτερη ποικιλία. Έντεχνα, λαϊκά, κάποια δικά μας ρεμπέτικα. Αναδείχθηκαν πολλά τραγούδια, όπως το ζεϊμπέκικο «Θέλω αγάπη κι έρωτα» ή αλλιώς, «η Πατησιώτισσα» που ακούστηκε στην τηλεοπτική διαφήμιση του ΑΝΤ1 για το Μουντομπάσκετ. Δύο από τα τραγούδια του δίσκου συμμετείχαν στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό Μουσικής Σύνθεσης. Το «Είμαι ελεύθερη κι ωραία» πήγε στους ημιτελικούς, ενώ το συρτάκι «Αμέθυστος», κέρδισε. Ήταν πολύ μεγάλη επιτυχία για μας. Πρόκειται για το σημαντικότερο διαγωνισμό που γίνεται κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες και παίρνουν μέρος συνθέτες από όλον τον κόσμο.
Α. Χαρήκαμε πάρα πολύ με αυτό το βραβείο, αλλά για μας σήμαινε και κάτι περισσότερο. Μας έλεγαν συχνά πως το μπουζούκι δεν «τραβάει», έχει περάσει πια η εποχή του. Αποδείχθηκε πως δεν είναι έτσι.
Ποιος τα λέει αυτά;
Ι. Πολύς κόσμος, ιδίως από δισκογραφικές εταιρείες. Μας ρωτούσαν γιατί χρησιμοποιούμε φυσικά όργανα. Η ένσταση ήταν να μη γυρίσουμε στη δεκαετία που προβάλλαμε το «σουβλάκι, τζατζίκι, Παρθενώνας».
Α. Τώρα προβάλλονται μουσικές αραβικής και λιβυκής προέλευσης που δεν αντανακλούν το ελληνικό στοιχείο. Όταν όμως βραβεύτηκε το συρτάκι μας, νιώσαμε δικαιωμένες.
Ι. Είμαστε γενικά επίμονες, δεν πάμε σύμφωνα με τη «μόδα». Φανταζόμαστε κάτι και θέλουμε να βγει όπως το έχουμε στο μυαλό μας. Το γεγονός πως ο κόσμος «αγκάλιασε» αυτά τα τραγούδια, αποδεικνύει πως έχουμε δίκιο.
Α. Ευτυχώς τώρα, το μπουζούκι ακούγεται πάλι από τα ραδιόφωνα και όχι μόνο.
Προσωπικά δε θυμάμαι εποχή στη ζωή μου που να μην άκουγα μπουζούκι.
Α. Είναι μουσικό όργανο που όλοι αγαπάμε και μας ευχαριστεί να το ακούμε. Έχει να κάνει με το marketing που κατασκευάζεται, όχι όμως με βάση τι θέλει ο κόσμος. Η θεωρία μας για αυτό, είναι πως οι ελληνικές δισκογραφικές εταιρείες είναι υποκαταστήματα ξένων εταιρειών. Αυτό σημαίνει πως το marketing πρέπει να είναι ενιαίο, διαφορετικά κοστίζει πολύ. Έτσι, τα πράγματα έχουν «ομαδοποιηθεί» και προβάλλονται με τον ίδιο τρόπο, για να «χωράνε» όλα στην ίδια play list. Το ίδιο γίνεται και στο ραδιόφωνο. Είναι πολύ λίγοι οι παραγωγοί που παίζουν αυτά που θέλουν, ή καινούρια πράγματα που έχουν ακούσει, όπως γινόταν παλιότερα.
Ι. Παλιότερα, έτσι μαθαίναμε τις νέες κυκλοφορίες. Τώρα, στα ραδιόφωνα βρίσκονται άνθρωποι που δεν έχουν σχέση με τη μουσική, δεν είναι καν δημοσιογράφοι και παίζουν ότι τους λένε.
Πείτε μου για τη συνεργασία σας με τους τραγουδιστές.
Α. Αναζητούμε διαρκώς νέα ταλέντα, που η φωνή τους ταιριάζει με τη μουσική που γράφουμε.
