Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη
Στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν μόνο οι άνδρες θεράποντες των Μουσών, όπως νομίζει ο πολύς κόσμος. Αυτή η εσφαλμένη αντίληψη οφείλεται ασφαλώς στο γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο διδασκόμαστε την Ιστορία, απηχεί πατροπαράδοτες ανδροκρατικές αντιλήψεις και έχει σαφώς αθηνοκεντρικό προσανατολισμό (η αθηναϊκή κοινωνία όντως απέκλειε τις γυναίκες από την πολιτική και την πνευματική ζωή). Ωστόσο, στην πραγματικότητα ο κόσμος των γραμμάτων και των τεχνών έχει και γυναίκες εκπροσώπους, οι οποίες όχι απλώς καλλιέργησαν την τέχνη της ποίησης και της μουσικής, αλλά και στάθηκαν επάξια δίπλα στους άνδρες ομότεχνούς τους. Δυστυχώς από τα έργα τους σώθηκαν κυρίως αποσπάσματα και ελάχιστα ακέραια ποιήματα.
Σαπφώ (περ. 630-560 π.Χ.): Σίγουρα, η πιο διάσημη ποιήτρια της αρχαιότητας. Πατρίδα της ήταν η Λέσβος και καλλιέργησε το λεγόμενο αιολικό μέλος, όπως και ο Αλκαίος. Έγραψε ποιήματα ερωτικά, ύμνους προς τους θεούς και επιθαλάμια (γαμήλια τραγούδια), που χαρακτηρίζονται από έντονα συναισθήματα, ευαισθησία και τρυφερότητα. Πειραματίστηκε με καινοτομίες στη μελωδία. (Εκτενής λόγος για αυτήν έγινε σε προηγούμενο άρθρο μας.)
Κόριννα (6ος-5ος αι. π.Χ.): Καταγόταν από την Τανάγρα της Βοιωτίας και λέγεται ότι νίκησε πέντε φορές τον Πίνδαρο σε ποιητικό αγώνα (σύμφωνα με τον Πλούταρχο και το λεξικό της Σούδας), για αυτό και ζήτησε να της κατασκευάσουν μνημείο νίκης. Έγραψε ποιήματα εμπνευσμένα από βοιωτικούς μύθους (Μινύαι, Κορωνίδες), καθώς και χορικά* λυρικά άσματα για πανηγύρεις. Συνέθεσε ακόμη και ένα ποίημα για την ιστορία των «Επτά επί Θήβας», ένα για τον Ιόλαο, πιστό φίλο του Ηρακλή, και ένα για το μουσικό αγώνα ανάμεσα στα βουνά Ελικώνα και Κιθαιρώνα (που ίσως συμβολίζει τον ανταγωνισμό της με τον Πίνδαρο).
Μυρτίς (6ος-5ος αι. π.Χ.): Καταγόταν από την Ανθηδόνα της Βοιωτίας και σύμφωνα με την παράδοση ήταν δασκάλα της Κόριννας και του Πινδάρου, τον οποίο νίκησε σε ποιητικό αγώνα. Ένα από τα ποιήματά της αναφέρεται στον τραγικό έρωτα της Όχνας για τον αγνό νέο Εύνοστο, ο οποίος πέθανε λόγω δικής της παγίδας (ίσως επειδή δεν ανταποκρίθηκε στον έρωτά της).
Τελέσιλλα (6ος-5ος αι. π.Χ.): Πατρίδα της ήταν το Άργος. Λέγεται ότι ασχολήθηκε με την ποίηση, αφού πήρε χρησμό από το Μαντείο των Δελφών λόγω προβλημάτων υγείας. Η ποίηση έδωσε νέο νόημα στη ζωή της. Έγραψε ποιήματα για χορούς νεαρών κοριτσιών και ύμνους προς τους θεούς (ένας από αυτούς περιγράφει τους γάμους του Δία με την Ήρα). Υπήρξε επίσης και τοπική ηρωίδα, γιατί όταν οι Σπαρτιάτες έκαναν εκστρατεία εναντίον του Άργους (494 π.Χ.) και εξόντωσαν τους άνδρες Αργείους, η Τελέσιλλα μαζί με τον άμαχο πληθυσμό κατάφερε να τους αποκρούσει και τους ανάγκασε να υποχωρήσουν. Σύμφωνα με τον γεωγράφο Παυσανία, η πόλη της έστησε μνημείο, το οποίο την απεικόνιζε να ετοιμάζεται να φορέσει περικεφαλαία. Πάνω στον τάφο της ο σύζυγός της χάραξε προς τιμήν της ένα τρυφερό επίγραμμα, γεμάτο αγάπη και θαυμασμό για εκείνη.
