Της Άννας Παχή
Ο εικαστικός Δημήτρης Λάμπρου, με αφορμή την έκθεσή του «Αναζητώντας Φωνές» μιλά στο iart.gr για τη δουλειά του, την Τέχνη και την ανάγκη μας για επαναπροσδιορισμό αρχών και αξιών.
*φωτογραφία άρθρου: Στέφανος Καστρινάκης
«Αναζητώντας φωνές». Ποιες φωνές;
Της ποίησης, του κινηματογράφου, του πνεύματος, της Τέχνης, του δημιουργικού μέρους της κοινωνίας.
Φαντάζομαι, όσες προσωπικότητες αποτύπωσες έχουν ιδιαίτερη σημασία για σένα.
Αυτό είναι αλήθεια. Ο Παζολίνι παρουσιάζεται ως η κεντρική φιγούρα της έκθεσης διότι ενσωματώνει πολύ περισσότερες ιδιότητες πέραν του σκηνοθέτη.
Είναι ποιητής, συγγραφέας, ηθοποιός, δημοσιογράφος και με έργο που διαθέτει πολιτικές προεκτάσεις. Ενσαρκώνει το στοιχείο ενός Προμηθεϊκού ήρωα ο οποίος αγωνίζεται και πεθαίνει για τις ιδέες του.
Οι προσωπικότητες που διαλέγω αναφέρονται στο πως μπορούμε να επαναπροσδιοριστούμε( ως δημιουργικοί πολίτες κι ενεργά μέλη μιας κοινωνίας),έτσι ώστε να μην αφήσουμε δυνάμεις ακραίες κι εξτρεμιστικές να στηλιτεύσουν τη δημοκρατία.
Μπορούμε να αντέξουμε τη δημοκρατία;
Είναι μια μεγάλη συζήτηση αυτή. Έχουμε σαφώς την ευθύνη των πράξεών μας. Αυτός είναι ο λόγος που θέτω το ζήτημα του επαναπροσδιορισμού των αρχών και αξιών, στα πλαίσια μιας εύρυθμης κοινωνίας.. Πως όμως θα γίνει; Με ποια πρότυπα, ποιες φωνές; Για μένα, αυτοί είναι οι άνθρωποι που καλώ να φωτίσουν τα σκοτεινά μονοπάτια της διαρθρωτικής κρίσης που έχει επέλθει σε όλα τα επίπεδα της σύγχρονης ζωής. Ο Γκοντάρ με την ταινία του «Όλα Πάνε καλά» για τον Μάη του 68 σχολιάζει και κριτικάρει την στάση των συνδικάτων που καταλήγει στον κατακερματισμό του λαϊκού κινήματος και στη διάλυση του.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που συνέβη αυτό.
Ακριβώς. Βλέπουμε πόσο επίκαιρα είναι τα μηνύματα αυτά.. Στόχος μου είναι λοιπόν να τονίσω πώς δεν πρέπει να χαρίζουμε το υπέρτατο δικαίωμά μας ως πολίτες, την ψήφο μας και τη συμμετοχή μας, να μη γυρίζουμε την πλάτη στα κοινά. Η Πολιτική είναι κάτι πολύ βαθύτερο και ευρύτερο. Κάθε μας πράξη, κάθε μας κίνηση είναι πολιτική.
Στην έκθεση συμπεριλαμβάνω τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και την Έμμα Γκόλντμαν. Έκαναν σαφώς τη δική τους επανάσταση καπνίζοντας πίπες συμβολικά και προκλητικά σε μια παραλία, σε μια εποχή που αυτό θεωρούνταν καθαρά ανδρική απόλαυση. Το ίδιο επαναστατική ήταν η ενασχόλησή τους με το πνεύμα και τη συγγραφή.. Η έκθεση συμπληρώθηκε με την παρουσία της γνωστής συγγραφέως – ποιήτριας Μαρίας Χρονιάρη και της Σίσσυς Σιακαβάρα, που τώρα ξεκινάει το ταξίδι της στον ενδιαφέροντα κόσμο της συγγραφής και της ποίησης. Η Σισσυ Σιακαβαρα συγκεκριμένα, έγραψε για την έκθεση και το θέμα της ένα πολύ ενδιαφέρον ποίημα με τον ομώνυμο τίτλο.. Τις ευχαριστώ που με τίμησαν με τη παρουσία τους.
