Της Άννας Παχή
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του «Θησείον» Ένα θέατρο για τις Τέχνες, Μανόλης Σάρδης, μιλά στο iART για το φεστιβάλ Reborn in Athens, τις ομάδες που δραστηριοποιούνται εκτός των αθηναϊκών τειχών και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το θέατρο σήμερα.
Πως γεννήθηκε η ιδέα του Reborn in Athens;
Τη δεκαετία του ’80, σπούδαζα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μέσα από μια παρέα, δημιουργήθηκε μια θεατρική ομάδα. Ως ερασιτέχνες, αντιμετωπίζαμε τεράστιες δυσκολίες, ούτε καν σκεφτόμασταν την πιθανότητα να παίξουμε κάποτε στην Αθήνα. Το ίδιο συμβαίνει σήμερα, πολλές ομάδες έρχονται από τη Θεσσαλονίκη και αλλού, χωρίς να υπάρχει κάτι οργανωμένο. Οι περισσότερες είναι άγνωστες, η δουλειά τους μαθαίνεται στο στενό τους περιβάλλον, δε βγαίνει παραέξω. Φαντάστηκα ένα φεστιβάλ με παραστάσεις χορού, θεάτρου, μουσικής, των παραστατικών τεχνών γενικά, με υψηλό επίπεδο, για αυτές τις ομάδες. Είναι δύσκολο, γιατί όπως είπα, είναι άγνωστες. Αν δεν τις ξέρεις, αν δε σου πει κάποιος ότι αξίζουν, δύσκολα θα πας να τις δεις. Σκέφτηκα πως το Reborn in Athens θα είναι ένα καλό βήμα για αυτές. Κάπως έτσι υλοποιείται το φεστιβάλ, από μια μνήμη του «πως θα δείξουμε τη δουλειά μας». Όπως η δική μου ομάδα έκανε καλές δουλειές, τόσα χρόνια πριν, έτσι ήμουν σίγουρος πως υπάρχει κάτι ανάλογο σήμερα. Καλά σχήματα, άγνωστα, που δεν έχουν πρόσβαση και θα ήθελαν να συμμετέχουν σε ένα φεστιβάλ επιπέδου και να δείξουν τη δουλειά τους.
Μια ανάμνηση που έγινε πράξη…
Το Reborn in Athens είναι αφιερωμένο στο φίλο μου, Παναγιώτη Πασχίδη ο οποίος δεν είναι πια κοντά μας και σε όλα τα παιδιά της τότε ομάδας του Bald Theatre. Στο βιβλίο του φεστιβάλ, η φωτογραφία του εξωφύλλου απεικονίζει τα λερωμένα παπούτσια του Παναγιώτη, όταν έβαφε τα σκηνικά. Ήμασταν μια παρέα που μιλούσαμε για τα πάντα, τα κείμενα, το θέατρο, τα ανεβάσματα, τις παραγωγές. Μπύρες, τσιγάρα και κουβέντα. Την ημέρα πηγαίναμε στη Σχολή του ο καθένας και το βράδυ ασχολούμασταν με το θέατρο. Εργαστήκαμε σκληρά και πολύ, συμμετείχαμε μάλιστα σε δυο Biennale. Το φεστιβάλ είναι για όλους αυτούς.
Έχεις δει όλες τις παραστάσεις που παρουσιάζονται;
Κάποιες παίχτηκαν το χειμώνα, εδώ, στο «Θησείον», όπως «Το ζήτημα της Φαλακρής Τραγουδίστριας – Συμβαίνουν αυτά καμιά φορά» και το «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» που θα ανέβει ξανά αυτήν την εβδομάδα. Το «Όνειρο» θα παιχτεί και την επόμενη σεζόν ως παιδική παράσταση. Το «Ζήτημα» το σύστησε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός. Φυσικά δεν είναι δυνατόν να τις δω όλες, αλλά από τα video των αιτήσεων, κάποια πράγματα ξεχωρίζουν. Είναι απαραίτητη προϋπόθεση, η παράσταση που συμμετέχει, να έχει ανέβει κάπου, όχι απαραίτητα στην Αθήνα, διότι έτσι θα αποκλείονταν πολλές ομάδες και δεν είναι αυτός ο στόχος. Θέλουμε ένα ισχυρό φεστιβάλ. Γίνεται, φυσικά, επιλογή, από εμένα και τους συνεργάτες μου.