Ι. Συνήθως, οι παραγωγοί και οι συνθέτες όπως εμείς – κάνουμε οι ίδιες την παραγωγή των δίσκων μας –αναθέτουν τα τραγούδια τους σε ανθρώπους ήδη διάσημους, για να «βοηθήσουν» την προώθησή του. Για εμάς είναι σημαντικό να ταιριάζει η φωνή του τραγουδιστή στη σύνθεση. Μέχρι στιγμής έχουμε συνεργαστεί με νέους τραγουδιστές που πιστεύουμε πως έχουν πολύ ταλέντο και πολλά να δώσουν. Και όρεξη για δουλειά, φυσικά, έχει μεγάλη σημασία αυτό.
Α. Όταν το ταλέντο συνδυάζεται με τη διάθεση για δουλειά, το αποτέλεσμα είναι καταπληκτικό.
Ι. Υπάρχουν συνθέτες και παραγωγοί που απομυζούν τους νέους καλλιτέχνες προκειμένου να τους δώσουν τραγούδια. Αναγκάζονται να πληρώνουν χιλιάδες ευρώ. Πιστεύουμε πως η εκμετάλλευση αυτή κάνει πολύ κακό στη μουσική.
Α. Πρόκειται για κερδοσκοπία. Αυτό δε μπορούν να το αντιμετωπίσουν όλοι και πολλοί σταματούν την προσπάθεια.
Ι. Απογοητεύονται. Αυτό το γεγονός όμως, δεν αφορά όλους τους συνθέτες ή τους παραγωγούς, εννοείται.
Α. Για αυτό κι εμείς κάνουμε μόνες τις παραγωγές μας, καλώντας τους τραγουδιστές να βάλουν απλά τη φωνή τους.
Ι. Κάπου εδώ πρέπει να πούμε και για την ορχήστρα που έχει το όνομά μας. Κάνουμε πολλές συναυλίες σε όλη την Ελλάδα , αφιερώματα.. Παίζουμε όχι μόνο δικά μας τραγούδια αλλά και άλλων συνθετών.
Α. Η γενιά που μεγάλωσε με τα ραδιόφωνα που λέγαμε, δεν ξέρει ποιος είναι ο Τσιτσάνης ή ο Χατζηδάκις. Γνωρίζουν το όνομα ίσως, αλλά μέχρι εκεί. Ακούν τραγούδια που τους αρέσουν και δεν ξέρουν ποιος τα έγραψε. Ας πούμε, οι περισσότεροι ξέρουν τα μελοποιημένα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη από το Μίκη Θεοδωράκη, λίγοι όμως έχουν ακούσει αυτά που μελοποίησε ο Λίνος Κόκκοτος. Τραγούδια που όταν τα ακούσει κάποιος, σίγουρα θα του αρέσουν.
Ι. Στις συναυλίες μας έρχονται πολλά νέα παιδιά και βάζουμε τέτοια τραγούδια ως «σφήνες» για να τα γνωρίσουν. Τους αρέσουν, ρωτούν ποια είναι αυτά τα τραγούδια. Βέβαια, κάθε ώρα έχει τη δική της μουσική. Άλλη η μουσική δωματίου, άλλη η μουσική που θα χορέψεις, θα γιορτάσεις.
Α. Η μουσική είναι ένα σύνολο. Αυτό το σύνολο προσπαθούμε να δώσουμε και στις συναυλίες μας.
Μιλήστε μου λίγο για το δίσκο «Ελλάς πολιτική κρατούμενη»
Ι. Ήταν ένας δίσκος – παρένθεση στους λαϊκούς μας. Χωρίς να το έχουμε προσχεδιάσει, γράψαμε τραγούδια που σχολίαζαν το τι συμβαίνει γύρω μας, κοινωνικά τραγούδια. Δε μπορούμε να μείνουμε αμέτοχες σε ότι αντιμετωπίζουμε σα χώρα, η Τέχνη πρέπει να συμμετέχει σε αυτό. Η θεματολογία του είναι η κρίση. Η ανεργία, η παραπληροφόρηση….
Α. Ο καθένας μπορεί να κάνει τη δική του επανάσταση. Πολλοί καλλιτέχνες μένουν αμέτοχοι, από φόβο μήπως χάσουν το κοινό τους. Δε σκέφτονται πως αυτό το κοινό αντιμετωπίζει προβλήματα, η ζωή του δεν είναι μόνο οι δυο ώρες που θα παρακολουθήσει μια συναυλία ή θα πάει σε ένα κέντρο.