Η Μαρία Χρονιάρη απήγγειλε ερωτική ποίηση του Πάμπλο Νερούδα..
Όπως λέει ο αιρετικός ποιητής και θεωρητικός της τέχνης Νικόλαος Κάλας- «σε καιρό πολέμου ο επαναστάτης ποιητής γράφει ποιήματα ερωτικά».
Είδα τα πορτραίτα και πολλών φιλοσόφων.
Βέβαια, αγαπημένων, όπως ο Ζαν – Πολ Σαρτρ, ο Αλμπέρ Καμύ, ο Μισέλ Φουκώ, ο Μπένγιαμιν, ο Αξελός. Διαλέγω τη συνύπαρξη διαφορετικών πνευμάτων στο επίπεδο της ποίησης και της φιλοσοφίας για να δημιουργήσω μια διαλεκτική σύνδεση μεταξύ τους.
Θεωρείς πως υπάρχει χώρος για τη φιλοσοφία;
Μια φίλη καλλιτέχνης που ζει στην Κίνα αναφέρθηκε σε πρόσφατη συνάντησή μας στο ότι οι Κινέζοι διατηρούν στην καθημερινότητα τους τη φιλοσοφία, κάτι που εμείς έχουμε αποτινάξει από τον τρόπο ζωής μας. Αν και εν μέρει η αριστοτελική σκέψη έχει περάσει σε όλο το δυτικό πολιτισμό, παρόλα αυτά θεωρώ πως ο Νεοέλληνας έχε καταλήξει σε έναν αμοραλιστή καταναλωτή χωρίς φιλοσοφικές αναζητήσεις και ηθικές αντιστάσεις. Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις.
Στο Νίκο Καζαντζάκη χρησιμοποίησες και μπλε μελάνι.
Πρόκειται για τα αρχικά σχέδια της έκθεσης, στα οποία έκανα χρήση στυλό.
Στην πορεία εξελίχθηκαν σε πιο πυκνά έργα. Κατά την όλη διαδικασία, ένιωθα πως κάθε μορφή αναζητούσε διαφορετικό τρόπο επεξεργασίας. Ο Κουνέλης, μια στιβαρή, δωρική προσωπικότητα, δε θα μπορούσε παρά να γίνει αυτό με ένα «γεμάτο» και πυκνό σχέδιο όπως αυτό που παρουσιάζω. Είναι πολύ αγαπημένη μορφή και ο πρόσφατος χαμός του δημιούργησε κενό στη παγκόσμια καλλιτεχνική σκηνή.. Με τη δουλειά μου προσπαθώ να αποδώσω έναν φόρο τιμής σε όλους αυτούς τους τιτάνες της σκέψης και της δημιουργίας. Είναι το ελάχιστο που μπορώ να κάνω. «Εισβάλλοντας» στο Free Thinking Zone κρεμάω το πορτραίτο του Παζολίνι δίπλα στα βιβλία. Για μένα αυτό αποτελεί πολιτική πράξη. Επίσης ο ποιητής Βλάντιμιρ Μαγιακόφσκι στον οποίο τονίζω το διεισδυτικό του βλέμμα μέσω, ενός σχεδιαστικού μοντάζ της εικόνας τριών διαφορετικών όψεων του ίδιου προσώπου.
Ανάμεσά τους βρίσκεται και ο Έζρα Πάουντ.
Εδώ ταιριάζει το: «ο ποιητής είναι δέντρο». Μέσα από μια σχεδιαστική υπερβολή η μορφή του Πάουντ συσχετίζεται με τις ρίζες ενός δέντρου. Στο κάτω μέρος παρατίθενται τρία καρέ όπου ο ποιητής, απογυμνωμένος κλαίει σε πιο ελεύθερα αποτυπωμένη τεχνική σχεδίου. Ο ποιητής είναι όντως δέντρο για μένα, αποδίδει καρπούς μέσω της σκέψης του και συν-κινεί με τη διεισδυτική του ματιά στα πράγματα.
