Της Άννας Παχή
Με αφορμή την παράσταση «Esquela» που παίζεται στο «Θησείον, Ένα Θέατρο για τις Τέχνες», ο σκηνοθέτης του έργου Λευτέρης Γιοβανίδης μιλά στο iART.
To «Εscuela», το έργο που ανεβάζετε, πραγματεύεται την επιθυμία μιας ομάδας φοιτητών να αντισταθούν στη δικτατορία του Πινοσέτ. Βλέπετε γύρω σας μια αντίστοιχη επιθυμία αντίδρασης ως προς τη δύσκολη πραγματικότητα που βιώνουμε;
Δυστυχώς όχι. Αν και η πραγματικότητα θα δικαιολογούσε την όποια αντίδραση. Ακόμα νιώθω ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει απόλυτα την νέα μας πραγματικότητα, όσο σκληρή κι αν είναι αυτή και πάμε με κεκτημένη ταχύτητα προσπαθώντας να κρατήσουμε ζωντανές τις αναμνήσεις του παρελθόντος, που δυστυχώς δεν υπάρχει πια. Κρίνοντας και από μένα τον ίδιο, δεν υπάρχει καμία αντίδραση. Μπορεί βέβαια να μην είμαι κριτήριο, αλλά σε ένα γενικότερο πλαίσιο η κοινωνία μας βρίσκεται σε χειμερία νάρκη. Από την άλλη, τι εννοούμε αντίσταση σήμερα; Πως μπορείς να χτυπήσεις ένα σύστημα που σε έχει κυκλωμένο από παντού και οποιαδήποτε στιγμή νιώθεις την καρμανιόλα να σου «ξύνει» τον αυχένα; Είμαστε εγκλωβισμένοι πρακτικά αλλά κυρίως πνευματικά σε ένα καθεστώς φόβου και δεν μπορούμε να αντιδράσουμε. Κι αυτοί οι άλλοι που αντιπροσωπεύουν θεωρητικά στην κοινωνία μας την επανάσταση, μόνο σε θεωρητικό επίπεδο τεκμηριώνουν τις απόψεις τους κι αυτό όχι πάντα καλά. Από θεωρία έχουμε αρκετή, στην πράξη τι γίνεται. Η ουσία και η αξιοπρέπεια σου είναι στο να υπάρχει το μεσημέρι στο τσουκάλι φαγητό, όπως λέγανε οι παλιοί. Και δυστυχώς πολλές οικογένειες σήμερα, δεν έχουν ούτε αυτό.
Το θέατρο μπορεί να δημιουργήσει σκέψεις που οδηγούν σε δράσεις. Τι θα επιθυμούσατε να μείνει στο θεατή μετά την παράστασή σας; Ποιες οι μέχρι τώρα «αντιδράσεις» στο «Εscuela» από το κοινό;
Δεν θέλω να είμαι ρομαντικός, ουτοπιστής πιστεύοντας ότι μια παράσταση ή μια ομιλία ή δεν ξέρω εγώ τι θα μπορούσε να αλλάξει κάτι. Εξάλλου καθημερινά βομβαρδιζόμαστε με τόσες πολλές πληροφορίες άμεσες στο στόχο τους ή έμμεσες, που είναι πολύ εύκολο να αποπροσανατολιστείς. Από το «Escuela», αυτό που πρώτα από όλα έμεινε σε μένα, είναι ότι δεν θέλω να μιλάμε άλλο για μια ελπίδα που θα έρθει από κάπου άλλου, μια ιδεολογία για παράδειγμα, αλλά να μιλήσουμε για την αλήθεια, να την μάθουμε αυτή την αλήθεια όσο σκληρή κι αν είναι. Και έτσι να μπορέσουμε να την αντιμετωπίσουμε. Τώρα για την παράσταση υπάρχει ποικιλία αντιδράσεων. Κάποιοι φεύγουν με επαναστατική διάθεση, άλλοι μου λένε πόσο σημαντικό κείμενο είναι και πόσο τους λέει πράγματα που είχαν ανάγκη να ακούσουν αλλά υπήρξε μια κυρία που μου είπε ότι «εμείς σήμερα στη χώρα μας δεν έχουμε δικτατορία γι’ αυτό δεν μπόρεσα να ταυτιστώ». Θέλω να μείνω σ’ αυτή την κουβέντα. Δικτατορία δεν είναι μόνο η επιβολή εξουσίας με τα όπλα. Δικτατορία είναι να με φορολογείς αδικαιολόγητα και ασύστολα. Να μην έχω ασφάλεια, να μην νιώθω παραγωγικός στην παραγωγική μου ηλικία.
Η ομάδα ακτιβιστών του έργου αποτελείται από φοιτητές. Θεωρείτε πως οι νεότερες ηλικίες είναι οι μοναδικές που μπορούν να κάνουν τη διαφορά σε ότι συμβαίνει σήμερα;
Ιστορικά τουλάχιστον, πάντα οι νέοι ξεκινούν μια επανάσταση. Υπάρχει ορμή; Υπάρχει αφέλεια; Δεν ξέρω πώς να το χαρακτηρίσω αλλά σίγουρα ναι. Για να ξεκινήσεις μια επανάσταση πρέπει να είσαι ρομαντικός. Να είσαι ουτοπιστής. Να έχεις ελπίδα και τσαμπουκά. Δυστυχώς μόνο ένας νέος μπορεί να έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Αλλά αυτό λέει η λογική, στην πράξη εγώ είμαι έτοιμος για όλα. Θέλω να πιστεύω ότι μας περιμένουν εκπλήξεις στο πόσο πολύ θα αλλάξουν τα πράγματα. Θεωρώ ότι είμαστε σε μια μεταβατική περίοδο. Μακάρι να μας έρθουν καλά.
