Παρουσίαση: Κωνσταντίνος Σύρμος
(Σημείωση: Με την Μαριάννα Κουμαριανού εγκαινιάζω έναν νέο τρόπο γνωριμίας σε γραπτή μορφή με τους ποιητές και τους λογοτέχνες και το εκάστοτε έργο τους, ακολουθώντας τα πρότυπα των δια ζώσης παρουσιάσεων).
Η Μαριάννα Κουμαριανού δεν είναι μια συμβατική ποιήτρια. Η αυθόρμητη συμβολικότητα των λέξεών της και η ποικιλία ερμηνειών που γεννιούνται στην ανάγνωση των ποιημάτων της, την κατατάσσουν ως μία ιδιόμορφη – με την συναρπαστική έννοια του επιθέτου – περίπτωση στην ελληνική ποίηση. Γεννήθηκε στο Κάρντιφ της Ουαλίας και έχει σπουδάσει παιδαγωγικά, μουσική και εργάζεται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ο «Τόπος στη γαλήνη» εκδ. θράκα, είναι η πρώτη της ποιητική συλλογή και ακολουθεί μετά από τα 4 παιδικά βιβλία που έχει συγγράψει. Με το πρώτο της βιβλίο «Η συντροφιά του λόφου» (εκδ. Παρρησία, 2013) έχει βραβευτεί ως πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (Ibby). Πρόσφατα εκδόθηκε ακόμη ένα βιβλίο της με τίτλο «Η θέση της καρδιάς», εκδ. Πατάκης.
Η οπτική μου για την ποιητική συλλογή «Τόπος στη γαλήνη»:
Κατά τους Σαμάνους, κάθε άνθρωπος έχει ένα πνεύμα-προστάτη και οδηγητή, το οποίο παρουσιάζεται με την μορφή κάποιου ζώου. Το κοτσύφι σημαίνει γι’ αυτούς, την κατανόηση των ενεργειών της Μητέρας Φύσης. Στην συμβολολογία της αλχημείας, το κοτσύφι αντιπροσώπευε την μαυρισμένη μάζα, ενώ το πέταγμα των πουλιών ήταν η εξαέρωση. Στην ποιητική συλλογή «Τόπος στη γαλήνη» της Μαριάννας Κουμαριανού, ένα κοτσύφι «χρησιμοποιεί» πολλά από τα ποιήματα ως κλαδιά, ξαποσταίνει εκεί, παρατηρεί και υπενθυμίζει την ελευθερία του πετάγματος και της ύπαρξης. Θα έλεγα, δίχως υπερβολή, πως συμβολίζει την ίδια την ποιήτρια, σαν μια συνεχή κίνηση αόρατη μέσα στα τυπωμένα γράμματα.
«…η βεβαιότητα του τέλειου: διαύγεια σημαίνει απόλυτη καθαρότητα…»
Όταν ολοκλήρωσα την ανάγνωση της συλλογής, συνειδητοποίησα πως ο τίτλος της «Τόπος στη γαλήνη», δεν περιγράφει το περιεχόμενο των σελίδων, μα το αποτέλεσμα στο οποίο και αφέθηκε η ποιήτρια. Έχω την αίσθηση πως μόλις έγραψε την τελευταία λέξη, οδηγήθηκε μέσα σε έναν τόπο γαλήνης και μαζί της κι εγώ, έστω ως ένας απλός αναγνώστης που ακολούθησε τις λέξεις της. Τα ποιήματα στον «Τόπο στη γαλήνη» δραπετεύουν της συνηθισμένης δομής που ως τώρα συναντάμε σε ποιητικές συλλογές. Άλλοτε μεταμορφώνονται σε πεζό κείμενο και άλλοτε σε λογοτεχνική βιογραφία, με υποσημειώσεις ως αυθύρπακτα ποιήματα. Εντυπωσιάστηκα από την συχνή ένταξη των τίτλων κάποιων ποιημάτων ως αυτούσιο σώμα των κειμένων, προκαλώντας μου ένα αδιάκοπο βύθισμα στην εικονοποίηση που κυριαρχεί στους στίχους.
«Αυτοεκπλήρωση
Πρόθεση υπάρχει.
Όπως και να ’ναι μπορεί
να επιτευχθεί καθαρότητα.
Ή επιτυχής απώλεια
«Παγιδεύτηκες», μπορεί κανείς να πει.
Βγήκα από το δωμάτιο/Το κοτσύφι, που τότε με τσίμπησε,/
είναι εκείνο το κοτσύφι και όχι/κάθε κοτσύφι που από τότε/ βλέπω μπροστά μου
κι είναι γελοίο το κοτσύφι/να θεωρείται τιμωρία και κάθε άλλο/υπενθύμισή της.»
