Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη

Το άστρο του Σοφοκλή πρωτοεμφανίστηκε σε δραματικό αγώνα το 468 με αντίπαλο τον Αιχύλο (άγνωστο με ποια έργα) τον οποίο νίκησε χάρη στην ψήφο του στρατηγού Κίμωνα, ο οποίος του απένειμε το στεφάνι της νίκης. Πολύ γρήγορα κέρδισε την εκτίμηση του απαιτητικού αθηναϊκού κοινού και κατέκτησε 18 ή 24 πρώτες θέσεις (υπολογίζοντας τις νίκες στα Μεγάλα Διονύσια και στα Λήναια), ενώ ουδέποτε ήρθε τρίτος. Έγραψε περίπου 120 έργα, από τα οποία μας σώθηκαν ακέραια τα εξής:
1) Αἴας (450 π.Χ.): Θίγει την άδικη «κρίση των όπλων» του Αχιλλέα, την προσβολή της τιμής του Αίαντα και την έντιμη ταφή των νεκρών, προβάλλοντας την αξία της μεγαλοψυχίας.
2) Ἀντιγόνη (442 π.Χ.): Παρουσιάζεται η σύγκρουση Αντιγόνης-Κρέοντα σχετικά με την ταφή του Πολυνείκη, που απαγόρεψε ο Κρέων. Εξαίρεται η υπεροχή των άγραφων θεϊκών νόμων έναντι των ανθρώπινων, η δύναμη της αγάπης και η αξία της σωφροσύνης.
3) Τραχίνιαι (438 π.Χ.): Θίγει το ζήτημα της ερωτικής ζηλοτυπίας και της προδοσίας μέσα από την ιστορία της Δηιάνειρας, γυναίκας του Ηρακλή, όταν εκείνος αιχμαλώτισε και ερωτεύτηκε την Ιόλη, βασιλοπούλα της Οιχαλίας. Η Δηιάνειρα του πρόσφερε ένα ερωτικό φίλτρο, το οποίο δεν γνώριζε ότι ήταν δηλητήριο.
4) Οἰδίπους Τύραννος (430-429 π.Χ.): Η τραγική ιστορία του Οιδίποδα (δράμα της αυτογνωσίας), ο οποίος χωρίς να το ξέρει σκότωσε τον πατέρα του και παντρεύτηκε τη μητέρα του και όταν το έμαθε, αυτοτυφλώθηκε. Από πολλούς θεωρείται η καλύτερη τραγωδία που έχει γραφτεί γενικά. Λέγεται επίσης ότι είναι το πρώτο αστυνομικό (ο ήρωας ψάχνει το δολοφόνο, αγνοώντας ότι ο ίδιος είναι ο δολοφόνος). Ο Οιδίποδας είναι το σύμβολο του ανθρώπου που αναζητά την ταυτότητά του και πληρώνει βαρύτατο τίμημα. Ολόκληρη η τραγωδία θεωρείται μια μεγάλη τραγική ειρωνεία.
5) Ἠλέκτρα (413 π.Χ.): Η Ηλέκτρα μαζί με τον αδερφό της Ορέστη δολοφονούν τη μητέρα τους Κλυταιμ(ν)ήστρα και τον εραστή της Αίγισθο, για να τους τιμωρήσουν για το φόνο του πατέρα τους Αγαμέμνονα.
6) Φιλοκτήτης (409 π.Χ.): Ο Οδυσσέας και ο Νεοπτόλεμος, ύστερα από σχετικό χρησμό, αναλαμβάνουν να πείσουν το Φιλοκτήτη (που οι Αχαιοί είχαν εγκαταλείψει στη Λήμνο σοβαρά τραυματισμένο από δάγκωμα φιδιού) να συμμετάσχει στον Τρωικό πόλεμο, για να νικήσουν οι Αχαιοί.
7) Οἰδίπους ἐπί Κολωνῷ (διδάχτηκε μετά το θάνατο του Σοφοκλή): Ο Οιδίποδας, έχοντας βιώσει την απόλυτη πτώση, λυτρώνεται από την ενοχή του, γίνεται εκλεκτός των θεών και αναδεικνύεται σε προστάτη της Αττικής.
Σώθηκαν επίσης εκτενή αποσπάσματα από το σατυρικό δράμα Ἰχνευταί και μικρότερα σπαράγματα από τα υπόλοιπα έργα του. Είναι επίσης γνωστό ότι έγραψε ένα σύγγραμμα με τίτλο Περί Χοροῦ, μία ωδή για τον Ηρόδοτο, παιάνες και ελεγείες. Σκεφτείτε τι πλούτο θα είχαμε στα χέρια μας, αν δεν είχε καταστραφεί η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας…
Τη χρονιά που πέθανε ο Ευριπίδης, ο Σοφοκλής στον προάγωνα των Μεγάλων Διονυσίων παρουσίασε τους ηθοποιούς και τους χορευτές του χωρίς στεφάνια και με πένθιμη ενδυμασία, για να τιμήσει τη μνήμη του ομότεχνού του.
Στο τέλος της ζωής του, λόγω μιας ενδοοικογενειακής διαμάχης που μάλλον είχε σχέση με το μοίρασμα της περιουσίας ανάμεσα στα παιδιά του (είχε και νόθο παιδί), ο γιος του Ιοφώντας τον έσυρε στα δικαστήρια κατηγορώντας τον για άνοια, με σκοπό να τον θέσει «υπό απαγόρευση». Η παράδοση λέει ότι ο Σοφοκλής διάβασε στο δικαστήριο ένα απόσπασμα από τον Οἰδίποδα ἐπί Κολωνῷ, στο οποίο υμνούσε την Αθήνα. Το δικαστήριο τον αθώωσε, με το σκεπτικό ότι ένας άνθρωπος που δεν είχε σώας τας φρένας δεν θα μπορούσε να έχει γράψει τέτοιους στίχους.
Ο Σοφοκλής υπηρέτησε την αγαπημένη του Αθήνα από διάφορες θέσεις. Άσκησε το αξίωμα του ελληνοταμία (υπεύθυνου για την είσπραξη των συμμαχικών εισφορών) και εξελέγη στρατηγός, μαζί με τον Περικλή, στον Σαμιακό πόλεμο. Άσκησε και ιερατικά καθήκοντα, και μάλιστα πρωτοστάτησε στην καθιέρωση της λατρείας του Ασκληπιού στην Αθήνα. Δεν εγκατέλειψε ποτέ την πόλη του, παρά μόνο για να την υπηρετήσει. Είχε φίλους τους πιο διαπρεπείς ανθρώπους της εποχής του και γενικά έχαιρε μεγάλης εκτίμησης για το ποιητικό ταλέντο του, τα δημοκρατικά του φρονήματα και για το ήθος του.
Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι ο Σοφοκλής ευτύχησε να γεννηθεί και να ζήσει στην Αθήνα του 5ου αιώνα, αλλά και ότι η Αθήνα ευτύχησε να έχει τέτοιο λαμπρό τέκνο. Χωρίς αυτόν, ίσως το θέατρο να ήταν πολύ φτωχότερο…