Το «Σχολείο» του έργου εκπαιδεύει αντάρτες. Ποιους εκπαιδεύει η Τέχνη;
Η Τέχνη μπορεί να εκπαιδεύσει όλους και κανένα συγχρόνως. Εμείς και ως πομποί αλλά και ως δέκτες, δίνουμε την αξία που μπορεί να έχει η Τέχνη στην ζωή μας και κατά πόσο μπορεί να μας επηρεάσει. Πάντως είναι εμφανές πως ο κόσμος όλο και περισσότερο αναζητά να είναι παρόν σε καλλιτεχνικά γεγονότα. Αν κρίνω από το θέατρο στην πόλη μας φέτος, ο κόσμος το στήριξε με την παρουσία του. Η ιστορία πάντα μπορεί να μας δώσει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα. Γιατί η ιστορία επαναλαμβάνεται και πάντα σε περιόδους κρίσης η Τέχνη γνώριζε ακμή. Είναι χρέος μας, εμάς που δουλεύουμε στην τέχνη να δημιουργούμε κάτι καλό για τον κόσμο που θέλει να ακούσει και να δει. Το «Σχολείο» μας θεωρώ ότι εμπνέει και προβληματίζει θετικά έναν θεατή σήμερα.
Αντίσταση: πως μπορεί να «εκπαιδευτεί» κάποιος σε αυτήν; Είναι κάτι που βρίσκεις, ή κάτι που δημιουργείς;
Αντίσταση για μένα σήμερα είναι ο τρόπος που οργανώνεις την ζωή σου καιτην καθημερινότητα σου απέναντι στο σύστημα. Πόσο μπορείς να αντισταθείςστις Σειρήνες και να βάλεις τους δικούς σου όρους στο παιχνίδι. Αντίσταση δεν είναι μόνο να πετάξεις πέτρες, βεβαίως κι αυτό είναι βασικό μέρος και συχνά απαραίτητο, αλλά είναι και η αντίσταση στα πράγματα που σου επιβάλλονται και δεν διαλέγεις.
Έχετε ανεβάσει κωμωδίες, δράματα, μονολόγους. Ασχολείστε με έργα εκτός πεπατημένης. Με ποια κριτήρια επιλέγετε τι θα ανεβάσετε κάθε φορά;
Σε κάθε δουλειά μου το βασικότερο κριτήριο είναι οι συνεργασίες. Να συναντηθώ με συνεργάτες που θα με κάνουν ευτυχισμένο και δημιουργικό, εκεί βρίσκεται για μένα το μυστικό. Γι’ αυτό μου αρέσει το θέατρο, επειδή συναντάω ανθρώπους που μαζί δουλεύουμε και παράγουμε κάτι. Μου αρέσει η ομαδικότητα που υπάρχει στην θεατρική τέχνη. Από την άλλη, πέρα από τα έργα που θέλω εγώ και «κυνηγώ» να ανεβάσω, όταν έρχεται κάποιος και μου ζητάει να σκηνοθετήσω ένα έργο που έχει βρει αυτός, μου αρέσει πολύ. Όπως που αρέσει να επιλέγω κείμενα που διαφέρουν μεταξύ τους.
Έχετε κάνει την «Ψαρόσουπα» και τον «Εγωιστή Γίγαντα» απευθυνόμενος σε παιδικό κοινό. Τι αποκομίσατε από τους μικρούς θεατές σας;
Έχω κάνει και άλλα παιδικά. Την «Χάιντι», «Το Μαγικό Αυλό», την «Χορεύτρια με ρόδες». Μου αρέσει πολύ το θέατρο για παιδιά. Ίσως επηρεάζομαι γιατί έχω κι εγώ παιδί. Μου αρέσει να φτιάχνω εικόνες και να βλέπω μετά τις αντιδράσεις των παιδιών. Το χαίρομαι όποτε κάνω παιδικό. Μάλλον του χρόνου θα κάνω και πάλι.
Πως μπορεί ο μέσος θεατής να «ακονίσει» το κριτήριό του και να επιλέξει ανάμεσα στις εκατοντάδες παραστάσεις που τον «καλούν»;
Ειλικρινά δεν έχω ιδέα. Η αλήθεια είναι ότι γίνονται πάρα πολλά πράγματα. Οι πρεμιέρες είναι ατελείωτες. Δεν ξέρω τι κριτήριο επιλογής μπορείς να βάλεις, γιατί συνταγή επιτυχίας για μια παράσταση, δεν υπάρχει.
Αν μπορούσατε να σκηνοθετήσετε μια παράσταση του παρελθόντος, ποια θα ήταν αυτή;
Πολλές που θα ήθελα. Σίγουρα την Γκόλφω του Ν. Καραθάνου και την Ορέστεια του Robert Icke που είδα από το Almeida Theatre στο Λονδίνο.
INFO
«Esquela» του Γκιγιέρμο Καλντερόν
Θέατρο «Θησείον, Ένα Θέατρο για τις Τέχνες», Τουρναβίτου 7, Ψυρρή
Τηλ.: 2103255444
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Λευτέρης Γιοβανίδης
Επιμέλεια σκηνικού χώρου: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Μουσική επιμέλεια: Κωνσταντίνα Βαρσάμη
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
με τους: Αγοραστή Αρβανίτη, Αννίτα Κούλη, Αθηνά Καραγιώτη, Σωκράτη Πατσίκα, Σταύρο Σβήγκο
Παραστάσεις : Πέμπτη – Παρασκευή – Σάββατο στις 21:00 και Κυριακή στις 20:00
Τελευταία παράσταση: Κυριακή 27 Μαρτίου 2016