Της Άννας Παχή
Λίγο πριν την αποψινή πρεμιέρα της παράστασης «Buy me» στο θέατρο Underground, η Νατάσα Νταϊλιάνη και η Άντζελα Δεληχάτσιου που συνέλαβαν την ιδέα και την παρουσιάζουν στο κοινό, μιλούν στο iART για το devised theatre, τον άκρατο καταναλωτισμό και πως μπορούμε να βγούμε από τις «παγίδες».
Τι είναι το devised theatre;
Ν. Μια πολύ ευρεία έννοια. Περιγράφει οτιδήποτε πλησιάζει το αυτοσχέδιο. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο κείμενο, προκαθορισμένου συγγραφέα. Οι συντελεστές χτίζουν, με άξονα μια ιδέα ή ένα θέμα, την ιστορία τους, που δεν έχει απαραίτητα αρχή, μέση και τέλος. Στηρίζεται πολύ στον αυτοσχεδιασμό, στο υλικό που θα παραχθεί κατά τη διάρκεια των προβών. Μετά ακολουθεί η επεξεργασία, η σύνθεση. Έτσι μπορώ να περιγράψω αυτό που θέλουμε να παρουσιάσουμε.
Α. Πολλές φορές στο devised theatre χρησιμοποιούνται και άλλα είδη για να πεις την ιστορία, όχι μόνο το κείμενο και η υποκριτική. Συμπεριλαμβάνει χορό, κίνηση, εικαστικά… Η συμβολή τους είναι καταλυτική.
Ν. Η «σύνθεση» είναι αρκετά κομβική λέξη. Χρησιμοποιείς οπτικοακουστικό υλικό, video art, διάφορα είδη κειμένων. Το κείμενο μπορεί να βγει στην πρόβα, από τον ίδιο τον ηθοποιό, να καταγραφεί, να αποτελέσει το κείμενο της παράστασης. Στη δική μας περίπτωση, έχουμε συλλέξει «ημερολόγια κατανάλωσης». Στείλαμε σε ανθρώπους κοντινούς μας ή μη κάποιες λίστες και συμπλήρωσαν ένα ιδιότυπο ημερολόγιο. Με ημερομηνία, ώρα, είδος, που αγοράστηκε, για ποιο σκοπό. Εκπλήσσεται κανείς όταν διαπιστώνει ότι μέσα από μια τέτοια καταγραφή «βλέπεις» μια ζωή. Αυτή είναι η ζωή μας, άρρηκτα συνυφασμένη με τον καταναλωτισμό. Οτιδήποτε κάνουμε, κάτι πρέπει να αγοράσουμε. Δείχνει τι κάνει ο άνθρωπος μέσα στη μέρα, την εξάρτησή του από αυτό, αλλά και μια διαδρομή. Είναι βασικό κομμάτι αυτής της performance και ήταν πολύ συγκινητική για μας η ανταπόκριση αυτών των ανθρώπων.
