Της Άννας Παχή
Το όνομά της έχει συνδεθεί με την αποτρόπαια πράξη της παιδοκτονίας. Χαρακτηρίζει όλες τις μάνες – τέρατα, καθώς τέρας θεωρείται και η ίδια. Η γνώση μας για αυτήν περιορίζεται σε ότι μάθαμε στο σχολείο ή στην υπόθεση της πασίγνωστης τραγωδίας του Ευριπίδη. Μπορεί να έχουμε δει και ταινίες.
Ας αρχίσουμε από το μύθο: Η Μήδεια, πριγκίπισσα της Κολχίδας, συναντά κι ερωτεύεται τον Ιάσονα όταν εκείνος πάει εκεί για να βουτήξει το Χρυσόμαλλο Δέρας. Σε πείσμα του πατέρα της Αιήτη που θέλει να στείλει τον ημίθεο από εκεί που ήρθε, η Μήδεια τον βοηθά να κλέψει το πολύτιμο τρόπαιο, κατόπιν τον βοηθά να δραπετεύσει, σκοτώνοντας και τεμαχίζοντας τον αδερφό της Άψυρτο, του οποίου τα κομμάτια σκορπά στη θάλασσα για να καθυστερήσει τον Αιήτη και να ξεφύγει το ερωτευμένο ζεύγος. Όταν φτάνουν στην Ελλάδα, ο Ιάσονας της ζητά να τον βοηθήσει να εκδικηθεί το βασιλιά της Ιωλκού, Πελία, που όσο εκείνος έλειπε, σκότωσε τον αδερφό και τον πατέρα του. Η Μήδεια ξεγελά τις κόρες του βασιλιά και τις καταφέρνει να σκοτώσουν, να τεμαχίσουν και να βράσουν τον πατέρα τους για να τον κάνουν δήθεν αθάνατο (ένα θέμα με το κομμάτιασμα το είχε όσο να πεις). Κυνηγημένοι οι δυο εραστές φτάνουν στην Κόρινθο όπου εγκαθίστανται και κάνουν δυο παιδιά. Κατόπιν ο Ιάσονας την παρατά κι εκείνη για εκδίκηση σκοτώνει τα παιδιά τους.
Αν διαβάσει κανείς την τραγωδία θα δει πως τα πράγματα δεν είναι έτσι ακριβώς. Η Μήδεια από τότε που πατάει το πόδι της στην Ελλάδα γίνεται αντικείμενο χλευασμού και περιφρόνησης, καθώς είναι “ξένη”. Κανείς δεν ενδιαφέρεται για το γεγονός πως είναι πριγκίπισσα, μορφωμένη, γνωρίζει μυστικά της φύσης, μπορεί να γιατρέψει πληγές, βοήθησε τον Ιάσονα να φέρει εις ευτυχές πέρας την αποστολή του (το χρυσάφι της Ασίας εν προκειμένω). Είναι ξένη στα ήθη και τα έθιμά, ξένη στην εμφάνιση, στη συμπεριφορά. Ο υπερήφανος και ατίθασος χαρακτήρας της την οδηγεί στο περιθώριο. Ο Ιάσονας βέβαια δεν τυγχάνει της ίδιας συμπεριφοράς. Συγχρωτίζεται τους επιφανείς Κορίνθιους και γλεντοκοπάει αδιάκοπα αφήνοντας τη Μήδεια μόνη της με τα παιδιά. Σύντομα τη βαριέται.
Τέτοιο κελεπούρι δεν αργεί να βρει καινούρια νύφη. Αρραβωνιάζεται την κόρη του Κρέοντα, βασιλιά της Κορίνθου, Γλαύκη. Ιάσονας και Κρέοντας αποφασίζουν πως η Μήδεια και τα παιδιά της είναι ανεπιθύμητοι και πρέπει να εξοριστούν. Η Μήδεια τα παίρνει στο κρανίο. Δηλητηριάζει ένα νυφικό χιτώνα και τον στέλνει πεσκέσι στη Γλαύκη που – σαν ηλίθια – τον φοράει και πεθαίνει μέχρι να πεις κύμινο. Μετά από αυτό βέβαια, η Μήδεια δεν έχει που να σταθεί. Θεωρώντας πως τα παιδιά της έχουν ατιμαστεί πλήρως από τον πατέρα τους, τα σκοτώνει, αφενός για να μη ζήσουν μέσα στη ντροπή, αφετέρου για να μην έχει απογόνους ο Ιάσονας. Στο κατά Ευριπίδη τέλος, ο Ήλιος, θείος της Μήδειας από την πλευρά της μητέρας της, νύμφης Εκάτης, στέλνει το άρμα του και την παίρνει μακριά.
