Γράφει ο Κωνσταντίνος Σύρμος
Σήμερα το ονοματεπώνυμό Βιτσέντζος Κορνάρος, οι νεαροί κρητικοί το συναντούν συνήθως στην ονομασία ενός πλοίου ή ενός σινεμά. Πολλοί εξ’ αυτών, ίσως ακόμη και να αγνοούν πως πρόκειται για τον συγγραφέα που εμπνεύστηκε και έγραψε το αφηγηματικό ποίημα «Ερωτόκριτος». Ένα κείμενο μυθικών διαστάσεων, τόσο σε φήμη όσο και σε όγκο (10.012 στίχοι) που μετρά πάνω από τετρακόσια χρόνια ύπαρξης στα στόματα των Κρητών και όλων των Ελλήνων. Στους τελευταίους δώδεκα στίχους του, ο Κορνάρος άφησε σαφές δείγμα για την ταυτότητά του. Αφηγείται πως γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Σητεία Κρήτης, όπου δημιούργησε τον Ερωτόκριτο και το Ηράκλειο ήταν ο τόπος που παντρεύτηκε την αγαπημένη του. Οι απόψεις των ειδικών για το πότε έζησε και το ποιος ήταν –αν και βάσιμες- παραμένουν υποθέσεις, γι’ αυτό και δεν θα αναφερθώ σε αυτές. Είναι άλλωστε στοιχεία που γράφονται σε κάθε αφιέρωμα για τον Κορνάρο ή τον Ερωτοκρίτο. Στο παρόν κείμενο θα επιχειρήσω να ανακαλύψουμε τον άνθρωπο, μέσα από το έργο του.
Με πλήρη σιγουριά, γνωρίζουμε πως η πλοκή του Ερωτόκριτου βασίζεται στην γαλλική ιπποτική μυθιστορία Paris et Vienne, του 15ου αιώνα, η οποία με την σειρά της προέρχεται από προγενέστερα έργα. Ο Κορνάρος γνώρισε την ιστορία από μία ιταλική διασκευή της, έτσι συμπεράνουμε -κατά προσέγγιση-, μετά και από πολλές μελέτες και συγκρίσεις των διάφορων εκδόσεων, πως η περίοδος που γράφτηκε το επιβλητικό ποίημα -και συνεπώς η περίοδος που έζησε και μεγαλούργησε ο συγγραφέας του-, ήταν από το 1550, ως το1620. Τότε η Ελλάδα βρισκόταν υπό τον ζυγό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, εκτός των Επτανήσων (με εξαίρεση το νησί της Λευκάδας) τα οποία δεν σταμάτησαν να κυβερνώνται από τους Βενετούς καθ’ όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας (1453 – 1821), αλλά και ελαχίστων ακόμη περιοχών. Η Κρήτη παρέμεινε υπό τον έλεγχο των Βενετών ως το 1669.
Ένας άνθρωπος που επιδίδεται στην τέχνη του γραπτού λόγου με τέτοια λεπτομέρεια στην δομή και ξεχωριστή λυρικότητα στην ιστορία που μας αφηγείται, μοιραία, αφήνει στις εμπνευσμένες του λέξεις, ισχυρότατο αποτύπωμα της προσωπικότητάς του. Ζωντανεύουν στο χαρτί το πάθος, η δυναμική των πεποιθήσεών που τον χαρακτηρίζουν, η πίστη στις αρχές του κι η ένταση με την οποία τις υπερασπίζει. Με τις συγκεκριμένες παραμέτρους στον νου, μπορούμε –κυριολεκτικά και μεταφορικά- να διαβάσουμε με αρκετή ακρίβεια, ποιος ήταν ως άνθρωπος ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Όλα αυτά ξεπηδούν μέσα από τον Ερωτόκριτο στον καθένα που θα τον διαβάσει. Αξίζει να αναφερθεί πως ίσως θα μπορούσαν να αντληθούν κι άλλες πληροφορίες για τον ποιητή, από το θρησκευτικό δράμα «Θυσία του Αβραάμ», το οποίο του αποδίδεται (ανακαλύφθηκε ως ανώνυμο), λόγω ομοιοτήτων στο ύφος της γραφής. Χωρίς όμως την πλήρη επιβεβαίωση για τον αν είναι αυτός ο συγγραφέας του, τα συμπεράσματα θα ήταν εσφαλμένα.
