Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη

Η 18η Ιανουαρίου 1953 είναι σημαδιακή ημέρα για τις Ελληνίδες, γιατί είναι η ημέρα που εξελέγη η πρώτη Ελληνίδα στο ελληνικό Κοινοβούλιο. Το όνομά της: Ελένη Σκούρα. Εξελέγη στο νομό Θεσσαλονίκης και ανήκε στο κεντροδεξιό κόμμα «Ελληνικός Συναγερμός» του Αλέξανδρου Παπάγου.

Η Ελένη Σκούρα (1896-1991) γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Βόλο, όπου και τελείωσε το Γυμνάσιο. Από το 1915 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου σπούδασε φωνητική μουσική και το 1950 έγινε και πτυχιούχος Νομικής, εξασκώντας τη δικηγορία μαζί με τον σύζυγό της, Δημήτριο Σκούρα. Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου και της γερμανικής Κατοχής είχε επιδείξει πλούσια πατριωτική δράση, καθώς υπήρξε Πρόεδρος της “Στέγης της Φαλαγγίτισσας” και επίσης της “Φανέλας του Στρατιώτη”. Το 1942 οι Γερμανοί τη συνέλαβαν και φυλάκισαν μαζί με το σύζυγό της και τον αδερφό της, Απόστολο Παπαχρήστου. Γι’ αυτούς τους λόγους τιμήθηκε από τον Βασιλιά Παύλο με το στρατιωτικό μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων καθώς και με τον Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος Ευποιίας.

Στις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952 ο «Ελληνικός Συναγερμός» είχε κατακτήσει εύκολα την κοινοβουλευτική πελιοψηφία. Όμως στις 7 Δεκεμβρίου απεβίωσε ο βουλευτής του Βασίλειος Μπακονίκας, εκλεγμένος στη Θεσσαλονίκη, και επειδή δεν υπήρχε επιλαχών βουλευτής, χρειάστηκε να γίνει επαναληπτική εκλογή στις 18 Ιανουαρίου 1953. Ο «Ελληνικός Συναγερμός» όρισε υποψήφιά του την Ελένη Σκούρα, ενώ το Κόμμα των Φιλελευθέρων όρισε τη Βιργινία Ζάννα (γιαγιά του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά). Τελικά από όλους τους υποψηφίους η Ελένη Σκούρα έλαβε τις περισσότερες ψήφους (47.132) και έτσι έγινε η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής.

Η ορκωμοσία της έγινε στο Κοινοβούλιο στις 30 Ιανουαρίου. Εμφανίστηκε με μαύρο ταγέρ, λευκή μπλούζα και μαύρο καπελάκι. Ακολουθεί ένα απόσπασμα από την πρώτη ομιλία της: «Έχω πλήρη συναίσθησιν της ιστορικής ευθύνης η οποία βαρύνει τους ώμους μου. Η τιμή αύτη η οποία προσεγένετο εις το πρόσωπό μου, είμαι υποχρεωμένη να τονίσω και από της θέσεως ταύτης, ότι αντανακλά προς όλας τας γενναίας Ελληνίδας, αι οποίαι, τόσον εις τους ειρηνικούς, όσο και εις τους πολεμικούς αγώνας του Έθνους μας, από της απελευθερώσεως μέχρι σήμερον αφιέρωσαν με αλτρουισμόν όλην την δραστηριότητά των, και αυτήν την ζωήν των, εις έργα φιλανθρωπικά και εθνικά.»

Η εκλογή της Ελένης Σκούρα προκάλεσε και ζήτημα φύσεως… γλωσσολογικής, καθότι δεν είχε καταστεί σαφές από τη Γραμματική ποιο είναι το θηλυκό του ουσιαστικού «βουλευτής», αφού μέχρι τότε δεν είχε υπάρξει τέτοια ανάγκη. Ο Πρόεδρος της Βουλής, θεώρησε σωστότερο τον όρο «η βουλευτίς, της βουλευτίδος» με το σκεπτικό ότι απαντά

στον Πλάτωνα και τον Αισχύλο, ενώ όταν κάποιος βουλευτής πρότεινε τον όρο «η βουλευτής», τον ρώτησε ειρωνικά αν επιθυμεί «και γλωσσικήν ισοτιμίαν»… Αργότερα προτάθηκε από φιλολόγους και γλωσσολόγους και ο όρος «βουλεύτρια» (κατά τα «διευθύντρια», «καθηγήτρια» κλπ.), που όμως δεν επικράτησε ποτέ, ενώ το «βουλευτίνα» χρησιμοποιείται όταν το ύφος είναι οικείο και καθημερινό, ποτέ όμως όταν είναι επίσημο, οπότε προτιμάται το «βουλευτής». Είναι αντίστοιχο γλωσσικό πρόβλημα με το «η πρόεδρος» ή «η προεδρίνα». Η χαρά του φιλολόγου.