Πρόκειται για την πρώτη χρονιά διεξαγωγής του.
Ακριβώς. Η σκέψη ήταν να γίνει του χρόνου, αλλά επειδή το συζητούσα πάρα πολύ καιρό, λίγο πριν το Πάσχα αποφάσισα να το προσπαθήσουμε φέτος. Αφορά επαγγελματικά σχήματα. Σίγουρα υπάρχουν πολύ καλά ερασιτεχνικά, άλλωστε κι εγώ, σε τέτοιο σχήμα ήμουν. Απλά, τώρα, έχουμε πολλές επαγγελματικές ομάδες που δημιουργούν, δουλεύουν και ζουν από αυτό. Έπρεπε – αναγκαστικά – να γίνει ένας διαχωρισμός. Το φεστιβάλ είναι «ανοιχτό» σε όλους, ιδιώτες, Δήμους, φορείς. Είχαμε εξάλλου σχετική αίτηση από ΔΗΠΕΘΕ που δεν πραγματοποιήθηκε λόγω συγκυριών. Δεν αποκλείεται κανείς, απλώς πρέπει να είναι κάτι που δημιουργήθηκε στην επαρχία, γιατί αυτό, από μόνο του έχει μια δυσκολία. Ξέρω πως είναι να είσαι μακριά.
Υπήρξε κάποια επιχορήγηση, κάποια οικονομική βοήθεια για την υλοποίησή του;
Για να είμαι ειλικρινής, η μόνη προσπάθεια που έκανα ήταν στο Φεστιβάλ Αθηνών. Δε ζητήσαμε χρήματα, ξέρω ότι δεν υπάρχουν. Ήθελα να μπει υπό την αιγίδα του, καθώς θεωρώ πως τέτοια projects πρέπει να τα προωθεί και να τα βοηθά, να στηρίζει τα παιδιά που έρχονται. Η ιδέα άρεσε πολύ και θα το συζητήσουμε του χρόνου, καθώς φέτος τα χρονικά περιθώρια ήταν πολύ περιορισμένα.
Υπήρχε ανταπόκριση ως προς τη συμμετοχή των ομάδων;
Μεγάλη, λάβαμε περίπου σαράντα αιτήσεις. Μαθεύτηκε, τόσο από Δελτία Τύπου, όσο και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πιστεύω ότι του χρόνου θα έχει ακόμη μεγαλύτερη συμμετοχή.
Μια δράση εντός καλοκαιριού…
Ένας λόγος που γίνεται καλοκαίρι, είναι πως πολλές ομάδες, ψάχνουν δουλειά στην Αθήνα. Το γεγονός πως ανεβάζουν την παράστασή τους εδώ, δίνει τη δυνατότητα να τους δουν άνθρωποι από το χώρο του θεάτρου που θα ενδιαφερθούν, με μεγάλη πιθανότητα να κλείσουν δουλειές για το χειμώνα. Συνέβη ήδη. «Το αριστούργημα» θα παρουσιαστεί στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Μια από τις ηθοποιούς του «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» θα παίξει επίσης στην Αθήνα, την ερχόμενη σεζόν. Το Reborn in Athens βοηθά στην επικοινωνία μεταξύ των καλλιτεχνών. Είναι στόχος του, για αυτό κρατάμε και υψηλό επίπεδο. Το θεωρώ επιτυχία αυτό. Επίσης, το θέατρο κλιματίζεται, το κοινό μπορεί να παρακολουθήσει άνετα τις παραστάσεις.
