Της Άννας Παχή
O εικαστικός Αποστόλης Ζολωτάκης και η γλύπτρια Kelly, μιλούν στο iART για την ιδέα και την υλοποίηση του πολιτιστικού – εικαστικού φεστιβάλ Orange Water, μια γέφυρα Τέχνης μεταξύ Ελλάδας, Ολλανδίας και όχι μόνο.
Είναι η δεύτερη χρονιά διεξαγωγής του Φεστιβάλ. Πως ξεκίνησε το concept;
Α.Ζ.: Σπούδασα στην Ολλανδία διαφορετικούς τομείς εφαρμοσμένων και μη τεχνών όπως γραφιστική, φωτογραφία, γραφικά ηλεκτρονικών υπολογιστών, μεταξοτυπία, ζωγραφική και μένω εκεί μόνιμα. Κάποια στιγμή μου ζητήθηκε να επιμεληθώ κάποιες εκθέσεις Ολλανδών καλλιτεχνών στην Πάτρα και την Κρήτη. Επιθυμούσα να μοιραστώ με έλληνες συναδέλφους τις εικαστικές μου εμπειρίες από την Ολλανδία. Το καλοκαίρι του 2014 παρουσίασα με την Kelly μία κοινή έκθεση στο Μεγάλο Αρσενάλι της Κρήτης, με τίτλο «Από τον αφαιρετικό εξπρεσιονισμό στο συναισθηματικό ορθολογισμό».
Κ.: Ο Αποστόλης ήθελε να κάνει πράγματα στην Ελλάδα συνδυάζοντας τις γνωριμίες του με Ολλανδούς και Έλληνες καλλιτέχνες. Η έκθεση στο Μεγάλο Αρσενάλι τέθηκε υπό την αιγίδα της Ολλανδικής Πρεσβείας λόγω της τριαντάχρονης και πλέον παρουσίας του Αποστόλη στην Ολλανδία. Την επισκέφτηκε ο τότε πρέσβης κος Jan Versteeg μαζί με τον επίτιμο πρόξενο της Ολλανδίας στην Κρήτη κύριο Ιωάννη Βαρδινογιάννη για να τελέσουν τα εγκαίνια. Είχε προηγηθεί επίσκεψη Ολλανδών φοιτητών της Ακαδημίας Rietveld στην Αθήνα, συγκεκριμένα στο χώρο τέχνης “The Loft” του οποίου είμαι καλλιτεχνική διευθύντρια. Ο κος Vesteeg μας παραίνεσε να απλώσουμε τις δράσεις μας σε μέρη όπου βρίσκονται Ολλανδοί καλλιτέχνες και επισκέπτες σε συνεργασία με έλληνες συναδέλφους τους. Σε αυτό, φαντάζομαι, ότι ωθήθηκε από το γεγονός ότι είχα συνεπιμεληθεί με τον Αποστόλη μία ανάλογη έκθεση στο Camp, το «Ground Zero».
Α.Ζ.: Σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσαν οι δράσεις αυτές να αποκτήσουν την μορφή φεστιβάλ, κάτι που σε προσωπικό επίπεδο ήταν αποτέλεσμα και των συνεργασιών μου με Ολλανδούς επί σειρά ετών στο νησί της Πάρου, όπως για παράδειγμα με τον καλλιτεχνικό χώρο Holland Tunnell.
Κ.: Οφείλουμε να τονίσουμε πως όλα γίνονται αποκλειστικά σε χώρους μη κερδοσκοπικού ενδιαφέροντος. Αξιοποιούμε σημαντικούς πολιτιστικούς χώρους, που συχνά υπάγονται σε αρχαιολογικές υπηρεσίες, Δήμους κτλ, όπως η βασιλική του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο, ο Άγιος Αθανάσιος και η Πινακοθήκη στην Πάρο, ο Άγιος Ρόκκος στα Χανιά. Φέτος, μάλιστα, ξεκινήσαμε τη συνεργασία μας με το Εργοστάσιο Τέχνης Σαντορίνης (SAF), έναν εξαιρετικό χώρο με πολλές δυνατότητες και ανθρώπους με όραμα στη διοίκηση του. Είναι σημαντικός πολιτιστικός παράγοντας του νησιού. Πρόκειται για το παλιό εργοστάσιο ντομάτας, το oποίο λειτουργεί ως πολυχώρος πολιτισμού. Ανήκει στην οικογένεια Νομικού, η οποία με προσωπικό μεράκι επένδυσε για να τον διαμορφώσει καταλλήλως ώστε να φιλοξενεί πολιτιστικά δρώμενα ευρωπαϊκού επιπέδου. Διαθέτει residencies για τους καλλιτέχνες, εκθεσιακούς χώρους, έναν μεγάλο προαύλιο χώρο με σκηνή για συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις. Ο χώρος έχει τον κόσμο του και θα συνεχίσει να τον έχει, επειδή γίνεται γνωστός και σε πιο ευρύ επίπεδο, όχι μόνο τοπικό.