Ι. Ο καλλιτέχνης είναι επίσης πολίτης. Έχει άποψη και δικαιούται να την πει. Μπορεί να στενοχωρήσει κάποιους, αλλά αυτό συμβαίνει και στην καθημερινότητά μας. Και μεταξύ μας συζητάμε, διαφωνούμε, αλλά τα βρίσκουμε.
Α. Δε γίνεται να συμφωνούμε πάντα, ούτε να μένουμε αμέτοχοι για να αρέσουμε.
Ι. Αυτός ο δίσκος θέλει να δώσει το μήνυμα της ενότητας. Να κοιτάμε το διπλανό μας. Δε μπορείς να ζεις τη ζωή σου μόνο με γνώμονα το δικό σου καλό, αυτό που τώρα λέγεται Yolo (you only live once). Υπάρχει αισιοδοξία. Ο ήλιος θα έρθει ξανά, θα διώξει τα σύννεφα και, θα τα καταφέρουμε.
Α. Η πορεία συνεχίζεται. Εκεί που νομίζεις ότι όλα χάθηκαν διαπιστώνεις πως τίποτα δεν έχει χαθεί τελικά. Ο καθένας κοιτά το ατομικό του καλό και είναι καλό να απολαμβάνεις την κάθε μέρα. Υπάρχει όμως και η κοινή ζωή. Για να είσαι καλά πρέπει να είναι καλά και οι άλλοι.
Ι. Ολόκληρη η κοινωνία είναι αλυσίδα. Αν προσπαθήσουμε όλοι, θα βγούμε από την ύφεση. Χρειάζεται δουλειά και ενότητα. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε κι εμείς, μέσα από τη μουσική μας.
Πως καταφέρνετε και συνεργάζεστε;
Ι. Γράφουμε και οι δυο μουσική και στίχους. Πότε η μια, πότε η άλλη, πότε ταυτόχρονα. Δεν υπάρχει κάποια συνταγή. Η έμπνευση συχνά «χτυπά» και τις δυο μας. Έχουμε καλή συνεργασία.
Α. Διαφωνούμε καμιά φορά σε οργανωτικά θέματα. Ειδικά στις συναυλίες υπάρχει ένταση, άγχος. Μάλιστα, έχουν κυκλοφορήσει δυο από τα live μας σε ψηφιακή μορφή. Το ένα ήταν αφιερωμένο στα 90 χρόνια του Μίκη Θεοδωράκη και το άλλο στον ελληνικό κινηματογράφο. Η ορχήστρα μας έχει φυσικά όργανα και πολλούς εξαιρετικούς μουσικούς.
Έχετε προγραμματίσει κάποιες συναυλίες για το καλοκαίρι;
Ι. Η ορχήστρα δε λειτουργεί όπως η μπάντα. Συνήθως το καλοκαίρι οι μουσικοί μας σκορπίζουν οπότε, θα ξεκινήσουμε εμφανίσεις από Σεπτέμβρη και μετά.
Πως επιλέξατε τη λαϊκή μουσική και όχι κάτι πιο μοντέρνο;
Ι. Μας αρέσουν όλα τα είδη, έχουμε γράψει και ροκ τραγούδια. Θα θέλαμε να βρούμε συνεργάτες για να κάνουμε κάτι πάνω σε αυτό. Το λαϊκό όμως, το αγαπάμε περισσότερο. Πιστεύουμε πως καλύπτει το τρίπτυχο «χορός, τραγούδι, άκουσμα». Βέβαια, όλα όσα προέρχονται από Έλληνες μουσικούς μπορούν να θεωρηθούν ελληνική μουσική.
Α. Υπάρχουν πολλοί καλοί καλλιτέχνες και μας αρέσει αυτό. Ακούμε τα πάντα αλλά η καρδιά μας ανήκει στη λαϊκή μουσική.
Η Ελλάδα έχει πολλά ταλέντα. Μπορεί να τα υποστηρίξει;
Α. Κάθε τόπος στην Ελλάδα έχει τα δικά του ακούσματα. Κρήτες, Πόντιοι, όλοι οι τόποι διατηρούν τη μουσική τους παράδοση κι εκεί «χωράνε» πολλοί.
