Της Άννας Παχή
«Sphinx: Το ακατάλυτο ερώτημα» ονομάζεται η έκθεση του Νίκου Γιαβρόπουλου που παρουσιάζεται στη «Depot Art Gallery» στο Κολωνάκι. Η επιμέλεια της έκθεσης, που θα διαρκέσει μέχρι την 1η Ιουνίου, ανήκει στη Γωγώ Κολυβήρα, ενώ τα έσοδα θα χρησιμοποιηθούν στην αγορά φαρμάκων για το Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού. Η έκθεση συμπεριλαμβάνεται στις εκδηλώσεις 2016 της allos Εταιρεία Μελέτης Πολιτισμικής Ετερότητας.
Η έκθεση διαμορφώνεται σε δυο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει τρισδιάστατους πίνακες που εντυπωσιάζουν, καθώς «κινούνται» όσο τους πλησιάζεις και αλλάζουν, ανάλογα με την οπτική γωνία που τους παρατηρείς. Τα θέματά τους είναι μυθολογικά, ο Έκτορας, η Γοργώ, ο Έρωτας. Πρόκειται για έργα πολλαπλών επιπέδων και κάθε επίπεδο προσφέρει διαφορετική ανάγνωση.
Το δεύτερο μέρος είναι μια «βανδαλιστική» σπουδή στο έργο του Jean Auguste Dominique Ingres, «Ο Οιδίπους και ο κύκλος της Σφίγγας». Ο καλλιτέχνης παρουσιάζει διάφορες παραλλαγές του έργου, θέτοντας εκ νέου το θέμα του Μεγάλου Αινίγματος.
Στην έκθεση δεσπόζει ένα γλυπτό της Σφίγγας, του μυθολογικού τέρατος που εκτελούσε με ποινή θανάτου όποιον δεν έβρισκε τη λύση στο γρίφο της, το οποίο, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, μιλά – φαινομενικά χωρίς να λέει τίποτα – σε όποιον είναι διατεθειμένος να το ακούσει.
Ο βραβευμένος με το Odusseus Best Video Art του Λονδίνου εικαστικός Νίκος Γιαβρόπουλος, μιλά στο iART για τη δουλειά του, τα ερωτήματα που δεν έχουν απαντηθεί και την ανάγκη της πλήρους ελευθερίας στον καλλιτέχνη.
Τα έργα σου έχουν άμεση σχέση με το παρελθόν που συνεχώς επανέρχεται.
Η ελπίδα για το μέλλον προκύπτει μόνο με τη γνώση του παρελθόντος. Αν ξεχάσεις το παρελθόν είσαι καταδικασμένος. Αυτό κάνουμε σαν ανθρωπότητα, επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη. Δεν είναι λίγες οι φορές που φτάσαμε σε ένα εξαιρετικό σημείο, το οποίο κάθε χώρα ονομάζει «χρυσό αιώνα», το απόγειο του ουμανισμού, το οποίο όμως δυστυχώς ξεχνιέται και ξανάρχεται ένας Μεσαίωνας. Μια τέτοια εποχή ζούμε και τώρα.
Γιατί «Σφίγγα»;
Η Σφίγγα, το αρχέτυπο του μύθου, θέτει ένα ερώτημα. Δεν έχει ανθρώπινη λογική, είναι ένα τέρας, γυναίκα, λιοντάρι και γρύπας. Κάποτε, κάποιος απαντά στο ερώτημά της, ο Οιδίποδας. Η δική μου ερμηνεία είναι πως αυτή η στιγμή, είναι ουσιαστικά η αρχή του πολιτισμού. Περνάμε από την εποχή του α- λογου στην εποχή της λογικής, της δημοκρατίας. Ο άνθρωπος παράγει ποίηση, υψηλές ιδέες, τέχνη. Το κτήνος που έχουμε μέσα μας, τα κακά ένστικτα, όλο αυτό το σκοτάδι, φθίνει σε εποχές που οι άνθρωποι έχουν έναν υψηλότερο δείκτη ευαισθησίας. Ήθελα να θίξω επίσης το ότι συναντάμε αινίγματα κάθε μέρα. Έχουμε πρόσβαση σε τόσες πολλές πληροφορίες, χωρίς να γνωρίζουμε ποιες είναι αληθινές. Για αυτό και η προβολή πάνω στο γλυπτό της Σφίγγας έχει το εφέ της τηλεόρασης. Η τηλεόραση, το Ίντερνετ μας δίνουν τις πληροφορίες αλλά πρέπει κι εμείς να είμαστε «εκπαιδευμένοι», ή να έχουμε την πείρα να καταλάβουμε τι από όλα αυτά είναι αλήθεια και τι όχι. Κάθε πληροφορία είναι αίνιγμα, χρειάζεται να τη μεταφράσεις, να δεις από πού έρχεται. Πρέπει να λύνουμε γρίφους στην καθημερινότητά μας.