Ο «Τόπος στη γαλήνη» είναι πράγματι ένα σώμα, που κάθε του κύτταρο γίνεται κι ένα άλλο, ξέχωρο σώμα. Συναντήθηκα στους στίχους με εκείνη την σπάνια θρησκευτικότητα των ιδανικών του ανθρώπου ως προσωπικότητα. Αισθάνθηκα διαβάζοντας, πως η ποιήτρια -σώμα, στέκεται πάνω από τούτην την χάρτινη και ολοζώντανη μακέτα της ποιητικής της συλλογής, που αναπαριστά τον χώρο της ζωής της. Παρακολουθεί τα γραφόμενα στην αρχή σαν θεατής κι αργότερα σαν μέρος της μακέτας. Ώσπου καθοριστικά την ανασυντάσσει, σαν να στριφογυρίζει στα δάχτυλά της με πλήρη αυτοσυγκέντρωση, κομματάκια από παζλ, πριν να αποφασίσει την κατάλληλη τοποθέτησή τους, έτσι ώστε η εικόνα που θα σχηματίσουν, να είναι αυτή ενός γαλήνιου τόπου.
«Αίθουσα
Πήρα τους μπορντό καναπέδες το γραφείο τις βελούδινες
κουρτίνες και ό,τι άλλο είχε απομείνει Τα έστησα πάλι Tα
έκανα μουσείο Για να βλέπω και να κατανοώ
Εμένα και τους άλλους.»
Η οπτική της Μαριάννας Κουμαριανού:
Θα ήταν ψέμα αν έλεγα ότι το βιβλίο είναι καθρέφτης της ζωής μου ή του εαυτού μου και ότι μιλάω για μένα μεν, αλλά με εικόνες ή και με μια κάποια μυθοπλασία ή πως ταυτίζομαι με όσα λέει. Επίσης θα ήταν ψέμα αν έλεγα, ότι όλα όσα περιέχονται είναι άσχετα από εμένα και είναι προϊόν μόνο φαντασίας. Κάθε ένας που δημιουργεί, κάτι φανερώνει τρόπον τινά, ένα κομμάτι του εαυτού του, των σκέψεων, των προβλημάτων ή προβληματισμών του… Σαν «παιδί μου» κι αυτό, έχει στοιχεία από εμένα αλλά είναι και κάτι άλλο, διαφορετικό από εμένα που υπάρχει χωρίς την ανάγκη να είμαι κι εγώ εκεί.
Τους είδα μπροστά μου.
Τους αγκάλιασα και τους φίλησα με θέρμη
γνωρίζοντας ότι το νήμα έχει λύσει κάθε απορία
και στο τραπέζι θα συμφάμε και θα συμπιούμε
και θα γελάσουμε ίσως, χωρίς να
προσποιούμαστε ότι δε γνωρίζουμε πως κάθε
κοινή αρχή σηματοδοτεί και μια πλήρη
διαφοροποίηση.
Παρόλο που υπάρχουν εικόνες με σαφή και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που θα μπορούσαν να είναι αληθινές ή υπαρκτές, συχνά λειτουργούν ως συμβολισμοί. Άλλα, όπως το κοτσύφι, επανέρχονται ή και μεταλλάσσονται και άλλα απλά εμφανίζονται και εξαφανίζονται. Καθετί εκεί μέσα έχει λόγο ύπαρξης ή μη ύπαρξης, όπως η στίξη που συχνά λείπει, ο διασκελισμός που ακολουθεί τελείως δική του διαδρομή και τρόπο, οι υποσημειώσεις.
Ερωτήσεις:
Μαριάννα, στο τέλος της συλλογής σημειώνεις: «Κάθε φράση γραμμένη με πλάγια γράμματα είναι ένα αυτούσιο κομμάτι του έργου του Stéphane Mallarmé, «ΙΓΚΙΤΌΥΡ ή η τρέλα του Ελμπενόν/Μια ζαριά ποτέ δε θα καταργήσει το τυχαίο». Πες μου γι’ αυτή σου την επιλογή.
Πριν πολλά χρόνια ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο αυτό του Mallarmé. Ταυτόχρονα κάτι με απωθούσε και κάτι με τράβαγε σε αυτό πολύ έντονα. Ένιωθα ότι είχε να μου δώσει κάτι πολύ σπουδαίο, που όμως ήμουν «ανίκανη» τότε να αντιληφθώ. Το άφησα με την υπόσχεση ότι θα το ξαναδώ σε νέα μονάδα χρόνου… Όταν το ξανάπιασα μου «μιλούσε» όπως ποτέ άλλοτε και μου γεννούσε εικόνες σχεδόν ζωντανές. Όπως όταν συναντιόνται δυο φίλοι από παλιά και η κάθε εμπειρία του ενός οδηγεί συνειρμικά σε μια εμπειρία του άλλου. Η ανάγνωση του Mallarmé πήρε πολύ. Σχεδόν όσο και η γραφή του βιβλίου. Επέστρεφα στις σελίδες ξανά και ξανά. Κάποιες φράσεις με άγγιζαν τόσο πολύ και εξέφραζαν τόσο πολύ αυτό που ήθελα κι εγώ να πω που δεν μπορούσα παρά να τις εντάξω αυτούσιες. Σε αυτόν τον διάλογο με το κείμενο του Mallarmé υπάρχουν πολλά ακόμα κείμενα με διπλάσιο όγκο από τον τόπο στη γαλήνη. Τελικά, έμειναν – κράτησα μόνο αυτά. Σαν απόσταγμα όλων όσων υπήρξαν.
