Γράφει η Άννα Παχή
Λίγα γεγονότα ασκούν τόση γοητεία στον άνθρωπο όση ο Τιτανικός. Το πιο διάσημο ναυάγιο, ένας μύθος που δεν χάνει την αίγλη του, παρόλο που πέρασαν 109 χρόνια από τη βύθισή του. Γιατί άραγε;
Άσχετα με το αν σας άρεσε η όχι, σίγουρα οι περισσότεροι είδατε την ομώνυμη ταινία του Τζέιμς Κάμερον. Μας έδωσε, αν μη τι άλλο, μια πρώτης τάξεως αίσθηση για το πώς ήταν τα πράγματα. Αισθητικά τουλάχιστον. Η απόλυτη πιστότητα στην κατασκευή και διακόσμηση του Τιτανικού, με έκανε να νιώσω πως υπήρξα έστω και για λίγο επιβάτις του.
Η ιστορία γνωστή. Η White Star Lines κατασκευάζει το μεγαλύτερο, ασφαλέστερο και πιο χλιδάτο υπερωκεάνειο που φτιάχτηκε ποτέ. Οι εγκαταστάσεις της πρώτης θέσης ήταν τόσο τέλειες που σε έκαναν να θες να κλάψεις. Όμως τόσο η 2η όσο και η 3η διέθεταν πολυτέλειες που σπάνια έβλεπαν εκείνοι που τις χρησιμοποίησαν. Συν του γεγονότος πως στο πρώτο ταξίδι, όλα ήταν του κουτιού.
Καπετάνιος ήταν ο Έντουαρντ Τζον Σμιθ, παλιά καραβάνα της θάλασσας. Το πλοίο γέμισε αριστοκράτες νέας και παλαιάς κοπής, μετανάστες από όλες τις φυλές του Ισραήλ και ξεκίνησε για την Αμερική. Κι εκεί που όλοι περνούσαν ωραία και ονειρευόντουσαν μια νέα ζωή, τσακ! Ήρθε το παγόβουνο και έστειλε πλούσιους και φτωχούς στον πάτο της θάλασσας. Το ταξίδι του κράτησε μόλις τέσσερις μέρες.
Έχουν γραφτεί πάρα – πάρα πολλά για αυτό το ναυάγιο. Πως ο πανικός, η έλλειψη συντονισμού και οι ελλιπείς σωστικές λέμβοι, δημιούργησαν έναν θρύλο, πάνω στο θάνατο περίπου 1.500 ανθρώπων. Πως, λίγο πριν βυθιστεί, το πλοίο έσπασε στα δυο. Πως οι περισσότεροι επιβάτες πέθαναν από το κρύο ή ατύχημα κι όχι από πνιγμό. Πως, από τις 6 σωσίβιες λέμβους που βρέθηκαν στο νερό, μόνο μία τόλμησε να γυρίσει για να μαζέψει επιζώντες. Συνολικά επέζησαν 700 άτομα.
Σίγουρα, η υπερβολική ταχύτητα σε νερά που βρίθουν από παγόβουνα, δεν είναι ότι πιο έξυπνο για ένα πλοίο που ταξιδεύει εκεί, ειδικά τη νύχτα. Είναι γεγονός πως ο ήπιος χειμώνας της χρονιάς, έλιωσε τους πάγους της περιοχής και τα παγόβουνα κινήθηκαν διαφορετικά από το αναμενόμενο. Παγόβουνα είναι, όπου θέλουν πάνε.
Δεν υπήρχαν κιάλια για τους παρατηρητές, καθώς ο Ντέιβιντ Μπλερ, υπαξιωματικός, είχε κλειδώσει το μοναδικό ζευγάρι και ξέχασε να παραδώσει το κλειδί όταν μετατέθηκε. (Το να σπάσουν το ντουλάπι φαντάζομαι πως δεν πέρασε από το μυαλό κανενός…)
Η τότε νομοθεσία όριζε πως το γραφείο ασυρμάτου έκλεινε στις 22:00 χωρίς να υπάρχει κανείς να βλέπει τι γίνεται έξω.
Η τότε νομοθεσία δεν όριζε αρκετές σωσίβιες λέμβους για όλους.