Οι πίνακες της έκθεσης έχουν πολλαπλές αναγνώσεις.
Θεωρώ ότι έχουμε μια ιστορική πορεία που πηγαίνει προς την εξέλιξη. Η πορεία αυτή επαναλαμβάνεται, πέφτουμε στα ίδια λάθη, ύστερα προχωράμε ακόμη λίγο. Έχουμε πατήσει στο φεγγάρι, ακούσαμε το big bang, η επιστήμη βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο, τα βασικά υπαρξιακά μας προβλήματα όμως, δεν έχουν λυθεί. Ο έρωτας, η απώλεια, ο θρήνος, ο θάνατος, είναι ίδια σε όλους τους πολιτισμούς, έχουμε ακριβώς τις ίδιες αγωνίες. Πρόκειται για μοτίβα που επαναλαμβάνονται στην τέχνη συνεχώς, ακριβώς επειδή δεν τα λύσαμε. Η φρίκη του πολέμου έχει αποδοθεί εξαιρετικά στον 20ο αιώνα από τον Πικάσο στη «Γκερνίκα». Μπορείς να δεις αυτή τη φρίκη και αλλού, σε έργα του Γκόγια ας πούμε, με άλλη πινελιά, άλλη τεχνική. Το γιατί ο άνθρωπος δε μπορεί να βρει κοινά στοιχεία με τους άλλους για να μην πολεμάμε μεταξύ μας, δεν έχει απαντηθεί. Οπότε θα συνεχίσουν να υπάρχουν έργα και οι καλλιτέχνες θα αναρωτιούνται. Το ίδιο και με τον έρωτα. Οι επιστήμονες έχουν εξηγήσει τι είδους χημικές ενώσεις γίνονται στον εγκέφαλό μας, τι προκαλεί όλη αυτήν την ευφορία και το αίσθημα του πόθου. Αυτό όμως δε μειώνει καθόλου τη ζήλια και το πάθος της Μήδειας ή του Οθέλλου που φτάνουν στο φόνο. Έτσι παίρνω μοτίβα του παρελθόντος και τοποθετώ πάνω τους σύγχρονα μοντέλα. Το σύγχρονο με αυτό που θεωρείται «παλιό» αποτελούν ένα σύνολο. Θα μπορούσε στο μέλλον κάποιος άλλος καλλιτέχνης να βάλει ένα δικό του layer πάνω σε αυτό που έχω φτιάξει. Κι ένας επόμενος άλλο ένα. Αν πας από τη μια άκρη ενός μουσείου στην άλλη, βλέπεις πως ερμηνεύεται ο έρωτας στην αρχαιότητα, στην Αναγέννηση, σήμερα. Απλά αυτά δεν μπήκαν ποτέ το ένα πάνω από το άλλο. Κάτι τέτοιο κάνω, κάπως έτσι είναι η σκέψη μου. Προσθέτω το σύγχρονο επίπεδο σε θέματα και προβληματικές που δεν έχουν λυθεί, μήπως και απαντηθούν κάποια πράγματα. Αν και νομίζω πως οι καλλιτέχνες δεν είναι αρμόδιοι να δώσουν απαντήσεις, πρέπει να είναι οι πλέον ελεύθεροι να θέσουν το ερώτημα. Η δουλειά του επιστήμονα είναι να βρει τη λύση, του τεχνικού να φτιάξει ότι χάλασε. Ο καλλιτέχνης (μετά το φιλόσοφο) μπορεί να προτείνει, αλλά το έργο του είναι κυρίως ερωτηματικό. Σε αυτούς τους καλλιτέχνες ανήκω.