Εκ μέρους της Ολλανδίας ποιοι συμμετέχουν;
Α.Ζ.: Φέτος, έχουν αυξηθεί οι συμμετοχές των Ολλανδών εικαστικών σε είκοσι τρεις. Στην αρχή, ως επιμελητής του Orange Water, μίλησα με κάποιους φίλους συναδέλφους των οποίων την δουλειά εκτιμούσα, ώστε να εκθέσουν τα έργα τους στην Ελλάδα. H συμμετοχή τους βοήθησε στο να προσελκύσουμε ως φεστιβάλ και άλλους καλλιτέχνες, ξεπερνώντας τα αρνητικά στερεότυπα για την Ελλάδα. Η άποψη που καταθέτω μέσω της επιμέλειας στο φεστιβάλ είναι μέσω της ματιάς του εικαστικού και όχι του επιμελητή, θέλοντας να παρουσιάσω την Ολλανδική και την εγχώρια παραγωγή χωρίς να λαμβάνω υπόψη την «τελευταία λέξη» της σύγχρονης εικαστικής σκηνής.
Κ.: Ο Αποστόλης εξασφάλισε τη συνεργασία πολύ σημαντικών καλλιτεχνών, τόσο Ολλανδών όσο και Ελλήνων, που διδάσκουν σε Ακαδημίες και έργα τους εκτίθενται σε μουσεία. Το επίπεδο είναι πολύ υψηλό, λαμβάνουν μέρος επαγγελματίες εικαστικοί, με την οντολογική αγωνία να είναι σύγχρονοι, να συμμετέχουν στο διεθνή εικαστικό διάλογο.
Υπάρχουν σίγουρα διαφορές.
Α.Ζ.: Η διαφορά που βλέπω συχνά είναι ότι οι Έλληνες είμαστε μέσα «στα πράγματα», εμπλεκόμαστε στην πολιτική, στην κρίση, στην Ιστορία. Έχουμε μια φορτισμένη σχέση, περίπλοκη. Το ολλανδικό τοπίο είναι επίπεδο. Το κλίμα εκεί σε αναγκάζει να απομονώνεσαι στο σπίτι και να συναντιέσαι «κατά συμφωνία». Στην Ελλάδα το βουνό πέφτει στη θάλασσα. Είμαστε συνέχεια έξω, μιλάμε, σκεφτόμαστε. Υπάρχει ανοιχτή κοινωνικότητα. Για τους Ολλανδούς η γλώσσα είναι εργαλείο, για εμάς είναι παιχνίδι. Η αντιμετώπιση των πραγμάτων είναι διαφορετική. Οι μεσογειακοί, πάντα δουλεύαμε με φωτογραφία, βίντεο, ζωγραφίζαμε. Οι Ολλανδοί θεωρούν πως ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι αποστασιοποιημένος, εξειδικευμένος, δεν επιθυμούν να «μπερδεύονται». Βέβαια, με την Ενωμένη Ευρώπη έχουν αλλάξει κάπως τα πράγματα, οι άνθρωποι ταξιδεύουν περισσότερο. Υπάρχει επίσης η χρήση των διαφορετικών τεχνικών. Συμβαίνει σιγά – σιγά. Αλλά γενικά τους αρέσει η καθαρότητα. Δε θέλουν πολλή πληροφόρηση σε ένα έργο. Αυτό είναι μια διαφορά.
Είναι λογικό, όταν συνεργάζονται δυο διαφορετικές νοοτροπίες.
Α.Ζ.: Όταν κάποιοι Ολλανδοί επισκέφθηκαν την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αθήνας είπαν πως ασχολούμαστε πολύ με την Ιστορία, το παρελθόν. Εκείνοι ζουν το τώρα. Για παράδειγμα, υπάρχει πρόταση να καταργηθούν τα ολλανδικά στα πανεπιστήμιά τους, να μιλάνε μόνον Αγγλικά με σκοπό την πλήρη διεθνοποίηση. Είναι πρακτικοί. Όμως, όταν δεις έργα Ελλήνων και Ολλανδών δίπλα – δίπλα, αντιλαμβάνεσαι πως δεν υπάρχουν εικαστικές διαφορές. Δεν υστερεί σε τίποτα η δουλειά μας. Άλλωστε, πολλοί Έλληνες που συμμετέχουν στο φεστιβάλ ζουν και κάνουν καριέρα στην Ευρώπη και Αμερική.