Πόσο χρόνο περίπου σου πήρε το κάθε ένα;
Τα σχέδια άρχισαν τη περίοδο που διατέλεσα καλλιτεχνικός διευθυντής στον γενέθλιο τόπο μου, τη Λαμία. Άρα ετοίμαζα τη θεματολογία μου εδώ και καιρό. Ο επιμελητής της έκθεσης Ευθύμης Λαζόγκας αναφέρει πως σε όλα τα σχέδια ενυπάρχει στον εικονιζόμενο κάποιο στοιχείο από τον δημιουργό. Αυτό συμβαίνει. Ο εικονιζόμενος ταυτίζεται με αυτόν που τον απεικονίζει και το αντίστροφο. Από ένα σημείο και μετά, όταν ζωγραφίζεις πορτραίτα, αρχίζουν και περνούν δικά σου στοιχεία μέσα σε αυτά.
Άρα βάζεις τον εαυτό σου στη δουλειά σου.
Ο Κάλας έλεγε πως «ο ζωγράφος που δε μπορεί να ζωγραφίσει αυτό που βλέπει μέσα του ας παραιτηθεί από το να ζωγραφίζει αυτό που βλέπει έξω του». Πρόκειται για εσωτερική αναζήτηση. Ο καλλιτέχνης προσπαθεί να γίνει ψυχογράφος της ψυχής του εικονιζόμενου σε σχέση και με τις ιδέες που εκπροσωπεί. Να βγάλει τον εσωτερικό του κόσμο.
Τι είδους καλλιτέχνης θα έλεγες πως είσαι;
Δεν είμαι ρεαλιστής πάντως. Η δουλειά μου έχει ένα ερευνητικό στοιχείο και συνδυάζει στοιχεία που προέρχονται από τις κατακτήσεις του νεωτερικού έργου τέχνης, το κολάζ, το μοντάζ, το θραύσμα της εικόνας, το αντικείμενο, φορτισμένα εννοιολογικά, με στοιχεία που φέρει το κάθε ένα από τη βιογραφία του. Δημιουργώ καταστάσεις με ανοιχτά art books, πάγκους με αντικείμενα ως μια αρχαιολογία του μέλλοντος. Προσπαθώ, με συμβολικές αναφορές και μετωνυμίες, να εμφυσήσω στο αντικείμενο μηνύματα με δημοκρατικές προεκτάσεις και να το απενοχοποιήσω από το φετιχισμό και την υλιστική του λατρεία.
Πως;
Με το να υπάρχει ένα σημείο αναφοράς προς το θεατή, να μιλά ο καλλιτέχνης μια γλώσσα που να το καθιστά αναγνώσιμο. Είναι πιο δύσκολο σε σχέση με αυτό που κάνω τώρα. Εδώ αυτά που θέλω να πω ταυτίζονται ευκολότερα με αυτά που δείχνω. Υπάρχει ο στόχος, τα συγκεκριμένα σχέδια να διεισδύσουν σε εκδόσεις και υπάρχει και η σκέψη της δημιουργίας ενός κόμικ σε συνεργασία με τον συνάδελφο Δημήτρη Καρατζά. Οπότε η γλώσσα εδώ, διαμορφώνεται μέσω της εικόνας.
Έχεις προγραμματίσει κάτι για το επόμενο διάστημα;
Η έκθεση «Αναζητώντας φωνές» θα λειτουργήσει μέχρι τέλος Ιουνίου. Σχεδιάζουμε μια νέα εκδήλωση στη λήξη της έκθεσης όπου πιθανόν να παρουσιάσουμε κι άλλες εκπλήξεις. Τον Σεπτέμβρη παρουσιάζω καινούρια δουλειά στη μόνιμη συνεργασία που διατηρώ με την γκαλερί της Λόλας Νικολάου στη Θεσσαλονίκη. Κατόπιν, μαζί με τον Ευθυμη Λαζόγκα που διδάσκει στο μεταπτυχιακό της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, ετοιμάζουμε μια μεγάλη έκθεση με διακεκριμένους αλλά και νεότερους καλλιτέχνες, που φέρει τον τίτλο: «Κρυπτόν» που έδωσα ως ιδέα της έκθεσης επηρεασμένος από τον Κάλας ο οποίος αναφέρει πως «όπου δεν υπάρχει μυστικό, δεν υπάρχει ποίηση». Ο καλλιτέχνης κι ο ποιητής δείχνουν έναν δρόμο αλλά πίσω από αυτόν το δρόμο υπάρχει ένα βαθύτερο νόημα που ο θεατής καλείται να ανακαλύψει.
