Της Άννας Παχή
Η σκηνοθέτις και ηθοποιός Βάσια Βασιλείου, μετά την επιτυχημένη παράσταση «Ο Αυτόχειρας» που έλαβε έπαινο από την Unesco, μιλά στο iArt για την Τέχνη, τις δύσκολες θεματολογίες και τη σημασία των επιλογών μας.
Παρουσίασέ μας ένα μικρό βιογραφικό.
Γεννήθηκα στην Κύπρο, ξεκίνησα την υποκριτική από μικρή κι εμφανίστηκα στο Αρχαίο Θέατρο του Κούρειου στη Λεμεσό λίγο πριν φύγω για σπουδές στο Τορόντο. Αμέσως μετά ήρθα στην Ελλάδα. Το 2005 συμμετείχα στην παράσταση «Το γαλάζιο πουλί» στο εδώ Εθνικό Θέατρο. Πειραματίστηκα με θιάσους και παραστάσεις και από το 2013, με την παράσταση «Shopping and fucking and dra(u)gging» εργάζομαι και ως σκηνοθέτης.
Το θέμα του «Αυτόχειρα» είναι η μανιοκατάθλιψη. Δύσκολο.
Με ενδιαφέρουν οι περιθωριοποιημένες ομάδες ανθρώπων. Η μανιοκατάθλιψη αφορά το 1% ίσως του πληθυσμού, υπάρχει όμως. Επιθυμώ να φωτίζω αθέατα σύμπαντα και αυτό, ακόμα και μέσα σε μια οικογένεια είναι ταμπού. Δε συζητιέται, παρά μόνο σε πολύ στενό κύκλο. Έχω την εμμονή να ξεθάβω τέτοιου είδους θέματα, να τα φέρνω στην επιφάνεια, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον.
Χρειάζεται και μεγάλη έρευνα.
Βεβαίως. Για να είμαι ειλικρινής, για τον «Αυτόχειρα» είχα προσωπική εμπειρία μέσα από τον κύκλο μου και προβληματίστηκα πολύ. Διάβασα κείμενα, μελέτες, παρακολούθησα ντοκιμαντέρ. Ήταν ένα παζλ. Η παράσταση διαμορφώθηκε με μια σειρά από πληροφορίες, κείμενα, μουσικές, ήχους. Ξεκίνησα από το τέλος και πήγα προς την αρχή. Κάθε παράσταση ξορκίζει και πράγματα, οπότε μπήκα σε αυτήν τη διαδικασία σιγά – σιγά.
Ξεκινά σαν ένα μουσικο-κινησιακό απροσδιόριστο και τα κείμενα παρεμβάλλονται.
Προσεγγίζω πρώτα τη σωματοποιημένη δράση. Αυτό που θέλω να δει ο θεατής πρώτα από όλα, είναι το συναίσθημα μέσα από το σώμα, όχι απαραίτητα χορογραφημένο, αλλά σαν ένα δοχείο έκφρασης. Μετά θα βγει και ο λόγος. Στην παράσταση «Εγώ κι αυτός» που έκανα πρόπερσι, είχα αφαιρέσει εντελώς το λόγο, χρησιμοποίησα σωματοποιημένη δράση και παντομίμα. Δε χρειάζεται πάντα ο Λόγος για να εκφράσεις πράγματα. Προσωπικά πιστεύω ότι το θέατρο είναι εικόνα. Αν η εικόνα ανοίξει μια πόρτα και σε βάλει μέσα στο όποιο σύμπαν θέλει να φτιάξει ο καλλιτέχνης, τα υπόλοιπα έπονται. Πρέπει να δεις αυτόν τον κόσμο, δε γίνεται μόνον να στον πω, να στον εξηγήσω. Δεν αφορίζω την πρόζα, απλά εγώ λειτουργώ έτσι.
Στην αρχή όσα δείχνει ο «Αυτόχειρας» φαίνονται τελείως ξένα. Όσο περνάει η ώρα βρίσκεις πάρα πολλά κοινά, τόσο με το χαρακτήρα της Άννυ, όσο και τον απροσδιόριστο Άλλον.