Κ.: Έχουμε σπουδαία εικαστική παραγωγή αλλά δεν φαίνεται στο εξωτερικό. Μέσα από το Orange Water θέλαμε να την αναδείξουμε, βάζοντάς την δίπλα στην ολλανδική, αποδεικνύοντας πως δεν υπολειπόμαστε στη σύγχρονη τέχνη. Το ελληνικό κράτος συμμετέχει μόνον στη Biennale της Βενετίας, όχι σε άλλες διεθνείς δράσεις. Οι Έλληνες εικαστικοί – με ελάχιστες εξαιρέσεις – δε μπορούν να δείξουν τη δουλειά τους. Κάποιες γκαλερί πληρώνουν το κόστος ενός περιπτέρου αλλά και πάλι, επιλέγουν τους συγκεκριμένους καλλιτέχνες ανάλογα με το ύφος της γκαλερί. Απόλυτα θεμιτό, αλλά πρέπει να υπάρξει και επίσημη, κρατική παρουσία. Το Orange Water επιδιώκει την εξωστρέφεια. Είμαστε ακόμη νεοσύστατη διοργάνωση, είναι η δεύτερη χρονιά που πραγματοποιείται το φεστιβάλ. Όμως πάει καλά, διευρύνεται διαρκώς και πλέον επικοινωνούν μαζί μας διάφοροι χώροι που ενδιαφέρονται να συμμετέχουν. Προσπαθούμε να κάνουμε σωστή διαχείριση των πραγμάτων, καθώς υπάρχουν πολλές οργανωτικές λεπτομέρειες. Η ασφάλεια των έργων, το στήσιμο των εκθέσεων , τα εγκαίνια, η μεταφορά από το ένα μέρος στο άλλο. Ήδη, αν και βρισκόμαστε σχεδόν στα μέσα του φεστιβάλ, είχαμε εγκαίνια σε Σαντορίνη, Κρήτη, Πάτρα και Πάρο. Ευτυχώς, και θέλω να αναφερθώ ιδιαίτερα σε αυτό, έχουμε ιδιώτες χορηγούς που παρέχουν τα απαραίτητα για την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων. Άλλα έσοδα δεν υπάρχουν καθώς η δράση δεν είναι κερδοσκοπική. Η ΑΝΕΚ Lines και η Blue Star Ferries προσφέρουν τις μετακινήσεις των καλλιτεχνών και τις μεταφορές των έργων τους. Η Daes χορηγεί τις ασφαλίσεις των έργων, τα «ΝΕΡΑ ΣΑΜΑΡΙΑ», το Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας καλύπτει τα κόστη του καταλόγου και του έντυπου υλικού, το Karma Porto Paros και το Conte Marino Villas είναι χορηγοί φιλοξενίας. Οι χορηγοί – οι άνθρωποι που συμμερίζονται το όραμα μας, όπως ο κος Ιωάννης Βαρδινογιάννης και η κα Βάνη Νομικού- δίνουν τη δυνατότητα να επενδύσουμε στην ποιότητα του φεστιβάλ. Για παράδειγμα ο κατάλογός μας είναι επίσημη έκδοση και υπάρχει σε μουσεία και βιβλιοθήκες, ταξιδεύει στην Ολλανδία και αλλού. Μέσα από αυτόν, η δράση μένει, φαίνονται τα έργα των Ελλήνων και των Ολλανδών καλλιτεχνών, είναι η εικόνα μας.
Γιατί «Orange Water»;
Κ.: Το πορτοκαλί είναι το εθνικό χρώμα της Ολλανδίας και το νερό, βασικό ελληνικό στοιχείο, ο συνδυασμός δίνει και το χαρακτήρα της δράσης. Επίσης, συνδέθηκε και με την επιχειρηματική πλατφόρμα που «έστησε» ο προηγούμενος πρέσβης της Ολλανδίας, ο κος Versteeg. Λέγεται Orange Grove, ο «πορτοκαλεώνας» και μέσω αυτού έρχονται σε επαφή Έλληνες και Ολλανδοί επιχειρηματίες. Ως επίσημη δράση, θελήσαμε να «ποτίσουμε τον πορτοκαλεώνα». Επίσης, και τα δικά μας υπουργεία Πολιτισμού και Τουρισμού στηρίζουν το φεστιβάλ, όχι οικονομικά, αλλά σε άλλα θέματα.
