Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη
Τριάντα χρόνια πέρασαν από το Πάσχα που η Ευρώπη κλήθηκε να αντιμετωπίσει έναν καινούριο «εχθρό». Έναν πραγματικό εφιάλτη. Το 1986 το Πάσχα «έπεσε» 4 Μαΐου και, όπως ήταν φυσικό και αναμενόμενο, όλοι είχαμε ξεχυθεί στις εξοχές. Μαζεύαμε λουλούδια, κυλιόμαστε στο γρασίδι, κάναμε ατέλειωτες βόλτες, σουβλίζαμε αρνιά… Πόσο ανέμελοι ήμαστε… Ποιος μπορούσε να φανταστεί ποια ήταν η ζοφερή πραγματικότητα…
Ήμουν τότε μαθήτρια του Δημοτικού. Θυμάμαι πολύ καλά εκείνο το βροχερό πρωινό, 5 Μαΐου νομίζω, που η μητέρα μου μας είπε ανήσυχη ότι δεν έπρεπε να βγαίνουμε έξω και δεν έπρεπε να πέσει καθόλου πάνω μας η βροχή, γιατί υπήρχε ραδιενέργεια στην ατμόσφαιρα. Γενικώς έπρεπε να μένουμε μέσα στο σπίτι, να μην καθόμαστε στο γρασίδι, να μην παίζουμε με τα χώματα… Είχε γίνει έκρηξη σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο στη Σοβιετική Ένωση. Ο αέρας είχε μολυνθεί και λόγω της βροχής είχε μολυνθεί και το έδαφος. Μας είπε ότι αν η ραδιενέργεια περάσει στον οργανισμό, ο άνθρωπος αρρωσταίνει σοβαρά και πεθαίνει.
Τι ήταν αυτός ο εχθρός που είχε εισβάλει έτσι ξαφνικά στη ζωή μας; Δεν τον έβλεπες, δεν τον άκουγες, δεν τον μύριζες και όμως ήταν παντού. Μια αόρατη απειλή!
Τα ξημερώματα της 26ης Απριλίου, ο τέταρτος αντιδραστήρας του πυρηνικού εργοστασίου Τσερνόμπιλ (100 χλμ. από το Κίεβο, κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας με τη Λευκορωσία) εξερράγη ύστερα από ένα αποτυχημένο πείραμα που έγινε τις νυχτερινές ώρες και που είχε σκοπό να ελέγξει τα συστήματα ασφαλείας του αντιδραστήρα σε περίπτωση που αυτός χρειαζόταν να λειτουργήσει με μειωμένη ισχύ. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας υπήρξαν έντονες διαφωνίες μεταξύ του υπεύθυνου βάρδιας, Αλεξάντερ Ακίμοβ, και του επικεφαλής και εισηγητή της δοκιμής, Ανατόλι Ντιάτλοφ, ο οποίος ήταν διακεκριμένος πυρηνικός επιστήμονας και εκείνο το βράδυ θα είχε το γενικό πρόσταγμα.
Μία σειρά λαθεμένων χειρισμών σε συνδυασμό με ορισμένες σχεδιαστικές ατέλειες του αντιδραστήρα, οδήγησαν στην αποσταθεροποίησή του, με αποτέλεσμα να συμβεί το χειρότερο πυρηνικό δυστύχημα που έχει συμβεί στην παγκόσμια ιστορία (έχει τον υψηλότερο βαθμό στην κλίμακα επικινδυνότητας). Ο αντιδραστήρας διαλύθηκε, το κτίριό του παραδόθηκε στις φλόγες, το ατσάλινο κάλυμμά του τινάχτηκε στον αέρα, τεράστιες ποσότητες φλεγόμενων ραδιενεργών υλικών απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα και διασκορπίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το εργοστάσιο και ραδιενεργός τέφρα κάλυψε το έδαφος.