Πως προέκυψε το θέμα;
Ν. Τελευταία με απασχολεί πολύ ο καταναλωτισμός. Πόσο χρόνο μας απορροφά, τι σημαίνει, τι αντίκτυπο έχει επάνω μας το γεγονός ότι μονίμως καλούμαστε να καταναλώσουμε . Δε μιλάω μόνο για ρούχα, παπούτσια και τρόφιμα. Καταναλώνουμε και διασκέδαση. Παραστάσεις, εξόδους, σινεμά. Τα πάντα είναι αναλώσιμα – καταναλώσιμα, προϊόντα. Ακόμη κι εμείς οι ίδιοι, όταν θέλουμε να διαφημίσουμε τη δουλειά μας. Κάποια στιγμή μάζευα αποδείξεις όχι μόνο για φορολογικούς λόγους, αλλά κι επειδή φαντάστηκα πως μπορούν να γίνουν μια ιστορία. Οι αποδείξεις εξελίχθηκαν στα «ημερολόγια κατανάλωσης» γιατί ήθελα να εμπλέξω και άλλους ανθρώπους, να μπούμε σε πιο συλλογική διαδικασία. Όσοι βρίσκονται σε μια μέση κατάσταση, έχουν βασικές κοινές ανάγκες τις οποίες καλύπτουν. Μέσα από αυτό, μπορείς να καταλάβεις τι απασχολεί κάποιον, τις επιθυμίες του, τη ζωή του. Η προσέγγιση ήταν του τύπου «πως αλλιώς μπορεί να ζήσει κανείς;» Το ερώτημα που προκύπτει είναι θεωρητικό, φιλοσοφικό και μελλοντικό, ξεκίνησε όμως από αυτές τις πρακτικές διαπιστώσεις, που έγιναν υλικό παράστασης. Συζητήσαμε με την Άντζελα, δουλέψαμε πολύ τον προηγούμενο χρόνο. Βρήκε κάποια πολύ ενδιαφέροντα επιστημονικά – θεωρητικά κείμενα πάνω στο θέμα του φονταμενταλιστικού καπιταλισμού και την ιστορία της κατανάλωσης σα φαινόμενο, πράγματα που επίσης αποτέλεσαν υλικά της παράστασης. Κατόπιν εργαστήκαμε υποκριτικά, συνθετικά.
Τι θα δει αυτός που θα επιλέξει το «Buy me»;
Α. Ένα χαρακτήρα που πειραματίζεται πάνω στην κατανάλωση. Ο χαρακτήρας της Νατάσας έχει κοινωνιολογικές προεκτάσεις, κάνει πειράματα στον εαυτό της, στην επικοινωνία με τους φίλους της. Αναρωτιέται: «Τι θα πάθω αν ακούω διαφημίσεις μισή ώρα συνέχεια; Αν καταγράφω τα ψώνια μου για μια εβδομάδα, τι θα καταλάβω;» Βλέπεις κάποιον να πειραματίζεται μπροστά σου, για να ανακαλύψει ένα βαθύτερο νόημα σε αυτόν τον τρόπο ζωής, να δει αν υπάρχει κάτι άλλο. Αν ότι ζούμε είναι παγίδα, τι υπάρχει έξω από αυτήν;
Βρήκατε το «κάτι έξω από αυτό»;
Ν. Ναι, φυσικά. Διαπιστώσαμε ότι υπάρχει πάρα πολύς κόσμος που προβληματίζεται έντονα και ουσιαστικά για αυτόν τον τρόπο ζωής. Έχει κριτική και συνειδητοποιημένη στάση απέναντι στο φαινόμενο. Όλοι θα καταναλώσουμε, έτσι λειτουργεί η κοινωνία. Αλλά τουλάχιστον να λείψει ο ακραίος καταναλωτισμός, όπου τα πάντα αγοράζονται, πωλούνται και τίποτα δεν υπάρχει στην αγνή κατάσταση της προσωπικής επαφής είτε με τον εαυτό, είτε με τους φίλους μας, είτε με τη φύση. Γιατί να αγοράσουμε δώρο, για να δείξουμε ότι αγαπάμε κάποιον; Υπάρχει άλλος τρόπος να δείξουμε την εγγύτητα, τη φιλία, την ευγνωμοσύνη μας, πέρα από την αγορά ενός προϊόντος; Είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεμένα όλα. Έχω δυο ανιψιές και φέτος πήραν τρία – τέσσερα δώρα η κάθε μια. Έσκισαν τα περιτυλίγματα και μετά από λίγο πέταξαν τα δώρα σε μια γωνιά. Εκείνο που τους άρεσε περισσότερο, ήταν ένα κόκκινο μπαλόνι των 20 λεπτών, επειδή το φουσκώνεις και πετάει. Αυτό αποτελεί τροφή για σκέψη. Ο καταναλωτισμός στην Ελλάδα είχε ξεφύγει λόγω της φούσκας στην οποία ζούσαμε. Τώρα ο κόσμος καταναλώνει και σκέφτεται που θα δώσει τα λεφτά του. Παρόλα αυτά, αισθάνομαι ότι είμαστε εξίσου παγιδευμένοι γιατί υπάρχει το βιοποριστικό άγχος, το πώς θα είμαστε στην κοινωνία. Τι σημαίνει να έχεις ή να μην έχεις αυτοκίνητο, σύγχρονο κινητό, να μην είσαι πίσω δηλαδή. Όλα συνδέονται με τη ζωή και την αυτοεικόνα μας.