Το να θέτεις ερωτήματα σημαίνει ότι αφήνεις τον άλλον να δώσει τη δική του απάντηση.
Όταν το ερωτηματικό φύγει από τον καλλιτέχνη, με όποια μορφή, ένα ποίημα, ένα γλυπτό, ένα βίντεο, η ερμηνεία είναι καθαρά θέμα θεατή. Βλέπουμε πάντα αυτό που είμαστε και μας ελκύουν κυρίως τα πράγματα με τα οποία έχουμε μια οικειότητα. Για αυτό επιμένω πως στην τέχνη πρέπει να ανοίξουμε το μυαλό μας και να παιδευτούμε, για να μπορέσουμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα. Φυσικά, οι ερμηνείες που μπορεί να έχει ένα έργο είναι τόσες, όσοι αυτοί που το βλέπουν. Μου αρέσει πολύ όταν ακούω τι βλέπουν οι άνθρωποι στα έργα μου. Συχνά με εκπλήσσουν, επειδή πρόκειται για πράγματα που δεν είχα σκεφτεί και λέω μέσα μου «αυτός είναι ο σωστός τρόπος. Για αυτό έπρεπε να το κάνω όχι για αυτό που σκέφτηκα εγώ».
Υπάρχει λάθος και σωστός τρόπος;
Όχι, δεν υπάρχει. Το θέμα της συνταγής και του λάθος ή σωστού, το λύνεις στη σχολή όταν μαθαίνεις να σχεδιάζεις, να χρωματίζεις, να τυπώνεις. Η τεχνική έχει λάθος και σωστό. Το έργο δεν έχει. Όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με τη Σφίγγα (ασχολούμαι γενικά με τους μύθους, τις θρησκείες) αυτό που ουσιαστικά έκανα από άποψη τεχνικής, είναι ότι ξεκίνησα ενός είδους βιαιότητα πάνω στο έργο του Ingres, βιαιότητα με την έννοια του βανδαλισμού. Με σπρέι, μπογιές, πινέλα, μαρκαδόρους, έγραψα, έκανα βίαια πράγματα πάνω του. Κατόπιν έπρεπε να αποκαταστήσω το βανδαλισμό. Έτσι προκύπτει το έργο. Αγαπώ ιδιαίτερα το συγκεκριμένο πίνακα. Είναι τόσο βίαιος και τόσο ήρεμος ταυτόχρονα. Αν ο Οιδίποδας δε λύσει το αίνιγμα θα επέλθει η καταστροφή. Το αίνιγμα, αν υποθέσουμε ότι υπάρχει, είναι η αυτογνωσία. Η λύση του αινίγματος είσαι εσύ. Ορισμένοι άνθρωποι δεν το αντέχουν αυτό. Κρύβουν τόσα πολλά μέσα τους και τα βάζουν στην άκρη. Υπάρχουν βέβαια στιγμές που όλα ξεκλειδώνουν και διαχέονται
Υπάρχουν «Σφίγγες» που έχουν τις απαντήσεις;
Η απάντηση σε αυτό είναι μια. Ο εαυτός μας. Εσύ είσαι η Σφίγγα, εσύ το αίνιγμα, εσύ και η λύση. Όταν ο άνθρωπος κάνει την ενδοσκόπησή του και κοιταχθεί με ειλικρίνεια στον καθρέφτη ή θα τρομάξει και δε θα το ξανακάνει, ή θα καταλάβει το μεγαλείο του, το κτήνος που κρύβει, όλα. Εμείς είμαστε οι Σφίγγες, το αίνιγμα το βάζουμε εμείς για μας.
Κάποιες δουλειές σου σοκάρουν, δίνουν όμως μια άλλη οπτική.
