Ραβέννα, Ιταλία, 2 Ιουνίου 2021: παρουσιάζεται στη βασιλική του Αγίου Βιταλίου το έργο Teodora. Scalata al cielo in cinque movimenti[1] σε μουσική του Mauro Montalbetti· βασισμένη στο λιμπρέτο της Barbara Roganti η οποία ανέλαβε και τη σκηνοθεσία. Θα θεωρούσε κανείς αυτονόητη τη σύνδεση του προσώπου με τον χώρο, αφού οι εκκλησίες της κοσμούνται από τα υπέροχα και φημισμένα ψηφιδωτά που εντυπωσίασαν τον Δάντη, αλλά και η ίδια την πόλη της Ραβέννας που υπήρξε σημαντικό κέντρο της βυζαντινής επιρροής στην Ιταλία στη διάρκεια του Μεσαίωνα μαρτυρούν τη σύνδεση αυτή. Εκείνο, όμως, που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η διαχρονικότητα που απέκτησε η προσωπικότητα αυτή. Αναφερόμαστε στη Θεοδώρα, στην εταίρα που βασίλευσε στον βυζαντινό θρόνο, και κατ’ επέκταση στο έργο που συνέγραψε ο βυζαντινολόγος Καθηγητής Τζόρτζο Ραβενιάνι (Giorgio Ravegnani) και το οποίο εκδόθηκε σχετικά πρόσφατα σε ελληνική μετάφραση από τις Εκδόσεις Γκόνη. Αυτή είναι η διαχρονική «τύχη της Θεοδώρας», όπως την αποκαλεί ο Ραβενιάνι: να προκαλεί το ενδιαφέρον και να απασχολεί τόσο τους ειδικευμένους επιστήμονες όσο και το αναγνωστικό κοινό.
Ο συγγραφέας, οικογενειακός φίλος εδώ και δεκαετίες, αλλά και καθηγητής μου στο Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας, είναι ένας «προνομιούχος» βυζαντινολόγος· ζει στη Βενετία· εκεί εργάζεται. Έχει, επομένως, την ευκαιρία, όχι μόνο να έρχεται σε καθημερινή επαφή με τον Μεσαίωνα, αλλά και βιώνει την πραγματικότητα της βυζαντινής Βενετίας, όπως συχνά ο ίδιος αποκαλεί τα στοιχεία εκείνα της πόλης που προέρχονται από τη βυζαντινή παράδοση. Πρόκειται για έναν δεσμό του οποίου ο απόηχος ακόμη είναι αισθητός και τα κατάλοιπα μαρτυρούν την Ιστορία που παραμένει αγκιστρωμένη σε τοίχους σπιτιών, σε ναούς, σε μουσεία.
Γιατί, όμως, να γραφτεί και να μεταφραστεί ένα ακόμη βιβλίο για τη Θεοδώρα; Ίσως για όλα τα παραπάνω και σίγουρα διότι, όπως σημειώνει και ο ίδιος ο Ραβενιάνι, η Θεοδώρα υπήρξε ένα πρόσωπο γεμάτο μυστήριο! Μια γυναίκα, προερχόμενη από τα χαμηλά της κοινωνίας, έχοντας ταπεινή καταγωγή και διάγοντας «τρικυμιώδη ζωή, γεμάτη από θέατρο και σαρκικές ηδονές». Μια γυναίκα που ερωτεύτηκε τον μελλοντικό βυζαντινό αύγουστο και ανέβηκε στον θρόνο της αυτοκρατορίας! Μια γυναίκα «υπέρμαχος των γυναικών» και ταυτόχρονα υπέρμαχος της θρησκευτικής της πίστης.
Το εμπνευσμένο κείμενο του Ραβενιάνι ανατρέχει τα γεγονότα της ζωής της Θεοδώρας μέχρι την άνοδό της στον θρόνο και παράλληλα συνθέτει τον κόσμο των δύο αυτών πρωταγωνιστών της εξουσίας, καθώς και το πολυτάραχο πολιτικό κλίμα της ευρύτερης εποχής με τους δευτεραγωνιστές που, ωστόσο, είχαν καίριο ρόλο στην εξέλιξη της Ιστορίας.
Η μορφή της Θεοδώρας ενέπνευσε και εξακολουθεί να εμπνέει διαχρονικά όχι μόνο ιστορικούς συγγραφείς, αλλά και λογοτέχνες, μουσουργούς και άλλους εκπροσώπους της τέχνης.
Ως μεταφραστής του βιβλίου, ας μου επιτραπεί να αναφέρω πως υπήρξε μια σοβαρή προσπάθεια να αποδοθεί το ύφος του συγγραφέα, καθώς και να μην αποστασιοποιηθεί από την επιστημονική ορολογία της ελληνικής βιβλιογραφίας. Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα καταρχάς να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Giorgio Ravegnani για τη φιλία του και για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό μου, τον Καθηγητή Ηλία Γιαρένη, σήμερα Αντιπρύτανη του Ιονίου Πανεπιστημίου για τις πολύτιμες συμβουλές και τους εκδότες για τη συνεργασία, καθώς και την κυρία Άννα Παχή για τη φιλοξενία.
[1] Θεοδώρα. Ανάβαση στον ουρανό σε πέντε κινήσεις: Φεστιβάλ Ραβέννας (https://www.ravennafestival.org/events/teodora/).