Η παράσταση ανεβαίνει σε πολύ ιδιαίτερο χώρο.
Α. Βρισκόμαστε στην υπόγεια στοά του σινεμά «Άστυ». Με τη Νατάσα βρήκαμε αυτό το χώρο, άρεσε και στις δυο μας. Το πιο σημαντικό, ταίριαξε με αυτό που θέλουμε να κάνουμε, έγινε μέρος της παράστασης. Μια στοά με καταστήματα, με την παλιά ατμόσφαιρα της δεκαετίας του ’30. Από τη μια είναι εγκαταλελειμμένο, έχει κάτι μελαγχολικό, από την άλλη είναι πανέμορφο και διαθέτει μια ιστορία.
Ν. Τότε τα προϊόντα είχαν άλλη αξία, ίσως λόγω του τρόπου που τα έφτιαχναν. Κάποτε δεν είχες ανάγκη από πολλά, αλλά από πράγματα που να κρατάνε στο χρόνο. Σήμερα παίρνεις, πετάς. Εδώ υπάρχει άλλη αίσθηση. Μας απασχόλησε ιδιαίτερα το που θα παρουσιαστεί αυτή η δουλειά γιατί είναι και το θέμα περίεργο. Άλλωστε, το θέατρο και η ψυχαγωγία είναι κατανάλωση, οπότε υπήρξαν πολλά ερωτήματα για το που θα γίνει.
Α. Στην αρχή σκεφτόμασταν το εισιτήριο να είναι συνεισφορά σε ένα κουτί. Όμως, ένα κείμενο της παράστασης, λέει «ήρθατε εδώ σήμερα, πληρώσατε ένα εισιτήριο» κι αυτό εντείνει την αίσθησή σου σα θεατής, διότι όντως έχεις πληρώσει ένα εισιτήριο. Τι σημαίνει αυτό; Καταναλώνω αυτή τη στιγμή ένα προϊόν ; Είναι ο ηθοποιός το προϊόν;
Πολύ μελαγχολικό όταν το σκέφτεσαι.
Ν. Είναι αλήθεια αυτό. Το ίδιο συμβαίνει με τη διαφήμιση. Πόσα χρήματα πέφτουν, πώς είναι στημένο ένα ολόκληρο concept γύρω από το προϊόν, ο κατακλυσμός μηνυμάτων που δεχόμαστε, πως στήνεται από την πλευρά του μάρκετινγκ. Υπάρχει και αυτή η οπτική.
Α. Σίγουρα δε θέλαμε να είναι βαριά η παράσταση καθώς το θέμα είναι έντονο. Υπάρχουν αρκετά κωμικά κομμάτια, τόσα που θα την χαρακτήριζα «μαύρη κωμωδία». Δε θέλουμε να φύγει ο θεατής αγχωμένος και προβληματισμένος.
Ν. Σίγουρα θα αναγνωρίσει οικεία σημεία αλλά υπάρχει κάτι αισιόδοξο επίσης. Προσπαθούμε να δώσουμε θετικό μήνυμα.
Από τη στιγμή που αναγνωρίζεις το «πρόβλημα» ας πούμε, έχεις κάνει το πρώτο βήμα για τη λύση του.
