Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη
Το πρωινό της Κυριακής 31 Μαΐου 1987, οι Αθηναίοι άνοιξαν τα ραδιόφωνά τους στη συχνότητα 98,4 των FM και άκουσαν για πρώτη φορά το σήμα του «δικού τους» σταθμού, του «σταθμού των Αθηναίων», του «ΑΘΗΝΑ 9,84». Ουσιαστικά εκείνο το πρωί γεννήθηκε επίσημα η ελεύθερη ραδιοφωνία στην Ελλάδα, σπάζοντας το μονοπώλιο των κρατικών ραδιοφωνικών σταθμών. Εξέπεμπε μόνο στη μπάντα των FM, ενώ οι κρατικοί ραδιοσταθμοί χρησιμοποιούσαν και τα «μεσαία». Το εγχείρημα πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του δημάρχου Αθηναίων Μιλτιάδη Έβερτ και είχε τόση ανταπόκριση, που δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι όλη Αθήνα εκείνη την εποχή ήταν συντονισμένη στον «9,84». Το βλέπουμε και στο τραγούδι του Κώστα Τουρνά, σε στίχους Γιάννη Καλαμίτση: «Απ’ το σταθμό 9,84 αφιερώνουνε τραγούδια του ’60».
Η μπάντα των FM εξασφάλιζε πολύ καλή ποιότητα σήματος, είχε όμως το μειονέκτημα της περιορισμένης εμβέλειας. Αντιθέτως, τα «μεσαία» είχαν το πλεονέκτημα της μεγάλης εμβέλειας, απαιτούσαν όμως πολλούς αναμεταδότες, πράγμα που αλλοίωνε την ποιότητα του σήματος. Επομένως, ένας μη κρατικός ραδιοσταθμός, με περιορισμένους πόρους, δεν μπορούσε να συντηρεί αναμεταδότες για πανελλαδική εμβέλεια. Θα πόνταρε λοιπόν στην υψηλή ποιότητα σήματος, έστω και μέσα στα πλαίσια του νομού του.
Η ελεύθερη ραδιοφωνία έχει ενδιαφέρουσα ιστορία. Κομμάτι αυτής είναι οι συμπαθείς ραδιοερασιτέχνες-ραδιοπειρατές, οι οποίοι έπαιζαν ο καθένας τη μουσική που αγαπούσε (από ροκ μέχρι σκυλάδικα) και αποτέλεσαν την έμπνευση της κωμωδίας «Βασικά καλησπέρα σας» (1982), η οποία σημείωσε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία. Απαραίτητο συστατικό των ερασιτεχνικών εκπομπών ήταν οι αφιερώσεις: «Ο Τάκης από Αμπελοκήπους αφιερώνει στη Λίτσα από Κυψέλη»… Όλοι επίσης γνωρίζουν τον σταθμό του Πολυτεχνείου (Νοέμβριος 1973): «Εδώ Πολυτεχνείο. Σας μιλάει ο σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων». Κάποιοι μπορεί να θυμούνται το «Ράδιο Αντίλαλος» του αριστερού περιοδικού «Αντί», που εξέπεμψε για λίγες μέρες το 1983, με συντελεστές όπως ο Μανώλης Αναγνωστάκης, η Δήμητρα Γαλάνη, ο Ηλίας Ηλιού, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Μποστ και ο Κώστας Ζουράρις. Τα όργανα της τάξης επενέβησαν και συνέλαβαν τον Ζουράρι και τον Σαββόπουλο μαζί με τον διευθυντή του «Αντί», Χρήστο Παπουτσάκη.
Το 1984 υπήρξαν και δύο περιπτώσεις ραδιοσταθμών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, οι οποίοι ύστερα από λίγες ημέρες έκλεισαν είτε λόγω κομματικής αντιπαλότητας είτε λόγω του φόβου των συλλήψεων. Επικίνδυνο σπορ το να είσαι ραδιοπειρατής, μια που η Αστυνομία και τα δικαστήρια δεν χαμπάριαζαν από το μεράκι του ερασιτέχνη… Την περίοδο 1985-86 συναντάμε το «Κανάλι 15», που κατέθεσε τη δική του θέση περί της πολυφωνίας στην ενημέρωση, με ιδρυτή τον ιατρό και αντιστασιακό Ρούσσο Κούνδουρο. Επενέβη όμως ο εισαγγελέας και ο Κούνδουρος με τα στελέχη του σταθμού, μεταξύ των οποίων ο Κώστας Ταχτσής, ο Γιάννης Τζανετάκος, η Μπήλιω Τσουκαλά, ο Στέλιος Κούλογλου, παραπέμφθηκαν σε δίκη. Τελικά αθωώθηκαν.