Στο μυαλό των μανιοκαταθλιπτικών συμβαίνουν πολλά πράγματα κι ήθελα να δείξω ακριβώς αυτό. Εικόνες που έρχονται και φεύγουν πότε με μια μορφή, πότε με άλλη. Πρόκειται για συμβολισμό. Ο λόγος της τέχνης είναι να δείξει τα πράγματα από άλλη οπτική. Για μένα, όλα αφορούν όλους. Δεν είσαι πουθενά ξένος ή μακριά. Είσαι δίπλα, είμαστε όλοι κρίκοι μιας αλυσίδας. Η τέχνη μπορεί να στο δείξει αυτό. Δεν υφίσταται μόνο για να σε ψυχαγωγήσει, να περάσεις καλά. Μπορείς να το κάνεις, να δεις μια παράσταση, μια ταινία, να περάσεις δυο ώρες ευχάριστα, να γυρίσεις στο σπίτι και να μείνεις εκεί. Στις παραστάσεις μου θέλω να δεις μέσα σου, να συζητήσεις με κάποιον, να προβληματιστείς .
Η Άννυ λέει πως κάνει απόπειρες αυτοκτονίας όχι για να πεθάνει, αλλά για να γνωρίσει το θάνατο, πρόκειται για ραντεβού γνωριμίας.
Η φράση είναι «πώς να απομυθοποιήσεις κάτι αν δεν το ξορκίσεις;» Ο θάνατος είναι πάντα το μεγαλύτερο θέμα. Από τη στιγμή που γεννιέσαι, αρχίζει ένα ρολόι να μετρά αντίστροφα. Είναι το μυστήριο της ζωής, το φοβόμαστε όλοι και οι άνθρωποι που τολμούν να πάνε πιο πέρα, περνούν στην απέναντι όχθη. Αν την περάσεις, την απομυθοποιείς , γίνεται πιο ίση με σένα. Για την Άννυ, ο θάνατος δεν είναι το ζητούμενο. Θέλει να ανακαλύψει τι υπάρχει μέσα σε αυτόν τον κόσμο που τον αναζητά. Η έννοια του υπάρχει σε καθημερινό επίπεδο. Βιώνεις καθημερινούς θανάτους. Κοινωνικούς, συναισθηματικούς, πρακτικούς.. Τους βιώνεις και επανέρχεσαι. Κάθε μέρα είναι θάνατος και ζωή ταυτόχρονα. Άλλωστε, πως θα ξαναγεννηθεί κάτι αν δεν πεθάνει πρώτα;
Πως έγινε η επιλογή των κειμένων;
Σκηνοθέτησα μια performance από το βιβλίο του Σταύρου Σταυρόπουλου με τίτλο «Το καπνισμένο κόκκινο» και ξεχώρισα κάποιες φράσεις. «Εκείνη τη στιγμή ο κόσμος έγινε βυθός» και «σε ποια όραση ζω». Έτσι γεννήθηκε όλη η ιδέα του «Αυτόχειρα». Μετά θυμήθηκα τον Αρθούρο Ρεμπώ, τη Σάρα Κέιν, το Τζιμ Μόρισον, που πάντα ακροβατούσε μεταξύ ζωής και θανάτου. Έδεσαν όλα μεταξύ τους. Δεν υπήρξε προβληματισμός, όλα μπήκαν στη θέση τους.
Το έργο τιμήθηκε από την Unesco.
Ναι, την ευχαριστώ πολύ για αυτό. Τους πρότεινα χορηγία επικοινωνίας και δέχτηκαν με χαρά. Στο τέλος επιβράβευσαν όλους τους συντελεστές με έπαινο. Έχω την τύχη να συνεργάζομαι με καταπληκτικούς ανθρώπους. Σε κάθε concept συμμετέχουν με ενθουσιασμό, διψούν να κάνουν καινούρια πράγματα.
Πρόσεξα πως δε μείνατε στη σκηνή για το τελικό χειροκρότημα.