Το πλήρωμα ήταν απαίδευτο, πολλοί από αυτούς δεν ήταν καν ναυτικοί, αλλά διοικητικοί υπάλληλοι. Δεν ήταν εξοικειωμένοι με το πλοίο, ούτε έκαναν τις σωστές ασκήσεις ετοιμότητας.
Όταν ξέσπασε το κακό, ο καπετάνιος Σμιθ διέταξε τους ασυρματιστές να αρχίσουν τις εκκλήσεις για βοήθεια, όμως το πλοίο έδινε λάθος θέση.
Δεν υπήρχε σύστημα δημόσιων ανακοινώσεων, οι καμαρότοι πήγαιναν από πόρτα σε πόρτα για να ξυπνήσουν τους επιβάτες που έπρεπε να ετοιμαστούν για την εκκένωση. Μέσα στη νύχτα. Καταλαβαίνετε την κατάσταση. Ειδικά όταν οι καμαρότοι της πρώτης θέσης ήταν υπεύθυνοι για λίγες καμπίνες ο καθένας, ενώ εκείνοι της δεύτερης και τρίτης θέσης, για πολύ περισσότερες.
Το ναυάγιο ανακάλυψε το 1985 ο Ρόμπερτ Μπάλλαρντ, κι από τότε έγινε αντικείμενο έρευνας. Ο Έντουαρντ Γουάιλντιγκ αναφέρει πως τη ζημιά δεν έγινε από ένα μεγάλο σκίσιμο στο κύτος, αλλά από πολλά μικρότερα που πλημμύρισαν αρκετά διαμερίσματα του πλοίου. Οι ειδικοί των υλικών Τιμ Φόεκε και Τζένιφερ Μακκάρτι μιλούν για πρόβλημα στα μπουλόνια από ελατό σίδηρο που ήταν ήδη στο όριό τους κι έσκασαν, κάνοντας τον Τιτανικό σουρωτήρι.
Επίσης, πολλά γράφτηκαν για την αναλγησία της άρχουσας τάξης που έσωσε πρώτα τον εαυτό της κι αδιαφόρησε για τους πληβείους μετανάστες. Δεν ήταν έτσι. Ελάχιστοι ήξεραν πως δεν επαρκούσαν οι λέμβοι. Σίγουρα υπήρξαν και τέτοιες περιπτώσεις, ήταν όμως οι εξαιρέσεις. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός πως δεν σώθηκαν μόνο πλούσιοι κι επίσης, ο αριθμός των νεκρών ανδρών ήταν δυσανάλογα μεγάλος, καθώς τηρήθηκε η ηθική εντολή “πρώτα τα γυναικόπαιδα”.
Είχαμε όμως και πράξεις αυτοθυσίας. Οι μηχανικοί του Τιτανικού έμειναν στη θέση τους, προσπαθώντας να δώσουν χρόνο στους επιβάτες να σωθούν. Ο ιερέας Ράσελ Ντέιβιντ Μπάιλς παρέμεινε στο πλοίο για να δώσει άφεση αμαρτιών σε όσους το επιθυμούσαν. Οι μουσικοί του πλοίου παρέμειναν στο πλοίο και χάθηκαν μαζί του. Ο Χάρολντ Λόου ήταν ο μόνος αξιωματικός που επέστρεψε με τη λέμβο για να μαζέψει κι άλλους ναυαγούς.
Τους ναυαγούς περιμάζεψε το πλοίο “Καρπάθια“. Υπήρχαν άλλα δυο και μάλιστα πιο κοντά. Το Californian είδε τα φώτα, το πλήρωμα ξύπνησε τον καπετάνιο κι εκείνος είπε να τα αγνοήσουν. Το νορβηγικό Samson ήταν ακόμα πιο κοντά, αλλά έκανε την πάπια καθώς ψάρευε παράνομα.
Είχα πάει στην έκθεση με τα αντικείμενα του Τιτανικού, στο Ζάππειο, το 2003. Το εισιτήριό μου ήταν φτυστό η κάρτα επιβίβασης του πλοίου και ανέγραφε το όνομά της πραγματικής επιβάτισσας, Mrs John Morgan Davies (Elisabeth Agnes White), μέρα και ώρα αναχώρησης, όλα. Ήταν παράξενο να κρατώ στα χέρια μου το εισιτήριο μιας άλλης.
