Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη
Ενδεχομένως όσοι έχουν περάσει τα σαράντα θα θυμούνται μια επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά που προβλήθηκε στην ελληνική τηλεόραση στα τέλη της δεκαετίας του ’70 με τίτλο «Ρωμανός ο Διογένης». Πρόκειται για έναν αυτοκράτορα με αρετές και φιλοδοξίες, ο οποίος όμως είχε την τεράστια ατυχία να συνδέσει το όνομά του με μια από τις βαρύτερες ήττες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αλλά ας πάρουμε τα γεγονότα με τη σειρά.
Όταν ο Ρωμανός Δ΄ ο Διογένης ανέβηκε στο θρόνο την Πρωτοχρονιά του 1068, ανέλαβε τα ηνία ενός κράτους πανίσχυρου μεν, με τεράστια προβλήματα δε. Είχαν περάσει σχεδόν σαράντα τρία χρόνια από το θάνατο του Βασιλείου Β΄ (του επονομαζόμενου και Βουλγαροκτόνου) και μια σειρά από αυτοκράτορες που δεν είχαν ούτε στο ελάχιστο τις δικές του ικανότητες κατάφεραν να ξεχαρβαλώσουν τόσο την οικονομία όσο και τη στρατιωτική οργάνωση του κράτους.
Σπατάλες, κακοδιοίκηση, κακοδιαχείριση, διασπάθιση του δημόσιου χρήματος από τους ευγενείς και παρ’ ολίγον διάλυση του πανίσχυρου βυζαντινού στρατού, ιδού τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο νέος αυτοκράτορας. Η βαριά φορολογία είχε εξουθενώσει τον απλό λαό, ιδιαίτερα την αγροτική τάξη, από την οποία προέρχονταν οι περισσότεροι στρατιώτες (οι οποίοι είχαν ισχυρό κίνητρο να πολεμούν, δηλαδή να υπερασπίζονται τη γη τους). Αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια εδαφών, άρα και εσόδων για το κράτος.
Από την άλλη πλευρά, οι πλούσιοι είχαν τον τρόπο να ζουν με προκλητική πολυτέλεια και να αποφεύγουν τη φορολογία, με αποτέλεσμα τα φορολογικά βάρη να πέφτουν στον λαό.
Εκτός από αυτά, είχε εμφανιστεί και ένας νέος επικίνδυνος εχθρός στο προσκήνιο: οι Σελτζούκοι Τούρκοι. Αυτοί είχαν ονομαστεί έτσι από τον γενάρχη τους Σελτζούκ και ήταν τουρκικό φύλο που προερχόταν από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Είχαν ασπαστεί τον μωαμεθανισμό, είχαν κυριέψει την Περσία και αποτελούσαν κυρίαρχη δύναμη στη Μέση Ανατολή. Την εποχή του Ρωμανού σουλτάνος τους ήταν ο Αλπ Αρσλάν.
Ο Ρωμανός είχε επίσης να αντιμετωπίσει και τους πολιτικούς του αντιπάλους, οι οποίοι τον υπονόμευαν και έψαχναν ευκαιρία να τον ανατρέψουν. Εκείνους τους καιρούς οι δολοπλοκίες και οι έριδες για τον θρόνο ήταν στην ημερησία διάταξη. Ο ίδιος προερχόταν από οικογένεια επιφανών στρατιωτικών της Καππαδοκίας (από τη Μικρά Ασία δηλαδή) και ήταν άνδρας αριστοκρατικός, αρρενωπός, γενναίος και δυναμικός. Ήταν επίσης πολύ ικανός και έμπειρος στρατιωτικός. Είχε υπάρξει Δούκας της Σαρδικής (της σημερινής Σόφιας) και ένα από τα επιτεύγματά του ήταν η απόκρουση των Πετσενέγων και η απώθησή τους πέρα από τον Δούναβη, διαφυλάσσοντας έτσι τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας. Λένε ότι το μεγαλύτερο λάθος του Ρωμανού ήταν ότι, επειδή ήταν ανθρωπιστής και καθόλου ραδιούργος, δεν φρόντισε να βγάλει από τη μέση τους αντιπάλους του, με αποτέλεσμα αυτοί να μηχανορραφούν ανενόχλητοι.