Κάποια έργα μου μπορούν να θεωρηθούν ακραία αλλά δεν είναι κάτι που γίνεται επίτηδες. Υπάρχει ένα βίντεο που αναφέρεται στον Ευαγγελισμό. Εκτέθηκε σε ένα φεστιβάλ στο Βερολίνο, βρέθηκαν άνθρωποι που δεν το θεώρησαν σωστό κι ήθελαν να το κατεβάσουν, θεωρώντας πως προσβάλλεται το θρησκευτικό τους συναίσθημα. Τέχνη, γνώμη, ελευθερία και όλα αυτά που έχουμε κατακτήσει σε αυτό που ονομάζουμε ευρωπαϊκός πολιτισμός, δε μπορούν να συνάδουν με το συναίσθημα. Πιστεύω πως πρέπει να χρησιμοποιούμε πάντα τη λογική ερμηνεία κι αυτή πρέπει να γίνεται σεβαστή ακόμη κι αν είναι ακραία. Αυτό είναι το «δώρο» της Δύσης, ότι μπορούμε όλοι να πούμε την άποψή μας χωρίς να φοβόμαστε.
Συμβαίνει όμως αυτό τελικά; Όταν κλείνουν παραστάσεις επειδή προσβάλλουν το θρησκευτικό αίσθημα μερικών; Η τέχνη είναι υποκειμενική, κάτι που αρέσει στον έναν μπορεί να μην αρέσει σε κάποιον άλλον.
Η Τέχνη είναι μια Ιδέα. Ένας άνθρωπος που λέει μια άποψη πάνω σε κάποιο θέμα. Το να λέμε πως υπάρχει ελευθερία του λόγου δε σημαίνει κάτι, ανά πάσα στιγμή αυτό είναι μετακλητό. Μπορεί, πολύ εύκολα, να ζήσουμε έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, ένα Μεσαίωνα. Βλέπουμε πως πολλά δικαιώματα, καθημερινά, ακόμη και επί ευρωπαϊκού εδάφους καταρρίπτοντα. Τις ελευθερίες μας, εμείς οι ίδιοι θα ζητήσουμε να αρθούν για μια μεγαλύτερη αστυνόμευση. Όλα αυτά συμβαίνουν επειδή υπάρχει ο φόβος. Οι άνθρωποι που «κατεβάζουν» παραστάσεις είναι φοβισμένοι, δε μπορούν να δεχτούν πως η όποια – ακόμη και λανθασμένη για αυτούς – άποψη μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα. Όμως η ελεύθερη έκφραση δεν έχει όρια. Δε μπορεί να έχει όρια επειδή εγώ, ας πούμε, μπορεί να προσβάλλω το δικό σου προφήτη. Αυτά συμβαίνουν και είναι τρομακτικά ανησυχητικό. Προσωπικά, θέλω την υπέρτατη ελευθερία, να μπορεί ο καθένας να εκφράζεται. Όταν έχεις λογική, μπορείς να καταλάβεις αν μια ιδέα έχει βάση ή όχι. Αλλά τι γίνεται, αν δεν της δώσεις το χώρο να εκφραστεί;
Έχεις συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σε τι επίπεδο τέχνης βρισκόμαστε νομίζεις στην παραγωγή Τέχνης;
Το επίπεδο μας είναι πάρα πολύ υψηλό. Η παραγωγή των Ελλήνων καλλιτεχνών ως μονάδες, είναι εφάμιλλη και πολλές φορές πολύ υψηλότερη του εξωτερικού. Φυσικά πρέπει να κοιτάμε τι γίνεται, τι κάνουν οι συνάδελφοι στον υπόλοιπο κόσμο. Η Ελλάδα όμως δε βρίσκεται στον παγκόσμιο χάρτη της Τέχνης επειδή δεν υπάρχει πολιτιστική πολιτική. Υποτίθεται πως το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης θα άνοιγε το 2004, είμαστε στο 2016 κι αυτό δεν έχει συμβεί. Στην Αθήνα, σε μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, που υποτίθεται ότι από εδώ ξεκίνησαν οι τέχνες, δεν υπάρχει Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Αυτά είναι αστεία πράγματα. Η τέχνη δεν αφορά κανέναν πολιτικό, εκεί πιστεύω ότι υστερούμε.