Πράξιλλα (5ος αι. π.Χ.): Γεννήθηκε και έδρασε στη Σικυώνα (σημερινό Κιάτο). Ανεπιβεβαίωτες φήμες τη θέλουν εταίρα. Έγραψε διθυράμβους με μυθικό περιεχόμενο (Αχιλλέυς, Άδωνις) και σκόλια ή παροίνια, δηλαδή άσματα του κρασιού, που τραγουδούσαν στα συμπόσια. Επινόησε το πραξίλλειο μέτρο και η φήμη της έφτασε ακόμη και στην Αθήνα. Παρ’ όλα αυτά ένα ποίημά της για το θάνατο του Άδωνι χλευάστηκε έντονα, επειδή θεωρήθηκε πολύ απλοϊκό. Άγαλμά της φιλοτέχνησε ο γλύπτης Λύσιππος.
Ήριννα (4ος αι. π.Χ.): Ποιήτρια από την Τήλο. Διασώθηκαν λίγα επιγράμματα** και 37 στίχοι από το ποίημά της «Ηλακάτη» (ρόκα), στο οποίο αναφερόταν με ιδιαίτερη αγάπη και νοσταλγία στις αναμνήσεις της από τα παιδικά της χρόνια και στην καρδιακή της φίλη Βαυκίδα, η οποία πέθανε λίγο μετά το γάμο της. Η Ήριννα πέθανε και αυτή σε ηλικία μόλις δεκαεννέα ετών. Ο ποιητής Ασκληπιάδης υποστηρίζει ότι θα κέρδιζε τεράστια φήμη, αν δεν την είχε προλάβει ο θάνατος…
Αγάθαρση, Μυρώ (4ος αι. π.Χ.): Τις γνωρίζουμε από τα επιγράμματα της Ήριννας, στα οποία παρουσιάζονται ως επιστήθιες φίλες της.
Ανύτη (3ος α. π.Χ.): Καταγόταν από την Τεγέα της Αρκαδίας. Συνέθεσε κυρίως επιγράμματα και επέφερε σημαντικούς νεωτερισμούς στο ποιητικό αυτό είδος, επειδή από τα ηρωικά θέματα στράφηκε σε θέματα της καθημερινής ζωής. Χαρακτηρίζεται από λεπτό πνεύμα, φυσιολατρική διάθεση, τρυφερότητα και αναζήτηση της γαλήνης. Με μεγάλη ευαισθησία έγραψε επιγράμματα που προορίζονταν για τάφους νέων κοριτσιών, ενώ πρώτη αυτή δημιούργησε και επιγράμματα για τάφους ζώων. Ο ποιητής Αντίπατρος τη χαρακτηρίζει «θηλυκό Όμηρο» και «μία από τις εννέα γήινες Μούσες».
Δαμόφυλα (6ος αι. π.Χ.): Μαθήτρια και φίλη της Σαπφώς, η οποία μετά το θάνατο της δασκάλας της ασχολήθηκε με τη μουσική εκπαίδευση των κοριτσιών της Λέσβου.
Θεανώ (5ος αι. π.Χ.): Ποιήτρια από τη Λοκρίδα (περιοχή της Φθιώτιδας), η οποία αναφέρεται στο λεξικό Σούδα. Έγραψε στίχους με πολυσύνθετα μέτρα, αλλά δεν σώθηκε κανένα ποίημά της.
Νοσσίς (4ος-3ος αι. π.Χ.): Προερχόταν από τους Επιζεφύριους Λοκρούς (Κάτω Ιταλία). Είχε πρότυπό της τη Σαπφώ. Σώθηκαν 11-12 επιγράμματά της.
*Χορικά: άσματα προορισμένα να τραγουδιούνται από ένα χορό (=ομάδα που τραγουδά και χορεύει). Εκφράζουν ομαδικά συναισθήματα.
**Επίγραμμα: ποίημα ολιγόστιχο και περιεκτικό, με ποικίλο περιεχόμενο.