Μια σχετικά άγνωστη ιστορία είναι αυτή του σταθμού του 781 Λόχου Γενικών Μεταφορών, που δημιουργήθηκε το 1948 με την έγκριση του Διοικητή και στον οποίο μερικοί μουσικόφιλοι στρατιώτες έβαζαν δίσκους ελαφράς μουσικής να μεταδίδονται από τα μεγάφωνα του στρατοπέδου, για να ψυχαγωγούν τους συναδέλφους τους. Ακουγόταν και στο νοσοκομείο «Σωτηρία». Εκεί ο Βασίλης Τσιτσάνης έπαιξε για πρώτη φορά ζωντανά τη «Συννεφιασμένη Κυριακή»! Ήταν ο πρόδρομος της ΥΕΝΕΔ. Ιδιαίτερη περίπτωση με μεγάλο και φανατικό κοινό ήταν ο Jeronimo Groovy, ο οποίος εξέπεμπε στα «μεσαία» ήδη από το 1966, με ιδρυτή τον δεκαεπτάχρονο μουσικόφιλο ραδιοερασιτέχνη Δημήτρη Πρωτόπαπα, ο οποίος είχε στήσει το σταθμό… μέσα στο πατρικό του στο Ψυχικό. (Το 1988 πήρε νομίμως συχνότητα στα FM και απογειώθηκε!)
Και έτσι φτάσαμε στο 1987. Στην κυβέρνηση ήταν το ΠΑΣΟΚ (πολέμιος της ελεύθερης ραδιοφωνίας), αλλά οι τρεις μεγαλύτεροι Δήμοι της χώρας είχαν από το 1986 δημάρχους κεντροδεξιούς. Μέσα στο πρόγραμμά τους ήταν και η ίδρυση δημοτικών ραδιοσταθμών. Έτσι ιδρύθηκε ο «ΑΘΗΝΑ 9,84». Είχε πρόεδρο τον ηθοποιό και δημοτικό σύμβουλο Νίκο Απέργη και διευθυντή τον δημοσιογράφο Γιάννη Τζανετάκο. Το στούντιό του αρχικά βρισκόταν στο Δημαρχείο, στην οδό Λιοσίων (τώρα βρίσκεται στην Τεχνόπολη στο Γκάζι) και η κεραία του αρχικά στον Λυκαβηττό και ύστερα στον Υμηττό. Το ρίσκο ήταν μεγάλο, γιατί στην αρχή ο σταθμός δεν διέθετε άδεια λειτουργίας (πειρατικός δηλαδή) και οι δημοτικοί υπάλληλοι χρειάστηκε να δώσουν μάχες με την Αστυνομία, για να προστατεύσουν την κεραία. Στο σταθμό εργάστηκαν σπουδαίες προσωπικότητες των ΜΜΕ: Τίτος Αθανασιάδης, Νίκος Χατζηνικολάου, Νίκος Δήμου, Όλγα Τρέμη, Έλενα Κατρίτση, Νίκος Ευαγγελάτος, Παύλος Τσίμας, Μαρία Ρεζάν, Γιώργος Πολυχρονίου, Μιχάλης Τσαουσόπουλος, Ιωσήφ Αβράμογλου, Άκης Έβενης, Ιάσων Τριανταφυλλίδης.
Το παράδειγμα της Αθήνας ακολούθησαν ο Πειραιάς με το «Κανάλι 1» και η Θεσσαλονίκη με το «Θεσσαλονίκη FM 100». Η ελεύθερη ραδιοφωνία εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα και άνοιξε νέους δρόμους στην ενημέρωση και την ψυχαγωγία, προάγοντας την πολυφωνία, απαραίτητο συστατικό της Δημοκρατίας. Φυσικό επακόλουθο ήταν η ιδιωτική τηλεόραση.
Έτσι ξεκίνησε το πρόγραμμά του ο πρώτος ελεύθερος ραδιοφωνικός σταθμός της Ελλάδας: «(Νίκος Απέργης): ΑΘΗΝΑ 9,84 στα FM. Σταθμός των Αθηναίων. Στο μικρόφωνό μας ο διευθυντής του σταθμού. (Γιάννης Τζαννετάκος): Καλημέρα σας, είμαι ο Γιάννης Τζανετάκος. Είναι πλέον γεγονός. Ο σταθμός τον οποίο σε μια περίπου ώρα εγκαινιάζει ο Δήμαρχος Αθηναίων Μιλτιάδης Έβερτ εκπέμπει τώρα πάνω απ’ την πόλη.
Εκπέμπει, για να δέχεται μηνύματα απ’ την πόλη και τους πολίτες της. ΑΘΗΝΑ 9,84 στα FM. Είναι ο δικός σου σταθμός […] (Μιλτιάδης Έβερτ): Είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος που εγκαινιάζω το ραδιοφωνικό σταθμό των Αθηναίων. Η σημερινή ημέρα αποτελεί σταθμό στην ιστορία του ελληνικού ραδιοφώνου […] Ο σταθμός μας εκπέμπει από σήμερα και καθημερινά στο μόνο μήκος κύματος που πρέπει. Στην αλήθεια και στον ανοικτό διάλογο».
Από εκείνη την ημέρα και για εμάς προσωπικά το ραδιόφωνο έγινε κομμάτι της ζωής μας, ένας έρωτας που παραμένει το ίδιο ισχυρός. Κλείνουμε εδώ, για να ακούσουμε και λίγο ραδιόφωνο…