Α. Πιστεύω πως η ατμόσφαιρα του θεάτρου είναι ένα αντίθετο στοιχείο στην κατανάλωση, ειδικά έτσι όπως στήθηκε, για μικρό κοινό. Δε νιώθεις μόνος, όπως όταν κάθεσαι μπροστά στην τηλεόραση. Βρίσκεσαι με άλλους σε κοινό χώρο, δημιουργείται η αίσθηση της παρέας, κάτι στο οποίο βοηθά το ίδιο το θέατρο, λειτουργεί λίγο αντισυμβατικά. Το θέατρο είναι μια αρχαία τελετή που κρατάει επαφή με τον καθένα, το θεωρώ αυτό πολύ σημαντικό. Το ίδιο κι εδώ, ζούμε μια κοινή εμπειρία. Θέλουμε επίσης να δούμε τις αντιδράσεις του κοινού, μας ενδιαφέρει πολύ.
Τι κάνει η κάθε μια σας στην παράσταση;
Α. Έχω αναλάβει τη σκηνοθεσία και η Νατάσα την υποκριτική. Σε μερικά κομμάτια αυτοσχεδιάζω μαζί της. Η παράσταση δεν είναι καθόλου «στημένη», έχει να κάνει με το τι γίνεται live εκείνη τη στιγμή.
Ν. Μπορεί στη σκηνή να είμαι μόνη αλλά δε νιώθω καθόλου έτσι. Υπάρχουν και τα υλικά που συνοδεύουν την παράσταση. Τα ηχητικά, η μουσική.. Επίσης έχουμε την τύχη να διαθέτουμε εξαιρετικούς συνεργάτες, το θέατρο δεν είναι κάτι μοναχικό. Ο Αντώνης Γκρίτσης ηχογράφησε το κείμενο, ο Βασίλης Κλωτσοτήρας έκανε εξαιρετική δουλειά με τα φώτα, τα ενέταξε πλήρως στην παράσταση. Η Λουκία Χατζέλου επιμελήθηκε τα κοστούμια και μαζί με το Βασίλη βοήθησαν στα σκηνικά και όχι μόνο. Ο Κωστής Γαρδίκης έφτιαξε τον ήχο ενώ την επικοινωνία έχει αναλάβει η Στέλλα Πεκιαρίδη.
Δεδομένης της κατάστασης, δυσκολεύεστε να δημιουργήσετε;
Ν. Η δυσκολία βρίσκεται στο πρακτικό κομμάτι. Ιδέες, έμπνευση και συνεργάτες άξιοι και καλοί, υπάρχουν, πραγματικά αφοσιωμένοι και με πραγματική διάθεση για αυτό που κάνουν.
Α. Ερχόμενη από το εξωτερικό βλέπω πως εδώ υπάρχει μεγάλη δίψα για θέατρο, αυτό μου δίνει χαρά.
Ν. Είναι θετικό. Η οικονομική πλευρά, ιδίως όταν μπαίνεις στην παραγωγή και έχεις να σκεφτείς πάρα πολλά, σίγουρα αγχώνεσαι. Δεν υπάρχουν πολλοί παραγωγοί στους οποίους μπορείς να προτείνεις να αναλάβουν το ρίσκο. Στην ουσία το ρίσκο το παίρνουμε εμείς, ολοκληρωτικά. Αυτό είναι που μπορεί να αποτρέψει κάποιον από το να κάνει κάτι ή να τον καθυστερήσει.
Α. Έχει να κάνει και με την αισθητική, καθώς το budget είναι πολύ μικρό. Βέβαια, καμιά φορά αυτό είναι θετικό γιατί δουλεύει περισσότερο η φαντασία. Έχεις όμως περιορισμούς.
Ο κόσμος ανταποκρίνεται;
Α. Είμαστε πολύ ευχαριστημένες. Δεν ξέρω πόσο καινούριο είναι στην Ελλάδα να κάνεις παραστάσεις για μικρό κοινό αλλά νομίζω πως ο κόσμος προσπαθεί να συνηθίσει το γεγονός των περιορισμένων θέσεων.