Α.Ζ.: Η σύνδεση της δράσης μας με την πρεσβεία μας δίνει μεγαλύτερη εγκυρότητα στην Ολλανδία, καθώς η κρίση αμαύρωσε την καλή εικόνα της χώρας μας. Η αιγίδα αυτή πιστοποιεί τη δράση και βοηθάει στο να αναπτυχθεί εμπιστοσύνη από τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν ή πρόκειται να συμμετάσχουν στις δράσεις του φεστιβάλ.
Στο μέλλον θα θέλαμε να πραγματοποιούνται και διαλέξεις με ιστορικούς τέχνης , να πλαισιωθεί το φεστιβάλ και με άλλα πράγματα, να υπάρξει φιλοσοφικό πλαίσιο. Επίσης να βρούμε χώρους για μόνιμη συνεργασία, να κάνουμε ακριβέστερο σχεδιασμό.
Κ.: Φέτος αναπτύξαμε πολύ σημαντική συνεργασία με τα αρχαιολογικά μουσεία Χανίων και Πατρών. Μπαίνει με αυτόν τον τρόπο και ο παράγοντας της διάδρασης μεταξύ σύγχρονης και αρχαίας τέχνης. Είναι πολύ ενδιαφέρων διάλογος. Ο θεατής θα δει δίπλα στα ευρήματα του παρελθόντος κι ένα έργο σύγχρονης τέχνης. Είναι κάτι που δεν το περιμένει κανείς.
Γιατί «Fata Morgana»;
Α.Ζ.: Πέρσι ήταν «Τοπίο Μνήμης», φέτος «Fata Morgana». Προσπαθώ να βρω θέματα που είναι «ανοιχτά», δίνουν δυνατότητες να κινηθεί ο καλλιτέχνης σε πολλά επίπεδα. Άνθρωποι με διαφορετικές τεχνικές και στυλ να δώσουν τη δική τους οπτική και ιδέα. Το Fata Morgana είναι ένα οπτικό φαινόμενο που έτσι κι αλλιώς έχει σχέση με τα εικαστικά αλλά διαθέτει και ψυχολογική διάσταση, ο καθένας το πλησιάζει με το δικό του τρόπο. Νομίζω πως έχει απίστευτες δυνατότητες και διαστάσεις. Αυτή ήταν η ιδέα για φέτος. Το σημαντικό είναι, κάθε χρόνο, το θέμα να μπορεί να δουλευτεί από τον κάθε καλλιτέχνη.
Πως ανταποκρίνεται ο κόσμος;
Α.Ζ.: Με ενθουσιασμό. Όταν συνειδητοποιεί ο κόσμος περί τίνος πρόκειται, έρχεται, κάνει ερωτήσεις, εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον.
Κ.: Υπάρχει απήχηση επειδή βλέπουν κάτι ενδιαφέρον, που μπορούν μάλιστα, να το απολαύσουν δωρεάν. Από πέρσι, σε όλους τους χώρους που εμφανιστήκαμε υπήρχε επισκεψιμότητα. Ο κόσμος ερχόταν να δει τις εκθέσεις του Orange Water. Έπαιρναν το υλικό, το εννοιολογικό πλαίσιο, ρωτούσαν τους εθελοντές μας, συμμετείχαν ενεργά. Τα πράγματα μαθαίνονται και το κοινό που ενδιαφέρεται θα έρθει. Όχι μόνον ο Έλληνας, αλλά και ο τουρίστας που βλέπει πως υπάρχει μια διεθνής δράση.
Μιλήσατε για εθελοντές.