Είναι κάτι που κάνω συχνά. Επιζητώ μεν το χειροκρότημα αλλά στις παραστάσεις μου, θέλω ο κόσμος να φύγει με την αίσθηση του έργου. Δεν επιθυμώ να δεις μετά την Άννυ ας πούμε, τη Βάσια και την Ευγενία, τις ηθοποιούς. Νομίζω πως το χειροκρότημα «σπάει» την αίσθηση της παράστασης , δεν την αφήνει να σε συνοδεύσει. Όμως, αυτό δεν εμποδίζει τον κόσμο να έρθει στο καμαρίνι και θέλω αυτήν την επαφή. Κάποιος βγήκε από το σπίτι του, ήρθε στην παράσταση, πλήρωσε εισιτήριο για να τη δει κι έδωσε τον προσωπικό του χρόνο σε σένα. Το σέβομαι πολύ και χαίρομαι όταν έρχονται μετά και συζητάμε. Το προτιμώ από μια υπόκλιση.
Μίλησέ μας λίγο για την παράσταση «Shopping and Fucking and Drugging»
Το έργο ασχολήθηκε με τα περιθωριοποιημένα παιδιά των δρόμων που ψωνίζονται για να ζήσουν. Ανάμεσά τους βρίσκονται drug queens, junkies. Η παράσταση έγινε σε μια αυλή του 1805, στο Μοναστηράκι, σε ένα σπίτι που το διαμορφώσαμε σε θέατρο. Την ώρα που ο κόσμος έμπαινε σ την αυλή, οι ηθοποιοί βρίσκονταν στο δρόμο και «ψωνιζόντουσαν». Είδαμε μια άλλη πλευρά που είναι και δεν είναι δίπλα μας ενώ βγήκαν πολλά πράγματα, θέματα και αρρώστιες του κοινωνικού ιστού και του συστήματος. Το ίδιο έγινε και στον «Αυτόχειρα». Το πρόβλημα δεν είναι η μανιοκατάθλιψη, αλλά στη ρίζα της και στις κοινωνικές συνθήκες που την προκαλούν. Η Άννυ δε γεννήθηκε καταθλιπτική. Υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται με κάποιες τάσεις και ψυχισμούς πιο ευαίσθητους. Ο κοινωνικός ιστός όμως δε βοηθάει. Αν είσαι λίγο περισσότερο ευαίσθητος και συναισθηματικός, ή θα δημιουργήσεις άμυνες και θα φτιάξεις ένα τείχος γύρω σου για να προστατευτείς, ή θα πας στην αντίπερα όχθη. Ζεις σε έναν κόσμο εικόνας, κυνηγάς την τελειότητα. Με ενοχλεί που όλοι πρέπει να είναι πανέμορφοι, μορφωμένοι, να έχουν καλό αυτοκίνητο, ένα συγκεκριμένο status. Οδηγείσαι σε ατελείωτη μοναξιά, αυτό είναι το σύμπαν της Άννυ, ένα κλειστοφοβικό σύμπαν. Ο γνωστός μου βρέθηκε σε αυτό το πλαίσιο και «πνίγηκε». Στην αρχή δε μπορούσα, αλλά μετά κατάλαβα γιατί ένας τέτοιος άνθρωπος, όταν βρεθεί κάπου όπου δε μπορεί να αναπνεύσει, θα περάσει στην άλλη όχθη.