Η συνέχεια του μύθου αναφέρει πως η Μήδεια βρήκε καταφύγιο στην Αθήνα, τα έφτιαξε με τον Αιγέα, απέκτησε μαζί του ένα γιο, το Μήδο, προσπάθησε ανεπιτυχώς να σκοτώσει το Θησέα, και τελικά κατέφυγε στην Ασία που βρισκόταν ο γιος της. Όταν γέρασε πια, κατέβηκε στα Ηλύσια Πεδία όπου παντρεύτηκε τιμή και δόξη τον Αχιλλέα κι έγινε αθάνατη.
Οι μύθοι είναι αντικρουόμενοι. Συνήθως όποιος διαπράττει τόσο αποτρόπαια εγκλήματα τιμωρείται αιωνίως στον Κάτω Κόσμο. Η Μήδεια τη σκαπουλάρει συνέχεια. Η εξήγηση για αυτό είναι ίσως η αναφορά του Παρμενίσκου πως τα παιδιά τα σκότωσαν οι Κορίνθιες, – στο ναό της Ήρας μάλιστα – που ήθελαν να καθαρίσει ο τόπος τους από το ‘μίασμα’ των αλλοδαπών. Υπάρχει άλλη μια αναφορά, του Εύμηλου, πως ναι μεν τα σκότωσε η Μήδεια, κατά λάθος δε, θέλοντάς να τα κάνει αθάνατα. Ήταν ένα πείραμα που ατύχησε.
Άλλη εξήγηση είναι πως οι αρχαίοι ημών πρόγονοι αντιλήφθηκαν το πόσο αδικήθηκε αυτή η γυναίκα. Άφησε την πατρίδα της, την οικογένεια και την υψηλή κοινωνική της θέση για τον έρωτα ενός άνδρα που αποδείχθηκε πολύ λίγος για αυτήν. Λοιδορήθηκε, περιφρονήθηκε, κινδύνευσε η ζωή η δική της και των παιδιών της, για να κάνει ο Ιάσονας το κομμάτι του στην Κόρινθο.
Υπάρχουν επίσης πληροφορίες πολύ πιο ήπιες και φυσιολογικές. Ο Πίνδαρος αναφέρει ότι η Μήδεια βοήθησε τον Ιάσονα με το Χρυσόμαλλο Δέρας αλλά μέχρι εκεί. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος υποστηρίζει το ίδιο και τους τοποθετεί να ζουν βίον ανθόσπαρτον στην Αίγινα, χωρίς τεμαχισμούς και δράματα.
Δε θα μάθουμε ποτέ την ιστορική αλήθεια, πάνε πολλά χρόνια από τότε. Το όνομα της Μήδειας θα είναι πάντα συνδεδεμένο με αποτρόπαιες πράξεις. Ήταν μάγισσα, επειδή γνώριζε γιατροσόφια. Πολλές μαίες, νοσοκόμες και γιάτρισσες κάηκαν στην πυρά του Μεσαίωνα για τον ίδιο λόγο. Ήταν περήφανη, δε δέχτηκε την απόρριψη του Ιάσονα αμαχητί, τον εκδικήθηκε όσο πιο σκληρά μπορούσε. ‘Σκότωσε’ τα παιδιά της για να μη ζήσουν ταπεινωμένα όπως η ίδια. Το ίδιο έκαναν και οι Σουλιώτισσες όταν έπεσαν στο γκρεμό με τα παιδιά τους για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. (Βέβαια σκοτώθηκαν κι εκείνες ενώ η Μήδεια την έκανε με ελαφρά, αλλά μύθοι είναι αυτοί…) Έκανε ότι μπορούσε για να επιβιώσει σε μια ξένη χώρα, χωρίς καμία βοήθεια από πουθενά. Θυσίασε τα πάντα για τον έρωτα κι όταν προδόθηκε ανταπόδωσε τα ίσα και χειρότερα. Η ροπή της προς το έγκλημα έχει αρχίσει να αμφισβητείται τελευταία αλλά το “τέρας” πουλάει, γνωστό αυτό. Η Μήδεια υπήρξε πάντα αρνητική ηρωίδα. Μπόρεσε κι έκανε τα πάντα, όπως κάθε γυναίκα. Κλήθηκε να είναι φίλη, ερωμένη, σύζυγος, μάνα, επαγγελματίας, παραδουλεύτρα. Έδωσε τον εαυτό της, θυσιάστηκε, ανέχθηκε πολλά αλλά όταν της γύρισαν τα μάτια, έφερε την καταστροφή. Ό,τι πάνω – κάτω συμβαίνει με όλες τις γυναίκες….