Κ.: Υπάρχει ένα δίκτυο εθελοντών, μικρό αλλά αποτελεσματικό. Κυρίως φίλοι που μας βοηθούν. Κάνουν ξεναγήσεις, απαντούν σε ερωτήσεις, συνδράμουν στις πρακτικές λεπτομέρειες. Βοηθά πολύ, διότι το φεστιβάλ, απαιτεί χίλιες δυο τεχνικές λεπτομέρειες για τη διεκπεραίωση του. Πέρα από τη δουλειά του Αποστόλη που ταξιδεύει, μιλά με καλλιτέχνες, εξηγεί, κάνει επιλογή των έργων, και επί της ουσίας, τους βάζει στη διαδικασία να δουλέψουν πάνω στη θεματολογία του φεστιβάλ, υπάρχουν κι άλλα. Οι αιτήσεις, οι επαφές με τα υπουργεία, τους χορηγούς, τους φορείς , η επικοινωνία γενικότερα, είναι τμήματα μέσα στη διοργάνωση. Αλλά το ποιος θα πάει στον τυπογράφο, ποιος θα κρεμάσει τις αφίσες, ποιος θα ξεναγήσει το κοινό είναι άλλο θέμα. Υπάρχουν τόσα πολλά να γίνουν. Διαπιστώσαμε πως υπάρχει ενδιαφέρον και από ανθρώπους που δε γνωρίζαμε, ειδικά νέους, που θέλουν να περάσουν το καλοκαίρι μαζί μας. Αυτό είναι άλλο ένα σχέδιο ανάπτυξης του Orange Water, ένα μεγάλο δίκτυο εθελοντών που να μπορεί να διαχειριστεί αυτά τα πράγματα, πάντα βάσει της ταυτότητας του φεστιβάλ. Για παράδειγμα, τις αφίσες τις τοποθετούμε σε συγκεκριμένους χώρους, αφού μιλήσουμε με τον ιδιοκτήτη ή το διαχειριστή και του έχουμε εξηγήσει περί τίνος πρόκειται. Γίνεται πιο προσωπικό έτσι. Ο κόσμος καταλαβαίνει πως πρόκειται για κάτι που θα έχει ενδιαφέρον, είναι επίσημο και θα βοηθήσει και την τοπική κοινωνία. Δεν κινούμαστε άναρχα.
Κι όλα αυτά εν μέσω κρίσης.
Α.Ζ.: Πέρσι που ξεκίνησε το φεστιβάλ, είχαμε τα γνωστά εσωτερικά προβλήματα. Ο κόσμος φοβόταν πως θα σταματήσουν όλα. Τότε πείσμωσα και είπα «θα γίνει». Δεν πίστεψα ποτέ πως θα καταστραφεί η χώρα. Υπάρχει η μοιρολατρία του «που πας να μπλέξεις» ή «που να τρέχεις». Προτιμώ να τρέχω.
Κ.: Υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για ποιοτικά πράγματα. Ενδεχομένως λόγω κρίσης, υπάρχει στροφή σε εναλλακτικά ταλέντα. Γίνονται δράσεις, ο κόσμος βγαίνει, στρέφεται σε αυτά τα ταλέντα και βλέπει τις δουλειές που παρουσιάζονται. Βλέπεις μικρές ομάδες που αυτο-οργανώνονται, θεατρικές, μουσικές, που βγαίνουν στις πλατείες και δίνουν παραστάσεις. Αυτό δεν το βλέπαμε πέντε χρόνια πριν, είναι καινούριο φαινόμενο.
Πως αντιδρούν οι Ολλανδοί εικαστικοί;
Α.Ζ.: Στην ουσία δημιουργείται μια γέφυρα μεταξύ των δυο χωρών, με τη βοήθεια του πολιτισμού, της Τέχνης. Φέτος μάλιστα, λόγω του φεστιβάλ, θα μας επισκεφθούν και μερικοί καλλιτέχνες από την Αυστρία.
Κ.: Αρχικά είναι λίγο ανήσυχοι, διότι αυτά που ακούν τους έχουν προετοιμάσει για μια τριτοκοσμική χώρα. Εδώ πια, αντιλαμβάνονται πως διαθέτουμε υπέροχους χώρους, με εξαιρετικές συνθήκες για εκθέσεις. Βλέπουν επίσης τα έργα των Ελλήνων ομότεχνών τους, τα οποία είναι ισάξια και δημιουργείται ένας διάλογος μέσα στο ευρωπαϊκού επιπέδου εκθεσιακό περιβάλλον. Μένουν, επίσης πολύ ευχαριστημένοι από τη χώρα, γνωρίζουν το κλίμα, τη φιλοξενία, το ελληνικό στοιχείο γενικότερα. Φεύγοντας, γίνονται οι καλύτεροι πρεσβευτές της Ελλάδας. Διαφημίζουν τη χώρα μας στους συναδέλφους τους με ενθουσιασμό, φέρνοντας κι άλλους καλλιτέχνες. Το Orange Water γίνεται εκτός από πολιτιστική και τουριστική δράση.
Θα θέλατε να επεκταθείτε σε άλλες χώρες;
Κ.: Φυσικά. Να έχουμε διεθνείς συμμετοχές – κάτι που ήδη συμβαίνει εξάλλου – και να διευρυνθούν οι δράσεις. Να πάμε την ελληνική τέχνη στην Ολλανδία, στην Αυστρία και γενικά, όπου μπορούμε να βρούμε χώρους. Τα ζητήματα είναι πρακτικά. Το να εξάγεις τέχνη είναι δύσκολο, αυξάνει το κόστος και υπάρχουν τεχνικές δυσκολίες. Όταν μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε τις σωστές συνθήκες θα το κάνουμε.