Γιατί νομίζεις – μέσα από τις έρευνες και τα βιώματά σου – γίνεται αυτό;
«Οι άνθρωποι στο δρόμο, είναι από χαρτόνι» λέει ο Σταύρος Σταυρόπουλος. «Κανείς δεν αγαπάει αληθινά». Αυτό ξεκινά από τον εαυτό μας. Αν δεν αγαπήσεις τον εαυτό σου δε μπορείς να τον βάλεις στη διαδικασία να κατανοήσει το πρόβλημα κάποιου άλλου. Είναι τραγικό. Είχα κάνει το «Λικνίζομαι» στο Θέατρο Επί Κολωνώ, βασισμένο στο μονόπρακτο του Σάμιουελ Μπέκετ «Το Λίκνισμα». Μια γυναίκα λικνίζεται στην κουνιστή πολυθρόνα της ενώ ακούει συνεχώς τις φωνές των περαστικών απέξω. Βιώνει όλη τη ζωή της πάνω σε μια πολυθρόνα , πίσω από μια κουρτίνα. Αυτό δείχνει την τεράστια μοναξιά στην οποία μπορεί να βρεθεί κάποιος, έστω και μέσα στο πλήθος. «Όλη μάτια, ψάχνοντας παντού», λέει, ψάχνοντας για κάποιον που να είναι έστω και λίγο σαν κι αυτήν. Η φράση αυτή επαναλαμβάνεται πενήντα φορές. Τα βήματα, το ρολόι, ο χρόνος που περνάει, η ζωή πάνω στην πολυθρόνα. Οι άνθρωποι έχουν αποξενωθεί.
Αυτό όμως είναι και προσωπική ευθύνη του καθενός.
Φυσικά. Αν έχεις καταφέρει μέσω της οικογένειας, του κοινωνικού κύκλου, των ανθρώπων που σε αγαπάνε να αναπτύξεις μια άμυνα, είσαι προστατευμένος και μπορείς να πορευτείς. Όμως, δε μπορούν να το κάνουν όλοι. Δεν είμαστε πλασμένοι από το ίδιο υλικό. Αν για το ίδιο πράγμα ρωτήσεις δέκα διαφορετικούς ανθρώπους, θα λάβεις δέκα διαφορετικές απαντήσεις. Αυτό εννοεί η φράση «σε ποια όραση ζω», η ορατότητα του καθενός είναι υποκειμενική.
Έτσι οδηγούμαστε στην περιθωριοποίηση ή μάλλον, την αυτοπεριθωριοποίηση.
Αν δεν προσπαθήσεις να ενταχθείς σε κοινωνικά σύνολα, αυτόματα σε περιθωριοποιούν τα ίδια. Για αυτό κι έχουμε έξαρση βίας, εγκληματικότητας και κατάθλιψης. Μπορεί να μην είναι τόσο ακραία όσο τη δείχνω στο θέατρο, θεωρώ όμως πως η κατάθλιψη είναι παντού. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μη γνωρίζει κάποιον που έχει περάσει κατάθλιψη, ή ο ίδιος, να μην έχει ζήσει έστω μια περίοδο της ζωής του, πολύ σκοτεινή.
Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό, οτιδήποτε ανθρώπινο πρέπει να το βιώνεις. Απλά όχι στην ακραία του μορφή, κάποια στιγμή πρέπει να ζητήσεις βοήθεια.
Θα το βιώσεις, όπως ας πούμε, στο πένθος. Χάνεις έναν άνθρωπο, πρέπει να ζήσεις τη θλίψη σου, όχι να πεις πως «δεν τρέχει τίποτα». Οφείλεις όμως να βάλεις όρια, γιατί μπορεί να σε πάρει το ρέμα και να χαθείς. Πρέπει να ξέρεις την επιστροφή σου.
Σκέφτομαι πόσα από τα θέματα που θεωρούνται αβάσταχτα ή ταμπού θα μπορούσαν να έχουν λυθεί με μια κουβέντα, μια δραστηριότητα.
Με ένα χόμπι, ένα βιβλίο, έναν καλό φίλο πολλά πράγματα λύνονται. Πρέπει να έχεις τη διάθεση να τα λύσεις καθώς και την ψυχική δύναμη τη συγκεκριμένη στιγμή. Όλα είναι timing, μπορεί να σε πετύχει όταν δε μπορείς να τα αντιμετωπίσεις ενώ σε κάποια άλλη, θα μπορούσες.