Όσον αφορά το κοινό;
Έχουμε περιορισμένο κοινό γιατί δε δίνεται στους καλλιτέχνες βήμα να μιλήσουν. Αυτό που προωθείται από την τηλεόραση και τα μέσα είναι τόσο γελοίο, τόσο ποταπό. Σε κάνει να λυπάσαι γιατί ξέρεις ότι η νοημοσύνη ενός λαού είναι πολύ πάνω από αυτό που του πλασάρεις. Δεν υπάρχει χώρος για πιο σοβαρά πράγματα. Το κοινό όμως, εκπαιδεύεται. Αν του δώσεις τη δυνατότητα στα σχολεία, στα μέσα ενημέρωσης, είναι μια χαρά. Άλλωστε, το μέσο κοινό της Ελλάδας δε διαφέρει από το μέσο κοινό της Αγγλίας. Κι εκεί οι άνθρωποι καταναλώνουν σκουπίδια, αλλά υπάρχει επίσης ένα BBC, μια γκαλερί όπως η Tate Modern, ένα κράτος που προωθεί τις τέχνες. Η Αγγλία μπήκε στον παγκόσμιο χάρτη, μαζί με το Παρίσι, το Βερολίνο και τη Νέα Υόρκη. Κάτι αντίστοιχο θα κάνει και το Πεκίνο, καθώς έχει τα χρήματα. Προσωπικά δεν έχω δει μια πολιτιστική πολιτική, μια συνέχεια, να ξέρουμε τι κάνουμε με τους ανθρώπους που στέλνουμε έξω, τι ποιότητας εκθέσεις στήνουμε. Μπερδεύονται τόσα πολλά με τον πολιτισμό και κακά τα ψέματα, αν θες να έχεις ένα δυνατό προϊόν δε μπορείς να το μπερδεύεις. Δε μπορεί να είναι «τζατζίκι, σουβλάκι, θα δούμε και λίγη τέχνη». Όχι, να δεις πολλή τέχνη. Έχουμε πολλούς πολιτιστικούς τουρίστες, υπάρχουν ομάδες ανθρώπων που έρχονται εδώ για αυτό το σκοπό. Υστερούμε, καθώς δεν υπάρχει σχετική πολιτική. Το δυναμικό μας, κι όχι μόνο στην τέχνη αλλά παντού, είναι εξαίρετο.
Όσον αφορά τον πολιτιστικό τουρισμό, έχουμε μείνει στα αρχαία. Μπορεί η νεότερη τέχνη μας να είναι πόλος έλξης;
Βεβαίως και μπορεί, έχουμε εξαιρετικούς καλλιτέχνες που κάνουν σπουδαία έργα. Που να τα δεις όμως; Το ευτύχημα είναι ότι θα ανοίξει το Μουσείο (Μοντέρνας Τέχνης) μέσα στο 2016 και πιστεύω πως θα έχει πολύ μεγάλη ανταπόκριση από τον κόσμο. Θα πάει να δει το κτίριο, θα καταλάβει κάποια πράγματα. Κι ο κόσμος βέβαια πρέπει να «ψάξει». Η τέχνη είναι κάτι που το ψάχνεις, δεν είναι προϊόν που το παίρνεις από το περίπτερο. Πρέπει να βγεις από το σπίτι, να πας σε μια γκαλερί, να διαβάσεις, θέλει έναν κόπο. Επιμένω όμως ότι ο θεατής μπορεί να εκπαιδευτεί, μπορεί να καταλάβει, γιατί η νοημοσύνη του κόσμου είναι υψηλή.
INFO
Νίκος Γιαβρόπουλος – «Sphinx: Το ακατάλυτο ερώτημα»
Depot Art Gallery – Νεοφύτου Βάμβα 5, Κολωνάκι, Αθήνα
Τηλ: 2103648174
Ώρες λειτουργίας:
Τρίτη έως Παρασκευή 12:00 μ.μ. έως 21:00 μ.μ.
Σάββατο 11:00 μ.μ. έως 17:00 μ.μ.
Κυριακή και Δευτέρα κλειστά
Επιμέλεια Έκθεσης: Γωγώ Κολυβήρα
Κείμενα Έκθεσης : Αθανάσιος Αλεξανδρίδης – Κωνσταντίνος Μπάσιος
Διάρκεια Έκθεσης: 7 Μαΐου έως 1 Ιουνίου 2016