Ν. Τον περιορισμό αυτόν τον επιλέξαμε συνειδητά, δε θέλαμε κάτι μαζικό, χαλάει την ουσία της παράστασης. Ακόμα και στο γεγονός ότι θα γίνουν έξι παραστάσεις, βρίσκεται κάτι από το θέμα που αγγίζουμε. Είναι εξελισσόμενη δουλειά. Μπορεί του χρόνου να κάνουμε κάτι ανάλογο, που θα είναι όμως διαφορετικό. Είναι μια έρευνα που δε σταματάει και για το θεατή. Ο στόχος μας είναι να πάρει κάτι μαζί του φεύγοντας.
Ν. Θα ήθελα να πω για τον τίτλο, το «Buy me». Συνεργαζόμαστε με τους Starwound, δύο πολύ ταλαντούχα παιδιά οι οποίοι κυκλοφόρησαν πρόσφατα δίσκο με αυτόν τον τίτλο καθώς και το ομώνυμο τραγούδι που ακούγεται στην παράσταση. Όποιος ακούει τον τίτλο κάνει και το δικό του συνειρμό.
Α. Τους ευχαριστούμε που μας επέτρεψαν να το χρησιμοποιήσουμε.
Α. Να συμπληρώσω ότι δεν προσπαθούμε να λύσουμε το θέμα του καταναλωτισμού, είναι αδύνατον. Καθρεφτίζεις κάτι που συμβαίνει, με χιούμορ, έρευνα, βλέποντάς το από άλλη οπτική γωνία κι αυτό μπορεί να δώσει άλλη αίσθηση. Να αποφασίσεις πως δε χρειάζεται τόσο πολύ να αγοράσεις κάτι, να μη δίνεις σημασία στο τι συμβαίνει στη δουλειά σου, να αποκτήσεις μια ελευθερία. Αυτό ελπίζουμε να προσφέρουμε. Αν αλλάξει σιγά – σιγά η νοοτροπία πολλών, θα αλλάξει και το σύστημα τελικά. Πολύ αργά, αλλά θα συμβεί.
Ν. Κι εγώ το βλέπω σα διαδικασία απελευθέρωσης, η κατάσταση έχει αυτήν την πορεία. Συνειδητοποίηση, αντιμετώπιση και μετατόπιση, ένα βήμα προς μια άλλη κατεύθυνση. Το βήμα μπορεί να είναι μικρό αλλά δεν παύει να είναι βήμα. Σας περιμένουμε στην παράσταση!
Ταυτότητα παράστασης
Σύλληψη-σκηνοθεσία, ερμηνεία: Νατάσσα Νταϊλιάνη
Δραματουργική ανάπτυξη, συν-σκηνοθεσία: Άντζελα Δεληχάτσιου
Ήχος: Κωστής Γαρδίκης
Σχεδιασμός φωτισμών: Βασίλης Κλωτσοτήρας
Κοστούμια: Λουκία Χατζέλου
Φωτογραφίες, Artwork: Γιώργος Ευθυμίου
Επικοινωνία: Στέλλα Πεκιαρίδη
Ηχογραφημένη φωνή: Αντώνης Γκρίτσης
Υλικά :
30 «ημερολόγια κατανάλωσης» από μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας
3 σπάνιες συλλογές αποδείξεων λιανικής πώλησης
8 ερωτήσεις κρίσεως
9 απαντήσεις επικρίσεως
2 κείμενα αναστοχασμού και αναδίπλωσης
4 προσπάθειες εξομολογητικού λόγου
16′ μουσικής επένδυσης
Μια γλάστρα.
Θέατρο «Underground»
Κοραή 4 (Είσοδος από Σινεμά «Άστυ») Αθήνα
Τηλ.: 2130370342
Τιμές εισιτηρίων: 10 € (γενική είσοδος), 7 € (μειωμένο), 5 € (ατέλεια)