Πόσο εύκολο είναι να ασχολείσαι με την Τέχνη, σήμερα;
Είμαστε μια γενιά εικαστικών που ανδρώνεται καλλιτεχνικά εν μέσω μιας πρωτοφανούς οικονομικής καταστροφής. Δεν υπάρχει ουσιαστική υποστήριξη ούτε από τους φιλότεχνους ούτε από το Κράτος . Ότι γίνεται, γίνεται από τις δικές μας δυνάμεις , που προσπαθούμε να κάνουμε πράξη αυτό που αγαπάμε. Όπως και να χει θα συνεχίσουμε… η ενασχόληση με την τέχνη δεν είναι απλά ένα επάγγελμα, αλλά η ίδια η φύση μας. Προσδιοριζόμαστε μέσα από τη τέχνη γιατί είναι η βαθύτερη ανάγκη έκφρασης μας.
Ο σύγχρονος καλλιτέχνης είναι ένας άνθρωπος μορφωμένος. Αξιώνει να ζει μέσα από το αντικείμενο που σπούδασε και η αισθητική αγωγή είναι μάθημα απαραίτητο για την εκπαίδευση κάθε κοινωνίας. Αποτελεί υποχρέωση κάθε πολιτείας για την καλλιέργεια και την πνευματική ανάπτυξη των πολιτών.
Σαν μια αφύπνιση.
Ποιος θυμάται τον Παζολίνι που πέθανε για τις ιδέες του; Τον Γκοντάρ, τον παραγκωνισμένο από τα ελληνικά γράμματα Κάλας;
Βρίσκεις πως έχουμε αρχίσει να επιστρέφουμε στις ρίζες μας, όσον αφορά τη φιλοσοφία και την Τέχνη;
Όπως προείπα, ο ποιητής είναι για μένα ένα δένδρο.. Αυτή τη στιγμή, οι καρποί που θα αποδώσουν αυτά τα δέντρα θα είναι πιο γνήσιοι και ουσιαστικοί. Την εποχή που προηγήθηκε της κρίσης πολλοί καλλιτέχνες παρασύρθηκαν από την εικονική ευδαιμονία των τότε καιρών. Τώρα οι δυσκολίες που βιώνει ο σύγχρονος καλλιτέχνης είναι πολλές. Δεν υπάρχει εμπορική ανταπόκριση στους χώρους τέχνης και στις γκαλερί. Οπότε, οποιαδήποτε κίνηση κάνει κάποιος, οφείλει να είναι ουσιαστική. Η συγκεκριμένη έκθεση βρίσκεται σε καλό δρόμο, καθώς ο κόσμος ανταποκρίνεται με το παραπάνω με την επισκεψιμότητα και τη συγκινητική του παρουσία την ημέρα των εγκαινίων, αλλά και μετά.
Πιστεύω πως ότι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στο χώρο της τέχνης, το αποτέλεσμα δηλαδή μιας γενιάς που ανδρώνεται καλλιτεχνικά μέσα στη κρίση, θα φανεί πολύ αργότερα. Η Ελλάδα, λόγω της οικονομικής της κατάστασης έχει έρθει καλώς η κακώς στο επίκεντρο. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη μια από τις σημαντικότερες διοργανώσεις σύγχρονης τέχνης στον κόσμο η Documenta 14. Αν καταφέρει η χώρα μέσω των θεσμών, των μουσείων και των δομών που θα δημιουργηθούν για μια ουσιαστική συζήτηση, πάνω στα ζητήματα της σύγχρονης τέχνης, να αδράξει την ευκαιρία και δημιουργήσει μια παρακαταθήκη για το μέλλον αυτό θα ήταν ένα βήμα προς τα εμπρός.
Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση του Δημήτρη Λάμπρου «Αναζητώντας Φωνές» εδώ