Όλο το επιτελείο έμεινε στο πόστο του μέχρι το πρωί. Κανένας από αυτούς δεν φορούσε προστατευτική στολή. Στον τόπο της καταστροφής έσπευσαν πυροσβέστες, οι οποίοι πάλεψαν να σβήσουν τη φωτιά χωρίς να γνωρίζουν τον κίνδυνο που διέτρεχαν και χωρίς εξοπλισμό ασφαλείας. Το ίδιο συνέβη και με τους «εκκαθαριστές», οι οποίοι στάλθηκαν έπειτα, για να καθαρίσουν το χώρο του εργοστασίου και την ευρύτερη περιοχή από τα ραδιενεργά συντρίμμια και την τέφρα. Τα επίπεδα ραδιενέργειας έφτασαν τα 20.000 Ρέντγκεν ανά ώρα, τη στιγμή που η θανατηφόρα δόση είναι 500 Ρέντγκεν ανά πέντε ώρες… Σχεδόν όλοι αυτοί μέσα σε λίγες εβδομάδες από την έκθεσή τους στη ραδιενέργεια αρρώστησαν και πέθαναν ουσιαστικά αβοήθητοι, με βασανιστικό τρόπο, φρικτά παραμορφωμένοι, με εξωτερικά και εσωτερικά εγκαύματα…
Το ραδιενεργό νέφος μέσα σε λίγες ημέρες κάλυψε σχεδόν όλη την Ευρώπη (φτάνοντας μέχρι και τη Μ. Βρετανία) και στις 3 Μαΐου είχε καλύψει και την Ελλάδα.
Ποσοστά ραδιενέργειας εντοπίστηκαν ακόμη και στη Βόρεια Αμερική, στην Κίνα και στην Ιαπωνία! Ωστόσο, το μυστικοπαθές σοβιετικό καθεστώς αρχικά είχε προσπαθήσει να συγκαλύψει το γεγονός, μέχρι που σουηδικοί σταθμοί μέτρησης ανακάλυψαν αυξημένα ποσοστά ραδιενέργειας και ως εκ τούτου η Σοβιετική Ένωση αναγκάστηκε να παραδεχτεί το «ατύχημα».
Στις 27 Απριλίου, η γειτονική πόλη Πριπιάτ εκκενώθηκε και μέχρι σήμερα παραμένει πόλη-φάντασμα, όπως επίσης παραμένει απαγορευμένη ζώνη η περιοχή σε ακτίνα 30 χλμ. Ο χρόνος εκεί έχει σταματήσει… Μία έκταση περίπου 150.000 τ.χλμ. (ίση με τη μισή Ιταλία) θεωρείται μολυσμένη. Περίπου 400.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, αλλά σήμερα υπολογίζεται ότι 6.000.000 κατοικούν σε μολυσμένες περιοχές, γιατί δεν έχουν άλλη επιλογή. Πολλοί από αυτούς που ξεσπιτώθηκαν, αντιμετώπισαν τον κοινωνικό αποκλεισμό ως «μολυσμένοι». Από τη συνολική δόση ραδιενέργειας που δέχτηκε ο πληθυσμός της Γης, το 36% το δέχτηκαν οι κάτοικοι της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας, ενώ το 53% οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι. Παρατηρήθηκε γενικά αύξηση στα κρούσματα λευχαιμίας και καρκίνου του θυρεοειδούς, ενώ σημειώθηκαν και γεννήσεις παιδιών με προβλήματα υγείας και δυσπλασίες.
Στην Ελλάδα επικράτησε πανικός. Πολύς κόσμος για καιρό απέφευγε να καταναλώνει φρέσκο γάλα, φρούτα και λαχανικά, ενώ ακυρώθηκαν όλες οι υπαίθριες εκδηλώσεις (λόγου χάρη οι σχολικές επιδείξεις). Το πιο τραγικό είναι ότι πολλά ζευγάρια που περίμεναν παιδί διέκοψαν την εγκυμοσύνη από φόβο μήπως γεννήσουν ελαττωματικά παιδιά…
Το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ αποτέλεσε οπωσδήποτε καίριο πλήγμα για τον υπαρκτό σοσιαλισμό. Ο Ντιάτλοφ λίγο πριν πεθάνει το 1995, δήλωσε ότι ο πραγματικός υπεύθυνος για την τραγωδία ήταν οι Αρχές Ατομικής Ενέργειας, που ποτέ δεν είχαν δώσει επαρκή στοιχεία σχετικά με την κατασκευή και τη λειτουργία του αντιδραστήρα.
Επομένως, το δυστύχημα ήταν αναπόφευκτο…
Πηγές:
2) http://www.sansimera.gr/articles/86
3) https://www.youtube.com/watch?v=cBauJsMxUGo
6) http://www.fortunegreece.com
7) Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, Τσέρνομπιλ: Ένα χρονικό του μέλλοντος, εκδόσεις Πατάκη,
Αθήνα, Δεκέμβριος 2015