Οι ομάδες που έρχονται για το φεστιβάλ που καταλύουν;
Σε συγγενείς και γνωστούς, ως επί το πλείστον, καθώς έρχονται μόνον για δυο ή τρεις ημέρες. Μακάρι να μπορούσαμε να τις φιλοξενούμε, να καλύπτουμε τα έξοδά τους, αλλά δυστυχώς, είναι αδύνατον. Ακόμα κι έτσι όμως, έρχονται, ίσως λόγω της «τρέλας» που διαθέτουν για το θέατρο. Θεωρώ πως δε μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Προχωράμε. Νιώθω συχνά πως τρέχω συνέχεια, χτυπάω σε τοίχο, σηκώνομαι ζαλισμένος, συνέρχομαι κι αναρωτιέμαι τι να κάνω στη συνέχεια. Περνάς τον τοίχο, ξανατρέχεις για να βρεθείς στον επόμενο. Έτσι πάει, για όλους πια. Οπότε, τι να κάνεις; Να κάτσεις και να περιμένεις; Πρέπει να προχωρήσεις, να δεις τι γίνεται παρακάτω. Οφείλεις να κινείσαι, αλλιώς, τελείωσες. Πάντα ελπίζεις. Έτσι και οι ομάδες αυτές, ειδικά επειδή είναι νέες, πρέπει να κάνουν τέτοιες κινήσεις.
Στο κέντρο, που είναι η Αθήνα.
Ευτυχώς ή δυστυχώς, πάντα υπάρχει ένα κέντρο. Στη Γαλλία είναι το Παρίσι, στην Ελλάδα η Αθήνα. Και στη Θεσσαλονίκη γίνονται πράγματα, υπάρχει μεγάλη δυναμική. Το κέντρο όμως είναι η Αθήνα, έτσι ήταν πάντα.
Είναι πολύ ωραία ιδέα, σε μια εποχή που οι περισσότεροι ενδιαφέρονται για «ονόματα»
Δεν πιστεύω τόσο στα «ονόματα», πιστεύω στην παράσταση. Εάν είναι καλή και είσαι σε ένα φορέα που αναγνωρισμένα φέρνει καλά πράγματα, τι να το κάνεις το όνομα; Το είδαμε στο «Ζήτημα της Φαλακρής Τραγουδίστριας». Το θέατρο ήταν γεμάτο, χωρίς να έχει κανένα «όνομα». Η σκηνοθέτης είναι φοιτήτρια ακόμη. Ήταν πολύ καλή παράσταση, ο κόσμος την είδε. Τα «ονόματα» είναι για άλλου τύπου παραγωγές, για μια περιοδεία ας πούμε. Το κοινό του «Θησείον» είναι συγκεκριμένο και αναγνωρίζει τους προσπάθειές μας. Θέλουμε να δίνουμε βήμα σε ομάδες που δεν είναι τόσο γνωστές. Άλλωστε, από κάπου ξεκινούν όλοι και φτιάχνουν το όνομά τους σιγά – σιγά, με τη δουλειά. Πειραματίζονται, χτυπούν σε τοίχους, σηκώνονται ξανά. Το θέμα είναι να μη σταματάς, αν σταματήσεις, τελείωσες.
Ποιος είναι ο στόχος του Reborn in Athens;
Να γίνει θεσμός και αν υπάρξει κάποια βοήθεια, να μπορέσουμε να χρηματοδοτούμε κάπως, τις ομάδες που έρχονται. Εμείς βάζουμε το θέατρο, τις δημόσιες σχέσεις, τη διαφήμιση και όλα τα διαδικαστικά. Θα ήταν καλό αν μπορούσε να καλυφθεί μέρος των εξόδων για όλα αυτά. Δεν περιμένουμε κέρδος, αλλά τουλάχιστον να μη βάζουμε από την τσέπη μας.
Έχει ανταπόκριση μέχρι στιγμής από το κοινό;
Παρά την τρομερή πτώση που έχουν τα θέατρα αυτήν την εποχή, ιδιαίτερα μετά το Πάσχα, πάμε καλά, είμαι ευχαριστημένος. Πιστεύω πως θα πάμε ακόμα καλύτερα. Το θέμα είναι να καθιερωθεί το Reborn in Athens. Μας ακολουθούν οι νεαρές ηλικίες που ψάχνουν και βλέπουν τα πάντα, αλλά όχι μόνον αυτοί. Το κοινό μας είναι όλων των ηλικιών.
