Της Άννας Παχή
Συνεχίζουμε το αφιέρωμά μας στα βιβλία που μας μεγάλωσαν, εμάς τους λίγο, ελάχιστα παλαιότερους. Οι συγγραφείς δεν ήταν πολλοί, ήταν όμως εξόχως παραγωγικοί και τα βιβλία τους μας βοήθησαν να διακρίνουμε το καλό από το κακό, τη γενναιότητα από τη δειλία, το σωστό από το λάθος. Σήμερα ίσως μερικά φαίνονται παρωχημένα, όμως, αν τα ξεφυλλίσεις, μια συγκίνηση τη νιώθεις, να τα λέμε κι αυτά…
Τα ψηλά βουνά – Ζαχαρίας Παπαντωνίου: Όταν τελειώνει το σχολείο, μια παρέα παιδιών αποφασίζει να εκδράμει στο γειτονικό βουνό. Μαθαίνουν να λειτουργούν σαν ομάδα, έρχονται σε επαφή με τη μαμά – Φύση, αντιλαμβάνονται την έννοια του σεβασμού, της αλληλοϋποστήριξης. Οι περιπέτειές τους γεμίζουν το βιβλίο, το οποίο ωθεί το κάθε παιδί στο καλό, την αξιοπρέπεια, κι όλα τα ηθικοπλαστικά, χωρίς να είναι διδακτικό, χωρίς να κουνά το δάχτυλο. “Τα ψηλά βουνά” θήτευσαν και ως αναγνωστικό για τα παιδιά του δημοτικού. Μπορεί σήμερα να φαίνεται αφελές, αποτελεί όμως πρώτης τάξεως ανάγνωσμα καθώς διαθέτει λεπτό χιούμορ, δράση και πολύ ζωντανές περιγραφές.
Ο Γερο Στάθης – Λέων Μελάς: Ένας σεβάσμιος γέροντας μοιράζεται τις γνώσεις και την εμπειρία του με όποιον θέλει να τον ακούσει. Ιστορία, φιλοσοφία, διατροφικές συμβουλές, παραμύθια, όλα χωράνε σε αυτό το βιβλίο και ο Γέρο Στάθης υπήρξε ο παππούς που όλοι θέλαμε. Τοποθετημένο χρονικά λίγο πριν την Επανάσταση του 1821, «ο Γερο Στάθης» ενσάρκωνε το πρότυπο του Έλληνα. Φιλομαθής, έντιμος, με έντονη διάθεση προσφοράς, ευεργέτης και φυσικά αξιαγάπητος.
Στα μυστικά του Βάλτου – Πηνελόπη Δέλτα: Η ταραγμένη περίοδος του Μακεδονικού Αγώνα, στην ταλαίπωρη περιοχή των Γιαννιτσών, όπου οι Έλληνες πάλευαν – εκτός από τους Βούλγαρους και τους Τούρκους – και με το βάλτο της περιοχής. Ένα βάλτο που έκρυβε, εκτός από κουνούπια και λιμνάζοντα νερά, μυστικούς πράκτορες, ηρωισμούς, χαμένα παιδιά, έρωτες και πάνω από όλα, υψηλό εθνικό φρόνημα. Η Πηνελόπη Δέλτα ως γνωστόν έγραψε πλήθος παιδικών βιβλίων, όλα με ωραία γλώσσα, δράση και αγάπη για την πατρίδα. «Στα Μυστικά του Βάλτου» είναι ίσως το καλύτερο, το πιο μεστό και με τους πιο ολοκληρωμένους χαρακτήρες. Άλλωστε δυο από τους κεντρικούς ήρωες, ο καπετάν Άγρας και ο καπετάν Νικηφόρος ήταν πραγματικά πρόσωπα. Πρόκειται για τον υπολοχαγό Σαράντο Αγαπηνό και τον ανθυποπλοίαρχο Ιωάννη Δεμέστιχα αντίστοιχα. Διαβάζεται ευχάριστα (από μένα τουλάχιστον) σήμερα και θα γινόταν πολύ ωραία ταινία. Σπίλμπεργκ, ακούς;
Τα ξύλινα σπαθιά – Παντελής Καλιότσος: Το χωριό Μανωλίτσα, μετά τις ενέργειες του εμπόρου πολεμικών παιχνιδιών μπάρμπα Γάντζου, βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο, με αιχμή του δόρατος τα δυο «στρατόπεδα» του Δημοτικού Σχολείου. Από τη μια ο Φώτης ο Στρατάρχης κι από την άλλη ο Θανάσης ο Αρχηγός, προσπαθούν να υπερισχύσουν ο ένας έναντι του άλλου, παρά τις προσπάθειες του φαρμακοποιού κυρίου Γουργούρη για ειρήνη. Όταν όμως απειληθεί ο «Άμαχος Πληθυσμός» τα πράγματα αλλάζουν άρδην… Ιδιαίτερα αστείο και ευφάνταστο, το βιβλίο αποτελεί πρώτης τάξεως ηθογραφία και όχι μόνο παιδική. Αν δεν το έχετε διαβάσει, κάντε το.