Ας πούμε όμως και λίγα λόγια για την υπόθεση της ψήφου των γυναικών στην Ελλάδα. Τα συντάγματα έως και το 1952 όριζαν ότι όλοι οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον των νόμων και ότι οι βουλευτές εκλέγονται από τους πολίτες που έχουν αυτό το δικαίωμα με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία. Παρέλειψαν ωστόσο να αναφερθούν στις Ελληνίδες. Ήδη πάντως από τον 19ο αιώνα είχαν αρχίσει να ακούγονται δειλά-δειλά οι πρώτες φωνές σχετικά με την ψήφο των γυναικών από το έντυπο «Εφημερίς των Κυριών» της Καλλιρόης Παρρέν (πρώτης Ελληνίδας φεμινίστριας και δημοσιογράφου), αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Το 1921 ο πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης επανέφερε το θέμα, αλλά συνάντησε την αντίδραση πολλών βουλευτών από όλα τα κόμματα. Για να αντιληφθείτε το μέγεθος της άγνοιας και της προκατάληψης, σας παραθέτουμε σχετικό δημοσίευμα από την εφημερίδα «Νέα Ημέρα» (20 Μαρτίου 1928): «…Ορισμένα τινά Ελληνικά θήλεα ζητούν να δοθή ψήφος εις τας γυναίκας. Σχετικώς με το ίδιον τούτο θέμα διαπρεπέστατος επιστήμων είχεν άλλοτε αναπτύξει από του βήματος της Βουλής το επιστημονικώς πασίγνωστον, άλλως τε, γεγονός ότι παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός… […] Επειδή εν τούτοις αι ημέραι αύται, δεν συμπίπτουν ως προς όλα τα θήλεα, είναι αδύνατον να ευρεθή ημέρα πνευματικής ισορροπίας και ψυχικής γαλήνης όλων των θηλέων, ώστε την ευτυχή εκείνην ημέραν να ορίζονται αι εκάστοτε εκλογαί. Η γυναικεία συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον». Τεκμηριωμένα και εμπεριστατωμένα πράγματα.

Η Εθνοσυνέλευση του 1924 παραχώρησε το δικαίωμα του εκλέγειν στις γυναίκες, αλλά μόνο για τις δημοτικές εκλογές και με αυστηρές προϋποθέσεις ηλικίας και μόρφωσης που ουσιαστικά άφηναν έξω από τη διαδικασία μεγάλο ποσοστό των γυναικών. Τελικά ο νόμος 2159 του 1952 κατοχύρωσε το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι για όλες τις γυναίκες. Δυστυχώς όμως στις βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου του 1952 οι γυναίκες δεν κατάφεραν να ψηφίσουν, επειδή… οι εκλογικοί κατάλογοι δεν είχαν προλάβει να ενημερωθούν (!). Το κατάφεραν το 1956.

Αξίζει όμως να αναφέρουμε ότι την άνοιξη του 1944 η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ένα είδος μυστικής κυβέρνησης της «Ελεύθερης Ελλάδας», δημιούργημα του ΕΑΜ) διεξήγαγε εκλογές κρυφά από τους Γερμανούς, για να εκλεγούν οι αντιπρόσωποι της Εθνοσυνέλευσης, που ονομάστηκε «Εθνικό Συμβούλιο». Ήταν η πρώτη φορά που ψήφισαν και οι Ελληνίδες, έστω και ανεπίσημα, και μάλιστα εξέλεξαν έξι αντιπροσώπους.

Οι Ελληνίδες δικαιώθηκαν οριστικά με το Σύνταγμα του 1975, το οποίο με σαφήνεια όριζε ότι «Έλληνες και Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις». Κάλλιο αργά παρά ποτέ…