Γράφει ο Κωνσταντίνος Σύρμος
Θρανία σε σειρά, καθίσματα για δύο άτομα. Οι μαθητές στοιχισμένοι. Μπροστά τους, ένας πίνακας που θυμίζει γιγαντοοθόνη. Ο δάσκαλος στην έδρα, αντικριστά, συχνά τοποθετημένη σε υψηλότερη των θρανίων θέση. Οι άτακτοι πίσω, στις τελευταίες θέσεις, στην ουρά. Οι καλοί, οι μελετηροί μαθητές αντιθέτως, κάθονται στις πρώτες σειρές, ως επιβράβευση. Όλα αυτά, στην ίσως σημαντικότερη ηλικιακή περίοδο του ανθρώπου -αυτήν της μετάβασης από την παιδικότητα στην εφηβεία-, στο ταξίδι από το ξέγνοιαστο παιχνίδι και την ανυπαρξία των ευθυνών, ως την αναγκαιότητα να παρθούν αποφάσεις σημαντικές, αποφάσεις ζωής. Εκεί που το γλυκό ερώτημα: «Τι θέλεις να γίνεις όταν μεγαλώσεις»; μετατρέπεται στην διαταγή «Αυτό που σου λέμε εμείς πρέπει να γίνεις». Οι καινούριοι άνθρωποι εκπαιδεύονται σε παρωχημένη γνώση, σε προσδιορισμένο τρόπο εκμάθησης, με απαραίτητη προϋπόθεση την πλήρη υπακοή στον δάσκαλο, στον ανώτερο, στην εξουσία του.
Μια ιδιότυπη «στρατιωτική θητεία» ξεκινά στην ηλικία των έξι, το σχολείο. Με τους διοικητές του, τις ομαδοποιημένες ασκήσεις, την υποχρεωτική διδαχή της ιστορίας που κάποιους βολεύει, του τρόπου σκέψης που τους εξυπηρετεί, της συμμόρφωσης προς τον μεγάλο, τον αρχηγό. Η δημιουργία στρατιωτών, το πλάσιμο των υπάκουων ξεκινά από πολύ νωρίς για να είναι επιτυχημένο. Έτσι, όταν ο απόφοιτος πια σχολών και πανεπιστημίων βγει στην ζωή, κοινωνικοποιηθεί, θα έχει μάθει πολύ καλά το μάθημά του. Θα δουλεύει παραπάνω ώρες από όσες πρέπει για τον πενιχρό μισθό, θα πληρώνει δυσανάλογα υπέρογκους φόρους, θα καταλαβαίνει πως ο εργοδότης του τον κλέβει και δεν θα αντιδρά, θα γνωρίζει πως το κράτος τον κοροϊδεύει και θα συμβιβάζεται, γιατί αυτό έχει μάθει να κάνει απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας. Θα σκέφτεται όπως όλοι, θα παντρευτεί όπως όλοι, θα κάνει παιδιά όπως όλοι, θα τα στείλει στα ίδια εκπαιδευτικά ιδρύματα που πήγε κι ο ίδιος, να γίνουν τα παιδιά του ακριβώς όπως και εκείνος, όπως όλοι.
Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα, αλλά και κατά συντριπτική πλειοψηφία σε όλον τον κόσμο, είναι ένα τεράστιο εργοστάσιο μαζικής παραγωγής σχολαστικών φορολογούμενων, αχόρταγων καταναλωτών, φοβισμένων θρησκόληπτων, φανατισμένων οπαδών ομάδων και ιδεολογιών, πειθήνιων ψηφοφόρων. Μια στρατιά φρικτά βαρετών, δυστυχισμένων ανθρώπων, μαθημένων να εκτελούν εντολές εργοδοτών στα επαγγέλματα που αναγκάζονται να ακολουθήσουν. Μοιραία το αίσθημα της ανάγκης για χαρά και επίτευξη, μετατοπίζεται αλλού, συνήθως στην επόμενη αγορά τους. Η όποια χαρά δεν έρχεται από αυτό καθ’ αυτό το προϊόν που αγοράζουν, αλλά απ’ την ευχαρίστηση πως πήραν κάτι σπουδαίο! Κάτι που θα το ήθελαν οι περισσότεροι, κάτι που όμως στην ουσία δεν χρειάζονται. Με αυτόν τον τρόπο η λαχτάρα για την επόμενη αγορά φουντώνει, γίνεται εθιστική. Καταντούν να εργάζονται για να αποκτούν, όχι για να βιώνουν.
Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν στην εκπαίδευση και στην επίδρασή της στον μετέπειτα βίο ενός ανθρώπου, χρειάζονται χρονοβόρες διαδικασίες και επίπονες, πόσο μάλλον σε μια αδόμητη και άνομη χώρα όπως η δική μας. Φωτεινά παραδείγματα όμως έχουμε, που μας δείχνουν πως η αλλαγή είναι εφικτή και όχι ουτοπία. Ένα τέτοιο, είναι της Φινλανδίας. Περίπου μια δεκαπενταετία πριν, είχαν το ίδιο τυποποιημένο εκπαιδευτικό σύστημα με τις υπόλοιπες χώρες ώσπου, κατάλαβαν πως δεν γίνεται να επιτρέψουν να συνεχιστεί αυτή η εκτροφεία άβουλων ανθρώπων. Πήραν την απόφαση της -εκ θεμελίων- αναδιοργάνωσης. Κατήργησαν νηπιαγωγεία και προσχολικές δομές, τα παιδιά ξεκινούν το σχολείο (δημοτικό) από 7 ετών. Σε όλη την διάρκεια του δημοτικού δεν δίνονται εργασίες/μελέτη για το σπίτι. Δεν υπάρχουν ιδιωτικά σχολεία και φροντιστήρια. Κανένας μαθητής δεν μένει πίσω στις γενικές γνώσεις. Αντικατέστησαν την ανταγωνιστικότητα στο σχολείο με την ισότητα, δίνοντας το πρώτο τους τεστ εξετάσεων στην ηλικία των δεκαέξι!
Στην μάθηση, κατανόησαν πως η ευτυχία κρύβεται στη δημιουργία, στη δυνατότητα να κάνουμε εκείνο που αγαπάμε, να ασχολούμαστε με τον τομέα που μπορούμε να αποδώσουμε γιατί… (σε αυτό το σημείο φανταστείτε τυμπανοκρουσίες, τρομπέτες και φωτοβολίδες) γιατί μας αρέσει! Μας ολοκληρώνει, μας εξελίσσει! Γι’ αυτό, εστίασαν στην κλίση που δείχνει ο κάθε μαθητής πως έχει, παρέχοντας του την κατάλληλη γνώση για να αναπτύξει το ταλέντο του. Κάτι εξίσου σημαντικό και αλληλένδετο, είναι ότι στη Φινλανδία, το να γίνει κάποιος δάσκαλος είναι δυσκολότερο από το να γίνει δικηγόρος ή γιατρός. Τι αποτέλεσμα έχει όλο αυτό; Πέραν όλων των βιωματικών προτερημάτων που προσφέρει, στους πανευρωπαϊκούς διαγωνισμούς μαθητών, οι Φιλανδοί βγαίνουν πρώτοι, ενώ στους παγκόσμιους είναι μονίμως στην πρώτη τριάδα.
Μέχρι να καταφέρουμε στην Ελλάδα να μπούμε έστω σε μια τέτοια κατεύθυνση (κάτι που δεν φαίνεται ούτε στο μακρινό μέλλον), το μοναδικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να ανάψουμε -ο καθένας ξεχωριστά- τον προσωπικό του, ισχυρό διακόπτη της συνειδητοποίησης, που θα διδάξει στον εαυτό μας, στο παιδί μας, στους γύρω μας ότι αξίζουμε να είμαστε κάτι παραπάνω, ότι είμαστε τα θέλω μας, αυτά μας ορίζουν κι όταν δεν τα σεβόμαστε και δεν επιδιώκουμε να συμβούν, παίρνουν τη θέση τους η ρουτίνα, το άγχος, το αίσθημα του ανικανοποίητου, του ασήμαντου και το σκόρπισμα του πολυτιμότερού μας αγαθού, του χρόνου μας στο τίποτα. Τα πάντα ξεκινούν από την παιδεία, αυτό που θα μάθει ένα παιδί στο σχολείο και στο οικογενειακό του περιβάλλον είναι ο προτζέκτορας της κοινωνίας που θα ενταχθεί και θα δομήσει, ως ενήλικας πια.
BONUS: (για να ικανοποιήσω και τους αρχαιολάγνους –αυτούς που ματαίως νομίζουν πως κουβαλούν το πνεύμα των αρχαίων ελλήνων-), η λέξη «σχολείο» προέρχεται από την λέξη «σχόλη», ή οποία -όπως μας λέει ο Μπαμπινιώτης-, από τους κλασικούς χρόνους την συναντάμε με την ιδιότητα του ελεύθερου χρόνου με αποτέλεσμα να καλλιεργήσει κανείς το πνεύμα του.