Πόσο δύσκολη είναι αυτή η δουλειά για σένα;
Πολύ, αλλά κάνω αυτό που θεωρώ ότι μπορώ να υποστηρίξω και να το περάσω στον κόσμο. Είμαι ανοιχτή σε νέες συνεργασίες. Πρέπει όμως να κάνεις τα πράγματα όπως τα νιώθεις στην ψυχή σου, είναι καθαρά θέμα επιλογής και, ποιος λέει πως οι επιλογές μας είναι εύκολες; Αυτό έχει μεγάλη σημασία, όχι μόνο στη δουλειά αλλά και στη ζωή. Πρέπει να φορά κανείς το δικό του κοστούμι, όχι του διπλανού. Να έχουμε ταυτότητα, όχι ετικέτα. Στο θέατρο θέλω να κάνω τα πάντα, να τα βιώσω όλα. Είναι πολιτισμός, γεννά προβληματισμούς, υπαρξιακά ερωτήματα, δείχνει άλλους κόσμους.
Δεδομένης της κατάστασης, ευτυχώς που υπάρχει η Τέχνη.
Δεν ξέρω πως θα ήταν ο κόσμος χωρίς Τέχνη. Χρειάζεσαι μαγεία στην καθημερινότητα. Κι άλλους κόσμους, όπως η μουσική, η ζωγραφική. Δε μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς όλα αυτά. Η Τέχνη δεν είναι μόνο για όσους ασχολούνται, είναι για όσους την αγαπούν. Ακούω συχνά πως οι άνθρωποι δεν πάνε σε μια παράσταση που θα τους προβληματίσει ή θα τους στενοχωρήσει. Στις παραστάσεις μου λέω πάντα «για τολμηρούς θεατές» όχι με την έννοια πως κάνω κάτι καταπληκτικό, απλά ξέρω πως θα «τσούξει» λίγο. Ψυχαγωγία δε σημαίνει μόνο να γελάσω, είναι πολλά πράγματα. Όλα χρειάζονται.
Μελλοντικά σχέδια;
Θα ανεβάσουμε το καλοκαίρι σε διάφορα αρχαία θέατρα, τη «Φαρμακεύτρια» του Θεόκριτου. Η ιδέα ξεκίνησε από την έρευνα της Χρυσής Γιάντσιου για το δωρικό θέατρο. Μια γυναίκα, μετά την εγκατάλειψη από τον εραστή της, καταφεύγει στα μάγια. Η καινοτομία της «Φαρμακεύτριας» είναι πως, ότι έγραψε ο Θεόκριτος για την τελετουργία συμβαίνει επί σκηνής. Στο αρχαίο δράμα περιγράφεις, το φόνο, τα δρώμενα. Εδώ το βλέπεις, είσαι μέσα στην ιεροτελεστία, πιστεύω πως θα είναι πολύ δυνατή εμπειρία για το κοινό. Είναι σα να βρίσκονται όλοι σε έναν κύκλο και στη μέση ένας άνθρωπος που κάνει τελετές μαγείας, καλεί σκοτεινές δυνάμεις. Η παράσταση θα συμμετέχει και στο Φεστιβάλ Πάτρας, στο Θέατρο Λιθογραφείο και συζητάω και για κάποια αρχαία θέατρα. Επίσης, κάνω μια ταινία με το Χρήστο Καρακάση, με τίτλο «Εντροπία», όπου πρωταγωνιστώ. Έχει βασικό άξονα το θεατρικό του Νίκου Καζαντζάκη «Ξημερώνει» και κείμενα του σκηνοθέτη και της Βασιλικής Κάππα. Τέλος, ξεκινώ πρόβες με το Γιάννη Τσούκα που θα με σκηνοθετήσει στο μονόλογο «Γύρισα σπίτι» του Ντάριο Φο. Αυτή τη φορά θα αφεθώ στο όραμα κάποιου άλλου.
Διακοπές;
Διακοπές κάνω ανά πάσα στιγμή, όταν μαζί με το σύντροφό μου βρίσκομαι σε μια παραλία. Δεν κάνουμε ποτέ σχέδια, βρίσκουμε όμως πάντα διέξοδο για να χαλαρώσουμε. Για μένα η παραλία είναι το απόλυτο ζεν.