Ι. Μέχρι πρότινος, «φαίνονταν» μόνο οι τραγουδιστές και για αυτό οι περισσότεροι θέλουν να ακολουθήσουν το τραγούδι. Είναι το πρώτο πρόσωπο που αντικρίζει κάποιος και παίρνει όλη τη δόξα. Όμως, χωρίς τους μουσικούς, ο τραγουδιστής θα ήταν «στον αέρα». Χωρίς το στιχουργό, δε θα υπήρχε το συναίσθημα. Χωρίς το συνθέτη, θα έλειπε η μελωδία.
Α. Πρόκειται για ένα σύστημα που δουλεύει με ορισμένο τρόπο. Ο σκοπός δεν είναι η δημοσιότητα, πρέπει να νιώθεις αυτό που κάνεις. Ο Elton John ας πούμε, είναι κατά βάσει συνθέτης. Ο Yianni, όπως και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου κάνουν καριέρα μόνον με τη σύνθεση.
Ι. Είναι γεγονός πως έχουν πληθύνει οι τραγουδιστές. Η πλειοψηφία τους ασχολείται με συγκεκριμένα είδη, για αυτό νομίζουμε πως υπάρχει κορεσμός. Υπάρχει χώρος για όλους τους καλλιτέχνες, αλλά και σε διαφορετικά πράγματα. Είναι κρίμα που δεν τους δίνεται βήμα. Οι παραγωγές, μουσικές και θεατρικές, προτιμούν τα «μεγάλα» ονόματα και δεν προσφέρουν χώρο να αναπτυχθούν τα νέα ταλέντα.
Υπάρχει ανταπόκριση στις δικές σας συναυλίες;
Ι. Πάντα έχουμε κόσμο καθώς προσπαθούμε, όσο μπορούμε, να διατηρούμε την ποιότητα στην επιλογή των τραγουδιών και στην ενορχήστρωση. Έχουμε σπουδαίους μουσικούς που πέρα από τη δεξιοτεχνία, βάζουν και το μεράκι τους. Προβάλλουμε τους συνεργάτες μας όπου μπορούμε, το αξίζουν. Μας αρέσει ιδιαίτερα όταν μετά τις συναυλίες, ο κόσμος πηγαίνει για να τους γνωρίσει και να τους συγχαρεί.
Α. Το όραμά μας είναι να υπάρξει μια ανάπτυξη της μουσικής. Αυτό θα συμβεί αν όλοι οι καλλιτέχνες προχωρούν μαζί. Ο ανταγωνισμός δε βοηθά σε αυτό, είναι αντιπαραγωγικός. Επίσης, αν δεν εξελιχθείς, μένεις στάσιμος κι αυτό φυσικά δεν είναι καλό.
Ι. Ο καλλιτεχνικός κόσμος είναι πολύ σκληρός. Ευτυχώς εμείς είμαστε δυο, στηρίζουμε η μια την άλλη και προσπαθούμε να μείνουμε στο δρόμο που έχουμε χαράξει. Το θέμα είναι να μην το βάζεις κάτω και να προχωράς σε αυτό που θέλει η ψυχή σου.
Α. Οι καλλιτέχνες είναι και λίγο πιο ευαίσθητοι. Υπάρχουν απογοητεύσεις, εντάσεις, όπως παντού εξάλλου, σε όλα τα πράγματα που κάνεις.
Που θα θέλατε να είστε σε πέντε χρόνια από σήμερα;
Α. Θα θέλαμε να έχουμε συνέχεια έμπνευση να γράφουμε τραγούδια. Η ουσία είναι να μοιράζεσαι την έμπνευση αυτή και να νιώθεις πως αρέσει η δουλειά σου σε αυτόν που την ακούει. Όπως γίνεται στα ρεμπέτικα. Ακούς πολύ απλές λέξεις που όμως φέρνουν εικόνες που σε συγκινούν. Αυτή είναι επιτυχία.
Ι. Να αρέσουν τα τραγούδια μας και να αγγίζουν τον κόσμο. Αυτός είναι ο σκοπός μας. Επίσης θα θέλαμε μέχρι τότε να έχουμε έναν ικανό αριθμό έργων για να κάνουμε συναυλίες, μόνο με δικά μας τραγούδια. Να ξέρουμε πως αυτό που γράψαμε από την ψυχή μας, το δώσαμε στον κόσμο και άρεσε. Ελπίζουμε επίσης πως σε πέντε χρόνια θα έχουμε προσφέρει κι εμείς ένα λιθαράκι και την ανάδειξη της λαϊκής μουσικής.