Η ερωτική αγάπη είναι το απόλυτο ιδανικό για τον πρωταγωνιστή του αφιερώματος αυτού. Η άνευ όρων και κριτηρίων -οικονομικών ή κοινωνικών- συναισθηματική παράδοση του ενός στον άλλον. Δείχνει ο ίδιος να είναι ένας βαθιά ρομαντικός άνθρωπος, αφοσιωμένος και τρυφερός. Με μια καρδιά ζεστή μα και ρωμαλέα που, όταν χρειαστεί, θα έρθει αντιμέτωπη με την οποιαδήποτε πρόκληση, έτοιμος πάντοτε να υπερασπιστεί τα υψηλά ιδανικά του. Η μεθοδικότητα κι η ευλάβεια που έδειξε ο Κορνάρος με την πένα του, η εμπιστοσύνη που ενδεχομένως είχε στις δυνατότητες, στις γνώσεις και την μόρφωσή του, ώστε να φέρει εις πέρας κάτι τόσο μεγαλόπνοο, είναι ιδιαιτέρως αποκαλυπτικά. Αναδεικνύεται ο ζήλος και η αφοσίωση του ανδρός, στο να επιτύχει εκείνα που θέλει και μάλιστα να αγγίξει την αρτιότητα. Γι αυτό και άλλωστε η διάσημη, έμμετρη μυθιστορία του, έχει αναδειχθεί και παραμένει, το σύμβολο της κρητικής λογοτεχνίας.
Ο Βιτσέντζος Κορνάρος δεν έμεινε αδιάφορος από την κατάσταση στην Ελλάδα, εντάσσοντας μία συμβολική σκηνή στον Ερωτόκριτο. Το απόσπασμα μιλά για την μονομαχία του Κρητικού με τον Καραμανίτη (Καραμανίτες, τουρκ(ομαν)ική φυλή της Μ. Ασίας), στο πλαίσιο των αγώνων κονταρομαχίας που οργάνωσε ο Βασιλιάς. Θεωρείται ως μία εκ των υστέρων προσθήκη και πιθανολογείται πως εντάχθηκε κατά την διάρκεια του Βενετοτουρκικού πολέμου, απηχώντας τους αγώνες των Κρητικών εναντίον των Οθωμανών. Ο Καραμανίτης προκαλεί σε μάχη τον Κρητικό πριν την έναρξη των αγώνων, οι οποίοι είχαν ως έπαθλο την κόρη του Βασιλιά, Αρετούσα. Νικητής αναδεικνύεται ο Κρητικός και ο άλλος πέφτει νεκρός. Στα κονταροχτυπήματα συμμετέχουν τελικά δεκατρία από τα δεκατέσσερα παλικάρια. Όταν στο τέλος μένουν τρεις οι διεκδικητές, διαλέγονται με κλήρο οι δυο που θα παλέψουν στην τελική μάχη. Ο Ρωτόκριτος νικά τον Κυπριώτη ενώ ο τρίτος εκ των διεκδικητών ήταν ο Κρητικός, που έφυγε με ψηλά το κεφάλι και αήττητος.
Ο Κορνάρος ήταν ένας πρωτοπόρος για την τέχνη. Έθεσε τα πρότυπα στην κρητική μαντινάδα και την στιχουργία στο σύνολό της. Ανοίγοντας τον δρόμο στον Διονύσιο Σολωμό, τον Γιάννη Ρίτσο, τον Γιώργο Σεφέρη κ.α. Σύμφωνα μάλιστα με τον τελευταίο, μαθαίνουμε ότι στην Σμύρνη, στις αρχές του 20ου αιώνα, η κατανόηση του έργου ήταν πολύ εύκολη, παρά την έντονα ιδιωματική γλώσσα. Μέσω του Ερωτόκριτου, ο ποιητής προσέφερε στους υποδηλουμένους Έλληνες και ιδιαίτερα τους Κρητικούς, -στους θλιβερούς αιώνες της Τουρκοκρατίας-, κουράγιο και αισιοδοξία. Άνθρωποι αγράμματοι απομνημόνευαν και τραγουδούσαν ολόκληρα κομμάτια του, αναπτερώνοντας έτσι το εθνικό τους φρόνημα καθώς απήγγειλαν στίχους με θέματα την τιμή, την γενναιότητα, το θάρρος.