Οι επισκέπτες – Διδώ Σωτηρίου: Εκτός από τα μυθιστορήματά της για ενήλικους, η Διδώ Σωτηρίου απευθύνθηκε στα παιδιά για να θέσει θέματα όπως τα δικαιώματά τους και η ανάγκη χειραφέτησης της γυναίκας. Η έφηβη Ντορίτα που διακατέχεται από κοινωνικές ευαισθησίες, αναλαμβάνει να εκφωνήσει ένα λόγο για το σύλλογο νέων της συνοικίας της. Ένα βράδυ την επισκέπτονται στο όνειρό της δυο χαρακτήρες που έζησαν στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο Αλέξανδρος, στην Κωνσταντινούπολη και η Ελισάβετ, στη Ζάκυνθο. Ο Αλέξανδρος έχασε τη μητέρα του στη γέννα και εγκαταλείφθηκε από τον πατέρα του. Έζησε όλες τις αδικίες και τις σκληρότητες του τότε κοινωνικού και εκπαιδευτικού συστήματος για να καταλήξει στον «κακό δρόμο». Η Ελισάβετ, ευγενής, πλήρως καταπιεσμένη και κλεισμένη στο σπίτι μέχρι να παντρευτεί, κατάφερε μόνη της σχεδόν να μορφωθεί. Έγραψε ποιήματα, μεταφράσεις, πεζά. Όμως, ούσα γυναίκα δεν μπόρεσε ποτέ να ασχοληθεί με τα ενδιαφέροντά της. Πρόκειται για την Ελισάβετ Μαρτινέγκου (πραγματικό πρόσωπο) που ενώ υπήρξε ελεύθερο και φιλομαθές πνεύμα, απομονώθηκε από την οικογένειά της λόγω φύλου. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο σύζυγος και ο γιός της κατέστρεψαν τα περισσότερα έργα της για να μην «ντροπιαστούν». «Οι Επισκέπτες» δεν είναι ευχάριστο βιβλίο, όμως σε βάζει σε σκέψεις…
Αστραδενή – Ευγενία Φακίνου: Όπως και η Σωτηρίου, η Φακίνου έγραψε κυρίως βιβλία για μεγάλους, εκτός από αυτό. Η Αστραδενή είναι ένα κοριτσάκι που φεύγει από το χωριό της για να ζήσει με τους γονείς της στην Αθήνα. Εκεί, λόγω του περίεργου ονόματός, της καταγωγής από το χωριό και της φτώχιας, περιθωριοποιείται σχεδόν απόλυτα. Ειδικά το τέλος του βιβλίου είναι από τα πιο στενάχωρα, δεν παύει όμως να πρόκειται για έργο που αποτυπώνει τις κοινωνικές συμβάσεις της εποχής.
Ζωρζ Σαρή – Όταν ο Ήλιος: Πολυγραφότατη κι εξαιρετικά αγαπημένη. Στο «Όταν ο ήλιος», παρακολουθούμε τη Ζωή, μικρότερη κόρη μιας ευαίσθητης Γαλλίδας κι ενός λίγο στριφνού καθηγητή, τα χρόνια της Κατοχής. Η σκλαβιά, η πείνα και οι αγώνες μέσα από τα μάτια της έφηβης ηρωίδας, σε συνδυασμό με τη γλαφυρή γραφή της Σαρή, δίνουν ολοζώντανη την εικόνα εκείνων των ετών που σημάδεψαν όσους τα έζησαν. Το βιβλίο αποτελεί τη νοητή συνέχεια του έργου «Τα στενά παπούτσια» και νοητά πάλι, προηγείται του «Ο θησαυρός της Βαγίας». Της ίδιας συγγραφέως είναι και «Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου», τοποθετημένο επίσης στην Κατοχή, εδώ όμως ο ήρωας είναι το πιτσιρίκι ο Πέτρος. Αν δεν τα έχετε διαβάσει, μάλλον ζείτε σε άλλη χώρα.
Άλκη Ζέη – Κοντά στις ράγες: Η Σάσενκα είναι δέκα χρονών και ζει στη Μόσχα λίγο πριν το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Η μητέρα της προσπαθεί να την κάνει «ευγενική» δεσποινίδα, όμως η Σάσενκα είναι αγοροκόριτσο. Μέσα από την αφήγησή της βλέπουμε τις αδικίες του τσαρικού καθεστώτος, τη φτώχια των κατώτερων στρωμάτων και την ανάγκη του λαού για επανάσταση. Πρόκειται σαφώς για αλληγορία, καθώς η Ζέη – όπως και η «δίδυμή» της Σαρρή, ήταν βαθιά πολιτικοποιημένες. Η Ζέη έγραψε πολλά – πολλά εφηβικά βιβλία, (ευτυχώς) αυτό όμως είναι το αγαπημένο μου. Οφείλουμε επίσης να αναφερθούμε στο «Καπλάνι της βιτρίνας», που πραγματεύεται τις περιπέτειες της μικρής Μέλισσας στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά και είναι αυτοβιογραφικό.