Μπαίνοντας στην έκθεση είδα την καμπάνα που χτύπησαν οι παρατηρητές εκείνο το βράδυ για να ειδοποιήσουν για το παγόβουνο. Ήταν Αυτή η Ίδια καμπάνα. Δεν μπορώ να περιγράψω το συναίσθημα.
Ύστερα είδα τα ρούχα, τα παπούτσια, τα κοσμήματα. Τα πιάτα και τα ποτήρια, (πολλά από αυτά άθικτα), τα μαχαιροπήρουνα, τις πετσέτες. Είδα αναπαραστάσεις από καμπίνες, αναπαραστάσεις μόνο ως προς το χώρο, καθώς τα πράγματα που τις απάρτιζαν ήταν αυτά τα ίδια πράγματα που βυθίστηκαν μαζί με το πλοίο. Ακούμπησα μια μικρή λαμαρίνα του.
Τίποτα από αυτά που νιώθεις δεν περιγράφεται εύκολα. Είναι όπως όταν βλέπεις το κράνος του Μιλτιάδη στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας. Η μυθολογία γίνεται γεγονός και καταλαβαίνεις πως αυτό το κράνος το φόρεσε ο Μιλτιάδης κι έσπασε τα μούτρα των Περσών στον Μαραθώνα. Υπήρξε. Συνέβη.
Το ίδιο και με το ναυάγιο. Βλέπεις τα ρούχα των ανθρώπων και μερικά, είναι στο νούμερό σου. Βλέπεις τις πετσέτες που χρησιμοποίησαν, τα κρεβάτια και τα σκεπάσματα, τα παιχνίδια των παιδιών τους και συνειδητοποιείς πως οι άνθρωποι είναι πάντα ίδιοι και αυτό που συνέβη σε εκείνους, θα μπορούσε να συμβεί και σε σένα.
Ο Τιτανικός διέπραξε ύβρι. Το μεγαλύτερο, ασφαλέστερο, πολυτελέστερο, ταχύτερο πλοίο όλων των εποχών. Κάπου γελάει το δωδεκάθεο. Για την ύβρι αυτή βέβαια, δεν φταίνε τα σίδερα αλλά αυτοί που τα κινούν. Συνήθως, όσοι παίρνουν αποφάσεις που αφορούν κι άλλους, δεν τους πολυσκέφτονται. Απλά παίρνουν την απόφαση χωρίς να υπολογίσουν ιδιαίτερα τις συνέπειες. Έτσι γίνεται.
Μεγαλύτερο, αλλά όχι ευέλικτο. Ασφαλέστερο αλλά αδύναμο μπροστά στον πάγο. Πολυτελέστερο αλλά όλη η ομορφιά του αναπαύεται κάτω από το νερό. Ταχύτερο αλλά δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό του.. Ο Τιτανικός ήταν ένα κράτος που καταποντίστηκε λόγω της υπερβολής. Όπως γίνεται και στην πραγματικότητα.
Στην έξοδο εκείνης της έκθεσης, υπήρχε ένας πίνακας με τα θύματα του ναυαγίου. Το όνομα της Elisabeth που ταξίδευε με τους δυο γιους της και για να πληρώσει τα εισιτήρια, πούλησε όλα της τα υπάρχοντα, ήταν στον πίνακα με τα θύματα. Για ένα απειροελάχιστο κλάσμα του χρόνου ένιωσα πως ήμουν εγώ.
Υ.Γ.: Τα αδελφά του πλοία, RMS Olympic και RMS Brittanic δεν έτυχαν ανάλογης προβολής. Το πρώτο, ο “Ολύμπιος” σε ελεύθερη μετάφραση, είχε μια τόσο μακρά καριέρα ως υπερωκεάνειο (23 χρόνια παρακαλώ) που πήρε το παρατσούκλι “Old reliable” δηλαδή, «Παλαιός αξιόπιστος». Το δεύτερο, ο «Βρετανικός» χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά ως πλωτό νοσοκομείο. Τα απομεινάρια του βρίσκονται δυτικά της νήσου Κέας, καθώς έπεσε πάνω σε νάρκη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και βυθίστηκε. Δύο στα τρία. Το λες και γκαντεμιά.