Ανέφερες πως «Κάθε ένας που δημιουργεί κάτι φανερώνει» και ανεξαρτήτου ποιότητας και ιδιότητας, πλέον οι περισσότεροι άνθρωποι κάτι δημιουργούν, κάτι γράφουν. Αυτό σαν τάση της εποχής τι πιστεύεις πως φανερώνει;
Θα έλεγα την ανάγκη για επικοινωνία – ουσιαστική επικοινωνία. Θεωρώ ότι πιο πολύ από ποτέ, οι άνθρωποι έχουν χάσει τα σημεία επαφής τους με τους άλλους, οπότε αυτό έρχεται σαν διέξοδος ή και σαν τρόπος διαχείρισης των ματαιώσεών τους. Από την άλλη, όμως, πολλοί από αυτούς, όντως είναι δημιουργοί – κάνουν όντως τέχνη!
Σαν «παιδί σου» λες για την ποιητική σου συλλογή κι αυτό δεν αποτελεί για ‘σένα μια φράση κλισέ, μιας και η καθημερινή σου επαγγελματική ενασχόληση, αλλά και η πλειοψηφία του λογοτεχνικού σου έργου, έχουν να κάνουν με παιδιά.
Το «παιδί» αντιπροσωπεύει και σημαίνει για μένα τη φροντίδα και το νοιάξιμο. Την ελευθερία που δίνεις, αλλά και την αυστηρότητα και οριοθέτηση όταν έχουν ξεπεραστεί τα όρια. Τα κείμενα ανεξαιρέτως που γράφω, τα απλώνω και μετά τα «πετσοκόβω» κρατώντας ό,τι θεωρώ πως μπορεί ή/και αξίζει να μείνει.
Στα παιδιά δεν είμαι τόσο σκληρή. Προσπαθώ να τα αφουγκράζομαι και να είμαι δίπλα τους στις ανάγκες τους. Να τους δείχνω τον δρόμο προς τη γνώση, ό,τι κι αν περιλαμβάνει αυτό και ό,τι κι αν σημαίνει, προς την κατανόηση του κόσμου, των «κανόνων», των νομοτελειών -αν μπορεί να ειπωθεί κάτι τέτοιο… Αν μπορούσα στη σχέση μου με τα παιδιά να τους έδινα τα εφόδια που χρειάζονται ώστε να γίνουν ενήλικες χωρίς σπασμένα φτερά, με δύναμη, αυτοπεποίθηση, όνειρα, αυτό θα ήταν για μένα το ιδανικό!
Τι πιστεύεις για τον κόσμο των παιδιών;
Τα παιδιά τα θαυμάζω! Για το πόσο πηγαία και αυθόρμητα είναι. Αν αφήσεις ένα παιδί να εκφραστεί, νιώθει και λέει απίθανα πράγματα! Τα παιδιά έχουν μια πολύ ιδιαίτερη θέαση του κόσμου και πολύ καλή αντίληψη που όταν την εκφράζουν, απλά, μένεις άφωνος. Μπορούν να περνούν από το ένα συναίσθημα στο άλλο με απίστευτες ταχύτητες, ζουν τις στιγμές με μαγεία, ίσως χωρίς σκέψεις και χωρίς φίλτρα. Ζουν αυτό που είναι εκείνη τη στιγμή και δρουν έτσι. Με απλότητα. Ακόμα τους λείπει γνώση και εμπειρία, όμως αυτό δεν τα καθιστά ανίκανα να νιώσουν, να καταλάβουν, να δώσουν, να υπάρχουν ως ολοκληρωμένοι άνθρωποι!
Τι είναι ποίηση;
Μουσική. Χορός. Ζωγραφική. Είναι το να δίνεις μορφή σε μία σελίδα, παίζοντας με τον χώρο, τα κενά, τα διαστήματα, τις λέξεις, τη στίξη. Η ποίηση δεν είναι απαραίτητα οι λέξεις της. Είναι και το πώς μπαίνουν χωροταξικά. Η αφαίρεσή τους. Η χρήση ή μη της στίξης. Πατάς στην αυστηρή δομή της γλώσσας, της γραμματικής και του συντακτικού και ορίζεις ξανά τι από αυτά θέλεις ή δεν θέλεις να χρησιμοποιήσεις και με τι τρόπο. Είναι κάτι πέρα από αυτό που λένε οι λέξεις. Είναι η απλότητα του λόγου που φέρνει πολυσημεία και πολλαπλά ταυτόχρονα νοήματα, χωρίς να καταργεί αυτό που θέλει να ειπωθεί, από αυτόν που τη γράφει.
Διαβάστε την Μαριάννα Κουμαριανού:
Blog: marianna-koumarianou
Στήλη της Μαριάννας Κουμαριανού Μια ιστορία θα σας πω