Πόσο δύσκολο είναι να διατηρηθεί ένας χώρος, όπως το «Θησείον»;
Εξαιρετικά δύσκολο. Οι τιμές των εισιτηρίων έχουν πέσει πάρα πολύ. Τις ρίχνουν οι μεγάλοι χώροι, που έχουν πεντακόσιες ας πούμε θέσεις και ανεβάζουν ένα έργο με δυο άτομα. Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε κι εμείς, αλλά εδώ οι θέσεις είναι μόνον εκατό. Όταν κάποιος ρίχνει την τιμή, αναγκαστικά ακολουθείς. Και οι δυο χώροι έχουν τα ίδια σχεδόν έξοδα, η διαφορά είναι στις θέσεις. Για να μπορεί το θέατρο να επιβιώσει, πρέπει να είναι γεμάτο κάθε μέρα. Αυτό συμβαίνει στους περισσότερους χώρους. Είναι όμως ωραία. Ζούμε επικίνδυνα..
Υπάρχουν πολλά θέατρα στην Αθήνα και παραστάσεις των δυο ή τριών ημερών. Ο κόσμος κάπου αποπροσανατολίζεται.
Είναι γεγονός, ανεβαίνουν πολύ περισσότερες από ότι παλαιότερα, φυσικά όμως, δεν πάνε όλες καλά. Θεωρώ πως η μεγάλη πτώση των θεάτρων μετά το Πάσχα έχει δύο λόγους. Πρώτον, οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες έχουν τρομάξει τους πάντες. Δεύτερον, οι θεατρόφιλοι έχουν δει τόσες παραστάσεις που δεν αντέχουν άλλες. Θα δούμε όμως, κάποιες φορές τα πράγματα είναι ανεξήγητα. Μια πολύ καλή παράσταση μπορεί να μην έχει την ανάλογη ανταπόκριση από το κοινό.
Γίνονται όμως ωραία πράγματα, φρέσκα.
Κάτι που δε γινόταν πολύ, παλαιότερα, συμβαίνει τώρα. Οι νέες ομάδες ασχολούνται με το πειραματικό θέατρο. Ψάχνουν πάρα πολύ τα έργα, τα ανεβάσματα, low budget βέβαια τα περισσότερα, όπως κάνουμε κι εμείς. Άλλωστε, αυτό περιμένεις από τους νέους, να ψάχνονται. Όταν περάσουν τα χρόνια σου λείπει η διάθεση και ο χρόνος. Σήμερα, παρά την κρίση, κάποια πράγματα λόγω των ηλεκτρονικών μέσων, έχουν διευκολυνθεί. Το ταξίδι, οι επαφές, η επικοινωνία. Επίσης, οι παραστάσεις ανεβαίνουν ευκολότερα. Παλιά αν δεν υπήρχε κεφάλαιο ή επιχορηγήσεις, δε μπορούσες να κάνεις τίποτα. Ευτυχώς, η κρίση έκανε καλό σε αυτό, άφησε όλο το δυναμικό ελεύθερο να κάνει σχεδόν ότι θέλει, χωρίς πολλούς κανόνες. Κάποιοι λένε πως είναι κακό, εμένα μου αρέσει, επειδή βλέπω τι υπάρχει. Το βασικό θέμα βέβαια, είναι το οικονομικό. Οι ηθοποιοί, όπως όλοι μας στο θέατρο, πληρώνονται με ποσοστά. Αυτό σημαίνει πως ασχολούμαστε και με άλλα πράγματα για να επιβιώσουμε, αλλά με αυτόν τον τρόπο, κάνουμε τουλάχιστον δουλειές.
Τι θα ήθελες να πεις στις νέες ομάδες;
Υπομονή γιατί οι καιροί είναι δύσκολοι. Υπομονή, αισιοδοξία και πολλή δουλειά. Χωρίς δουλειά, πέρα από το ταλέντο, δε γίνεται τίποτα, δεν αντέχει τίποτα. Να μην προσπαθούν να «ανέβουν» γρήγορα. Αν η πορεία σου είναι αργή και σταθερή, δύσκολα θα «πέσεις» μετά. Αυτό ισχύει για όλες τις δουλειές, αλλά για την Τέχνη περισσότερο. Οι διάττοντες αστέρες δεν έχουν διάρκεια. Εκείνοι που χτίζουν την καριέρα τους ρόλο με το ρόλο, έχουν ταλέντο και δουλεύουν πολύ, θα πετύχουν. Πρέπει να έχεις ένα πρόγραμμα, να ξέρεις τι θέλεις, να βάζεις στόχους, να προχωράς σιγά – σιγά.
Περισσότερες πληροφορίες για το Reborn in Athens εδώ