Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη
Η ιστορία της αυτοκράτειρας Θεοφανώς κάνει και τα πιο ευφάνταστα σενάρια να ωχριούν, διότι τα έχει όλα: φλογερούς έρωτες, λαμπερούς γάμους, μυστηριώδεις θανάτους, φόνους και πάνω απ’ όλα πάθος για την εξουσία.
Η Θεοφανώ έδρασε κατά το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα, όταν τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (ο όρος «Βυζαντινή» είναι μεταγενέστερος) κυβερνούσε η Μακεδονική Δυναστεία. Ήταν η λαμπρότερη περίοδος που γνώρισε η αυτοκρατορία, καθώς κατέστη μακράν το μεγαλύτερο, το ισχυρότερο και το πλουσιότερο κράτος του τότε γνωστού κόσμου.
Το 956, σε ηλικία δεκαπέντε ετών, την επέλεξε για γυναίκα του ο Ρωμανός Β΄, ο γιος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ΄ του Πορφυρογέννητου και διάδοχος του θρόνου, ο οποίος ήταν περίπου δεκαοχτώ ετών, όμορφος και με ιδιαίτερη αδυναμία στο ωραίο φύλο και τις διασκεδάσεις. Κατά μία εκδοχή την ξεχώρισε ανάμεσα σε δεκάδες όμορφες κοπέλες που προσκάλεσε ο πατέρας του στο παλάτι, για να διαλέξει νύφη.
Τα πρώτα χρόνια του γάμου ήταν ευτυχισμένα για το νεαρό ζευγάρι, που απέκτησε τρία ή τέσσερα παιδιά. Η πανέμορφη, πανέξυπνη και φιλόδοξη Θεοφανώ ασκούσε μεγάλη επιρροή στο σύζυγό της, που τη λάτρευε. Ωστόσο, η αυτοκράτειρα πεθερά της και οι αδερφές του την έβλεπαν αφ’ υψηλού, επειδή ήταν κοινή θνητή και όχι αριστοκράτισσα. Το 959 ο αυτοκράτορας πέθανε από μία μυστηριώδη ασθένεια. Ψιθυριζόταν ότι τον δηλητηρίασαν ο Ρωμανός και η Θεοφανώ, για να πάρει εκείνος την εξουσία. Αφού ο Ρωμανός στέφθηκε αυτοκράτορας, η Θεοφανώ τον έπεισε να κλείσει τις αδερφές του σε μοναστήρι. Με το πέρασμα των χρόνων, ο Ρωμανός ξαναγύρισε στον έκλυτο βίο, πράγμα που πιθανότατα προκάλεσε τριγμούς στη σχέση του με τη Θεοφανώ και της δημιούργησε ανασφάλεια για τη θέση της στο παλάτι.
Το σπουδαιότερο γεγονός της βασιλείας του Ρωμανού Β΄ ήταν η κατάκτηση της Κρήτης μετά από πολιορκία από το βυζαντινό στρατό (μέχρι τότε την κατείχαν οι Άραβες). Αρχιστράτηγος της εκστρατείας (Δομέστικος ήταν ο τίτλος του) ήταν ο Νικηφόρος Φωκάς (όνομα και πράγμα), γενναίος, θεληματικός και ικανότατος στρατηγός, ο οποίος ύστερα από τη λαμπρή του νίκη έκανε το λαό να πίνει νερό στο όνομά του. Δυστυχώς, ο Ρωμανός αρρώστησε και πέθανε το 963. Οι κακές γλώσσες λένε ότι τον δηλητηρίασε και αυτόν η Θεοφανώ, η οποία μεθόδευσε και την άνοδο του Νικηφόρου στο θρόνο, αφού πρώτα δημούργησε μαζί του ερωτικό δεσμό. Βεβαίως, αυτές οι φήμες δεν επιβεβαιώθηκαν ποτέ. Αντιθέτως, πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι θα ήταν πολύ παρακινδυνευμένο να μείνει η Θεοφανώ χήρα με τα παιδιά της ανήλικα και απροστάτευτα.
Ο Νικηφόρος, έχοντας τη στήριξη του λαού και του στρατού, στέφθηκε αυτοκράτορας και λίγες εβδομάδες αργότερα νυμφεύτηκε τη Θεοφανώ. Αυτό προκάλεσε μεγάλο σκάνδαλο, γιατί ο θάνατος του Ρωμανού ήταν πολύ πρόσφατος, εκείνος ήταν άσχημος και προχωρημένης ηλικίας, ήταν ο δεύτερος γάμος και για τους δύο και επιπλέον υπήρχε το κώλυμα της πνευματικής συγγένειας, επειδή ο Νικηφόρος είχε βαφτίσει το ένα από τα παιδιά της Θεοφανώς.
Πάντως ο νέος αυτοκράτορας αγάπησε πολύ τη Θεοφανώ, της έκανε όλες τις χάρες και τη γέμιζε πανάκριβα δώρα. Αλλά ήταν μεσόκοπος, θρησκόληπτος, ασκητικός και μάλλον τραχύς στους τρόπους. Ως αυτοκράτορας, έκανε νικηφόρες εκστρατείες και επέκτεινε τα σύνορα της αυτοκρατορίας. Οι εκστρατείες όμως αυτές ήταν πολυδάπανες, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να επιβάλει σκληρά οικονομικά μέτρα, που προκάλεσαν τη λαϊκή οργή.
Κάποια στιγμή η Θεοφανώ γνωρίστηκε με τον Ιωάννη Τσιμισκή (ή Τζιμισκή), ο οποίος ήταν ανιψιός του Νικηφόρου, τον διαδέχτηκε στην αρχιστρατηγία και ήταν και γνωστός καρδιοκατακτητής. Τον ερωτεύτηκε σφόδρα και έγιναν εραστές. Βλέποντας λοιπόν ότι ο Νικηφόρος δεν θα είχε πολύ μέλλον στο θρόνο, έπεισε τον Ιωάννη να τον ανατρέψει, για να γίνει εκείνος αυτοκράτορας.
Μια παγωμένη νύχτα του Δεκεμβρίου του 969, ο Ιωάννης και οι συνωμότες σύντροφοί του, ντυμένοι γυναίκες, οπλισμένοι με σπαθιά και με τη συνέργεια της Θεοφανώς, μπήκαν στον αυτοκρατορικό κοιτώνα και δολοφόνησαν το δύστυχο Νικηφόρο την ώρα που κοιμόταν. Εκείνος ξεψύχησε ικετεύοντας την Παναγία να τον βοηθήσει…
Δυστυχώς για τη Θεοφανώ, τα πράγματα εξελίχθηκαν άσχημα για αυτήν. Ο Πατριάρχης εκβίασε τον Ιωάννη ότι δε θα ευλογούσε τη στέψη του, αν εκείνος δεν εξόριζε σε μοναστήρι τη Θεοφανώ. Και αυτός, επειδή η φιλοδοξία του ήταν πολύ μεγαλύτερη από τον έρωτά του για εκείνη, υπάκουσε.
Ο Ιωάννης αποδείχτηκε άξιος αυτοκράτορας και διέθετε αρετές που τον έκαναν αγαπητό στο λαό. Πέθανε το 976 από αδιευκρίνιστη αιτία. Τον διαδέχτηκε ο μεγάλος γιος του Ρωμανού Β΄ και της Θεοφανώς, ο Βασίλειος Β΄, γνωστός ως Βουλγαροκτόνος. Η Θεοφανώ επέστρεψε στο παλάτι και έζησε ήσυχα το υπόλοιπο της ζωής της.