Πάντως τον Ρωμανό τον στήριξε η χήρα αυτοκράτειρα Ευδοκία η Μακρεμβολίτισσα, η οποία χρειαζόταν έναν προστάτη που θα διασφάλιζε και το δικό της μέλλον στο παλάτι και του ανήλικου γιου της. (Χρειαζόταν επίσης και έναν νέο και ακμαίο σύζυγο, καθώς και η ίδια ήταν νέα και όμορφη, ενώ ο προηγούμενος αυτοκράτορας σύζυγός της, Κωνσταντίνος Ι΄ Δούκας, ήταν προχωρημένης ηλικίας.) Έτσι, μόλις στέφθηκε αυτοκράτορας ο Ρωμανός, έγινε και ο γάμος.
Βασικό μέλημα του Ρωμανού ήταν η ανασυγκρότηση του στρατού, που ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση της ισχύος του κράτους. Οραματιζόταν να επαναφέρει την παλιά πολεμική δόξα της αυτοκρατορίας.
Αναγκάστηκε όμως να στρατολογήσει ξένους μισθοφόρους (Αρμένιους, Σλάβους, Φράγκους, Νορμανδούς, ακόμα και Τούρκους), με αποτέλεσμα να δημιουργήσει μια πολυεθνική στρατιά. Το σοβαρότερο όμως μειονέκτημα ενός μισθοφορικού στρατού είναι ότι πολεμά για τα χρήματα και όχι για ιδανικά…
Για να συγκεντρώσει, να εξοπλίσει και να εκπαιδεύσει τη στρατιά αυτή ο Ρωμανός περιόρισε τις παροχές προς τους πλουσίους και τους επέβαλε βαριά φορολογία. Όπως ήταν φυσικό, αυτό προκάλεσε έντονες δυσαρέσκειες στις τάξεις των πλουσίων και πολλαπλασίασε τον αριθμό των εχθρών του.
Ο Ρωμανός τα δύο πρώτα χρόνια της βασιλείας του ξεκίνησε εκστρατείες για να εξουδετερώσει τον Αλπ Αρσλάν. Πέτυχε ορισμένες νίκες, αλλά αυτές δεν ήταν τόσο αποφασιστικές ώστε να το κατορθώσει αυτό και να κλείσει έτσι και τα στόματα των αντιπάλων του. Χρειαζόταν ένα πιο καίριο χτύπημα. Την άνοιξη λοιπόν του 1071, ο Ρωμανός έκανε μεγάλη εκστρατεία με στρατιά περίπου 40.000-50.000 ανδρών, για να καταλάβει την Αρμενία και να διασφαλίσει έτσι τα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας, ενώ ο αντίπαλός του πολιορκούσε το Χαλέπι της Συρίας.
Σημειωτέον ότι ο Αλπ Αρσλάν είχε ως πρωταρχικό στόχο να καθυποτάξει τους Φατιμίδες Άραβες και να κυριαρχήσει στα ιρανικά φύλα της κεντρικής Ασίας και όχι να βρεθεί σε ανοιχτό πόλεμο με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, για την οποία ως ένα βαθμό ένιωθε δέος. Ενδεικτικό των διαθέσεών του ήταν το γεγονός ότι με τον Ρωμανό είχε υπογράψει συνθήκη ειρήνης. Όμως οι Τούρκοι εξακολουθούσαν να κάνουν επιδρομές στα εδάφη της Μικράς Ασίας, να λεηλατούν πόλεις και χωριά και να σφάζουν τους κατοίκους, πράγμα που αποτελούσε παραβίαση των όρων της ειρήνης.
(Συνεχίζεται)