Της Άννας Παχή
Συνάντησα το Βαγγέλη Γερμανό στο σπίτι του στη Νέα Μάκρη. Είναι αυτό ακριβώς που περιμένει κανείς από έναν τροβαδούρο. Γλυκός, ευγενής, με χιούμορ. Μιλήσαμε για πολλά πράγματα ενώ μας έκανε παρέα ο γάτος του. Έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για ένα προσωπικό μου θέμα και η συζήτηση ξεκίνησε κάπως έτσι:
Όλα γίνονται για καλό, απλά δεν το καταλαβαίνουμε όταν συμβαίνει.
Είναι αλήθεια. Τα ζωντανά πλάσματα έχουν ένα σκοπό, πρέπει όμως να φτάσεις σε ένα βαθμό ωριμότητας για να το καταλάβεις. Γύρω μας, πράγματα καταλήγουν σε διάλυση, χωρισμό.. Είναι η τάση της αμοιβάδας, που χωρίζεται στα δυο. Εμείς το ερμηνεύουμε συναισθηματικά, ανάλογα με τη δραστηριότητά μας. Γράφω τραγούδια, άρα δουλεύει πολύ το θυμικό μου και προσπαθώ να ισορροπώ όσο μπορώ. Δε φτάνει μόνο η λογική, ούτε μόνο το συναίσθημα. Βλέπω ανθρώπους με στάση ζωής τελείως ορθολογική. Σα να καταστρώνεις ένα πρόγραμμα που προσπαθείς να ακολουθήσεις κατά γράμμα. Αυτό δε γίνεται ποτέ. Δεν είσαι προφήτης, η ζωή δεν είναι μονοδιάστατη. Πρέπει να υπάρχει ισορροπία, αλλά δεν ξέρω πως την πετυχαίνει κανείς. Μάλλον είναι προσωπική υπόθεση.
Η μονάδα είναι που κάνει το σύνολο.
Ο καθένας μας έχει το λόγο για το είναι του, πώς θα αυτοπραγματωθεί, πως θα «ξοδέψει» την ενέργειά του. Κι ενώ υπάρχει πληροφορία, βασικές αρχές, υπάρχουν και κάποια «πιστεύω» που διοχετεύονται, ιδίως στους νέους ανθρώπους, όπως η πρωτιά, ο ανταγωνισμός, η επιτυχία, και σε σπρώχνουν σε μια – νομίζω – λανθασμένη κατεύθυνση. Πρέπει κανείς να συνειδητοποιήσει ότι πραγματικά πρώτος, είναι εκείνος που βάζει τον εαυτό του πίσω από τον τελευταίο.
Τι εννοείτε;
Όταν πήγαινα Δημοτικό, η Διευθύντρια «χρέωσε» σε κάθε καλό μαθητή, έναν κακό, βάζοντάς μας να καθίσουμε στο ίδιο θρανίο. Το έκανε για να φερθούμε κάπως σα δάσκαλοι. Στην αρχή, ως καλός μαθητής, θεωρούσες τον εαυτό σου ανώτερο, καλύτερο. Η γειτνίαση όμως, δημιούργησε φιλίες. Έγινε μια ζύμωση που έφερε εξισορρόπηση. Μπορεί ο γείτονάς σου να μην ήταν τόσο καλός στα μαθήματα, έπαιζε όμως καλύτερη μπάλα από σένα. Αλλά και σε τίποτα να μην υπερτερούσε, τον συμπαθούσες. Ήταν μια πρόοδος. Αυτή η διαδικασία γίνεται πολύ σιγά, αλλά καλυτερεύει το πράγμα. Γενικά υπάρχει πρόοδος, στην Ιατρική, στην Τέχνη… Ή μάλλον, δεν ξέρω για την Τέχνη, ο Πικάσο, βλέποντας τις βραχογραφίες της Αλταμίρα και άλλων σπηλαίων, είπε πως ο ίδιος έκανε μια τρύπα στο νερό. Εμείς τελικά γίναμε παρέα, έπαψαν οι διακρίσεις, οι συγκρίσεις. Αυτό που σήμερα λέγεται αριστεία, σπρώχνοντας τα πιτσιρίκια να μαθαίνουν ένα σωρό πράγματα.
Δεν προλαβαίνουν να παίξουν, να γελάσουν, να βρεθούν με τους γονείς.
Είναι τεράστιο στρίμωγμα. Δεν οδηγεί πουθενά νομίζω, επειδή, όταν ο άνθρωπος μεγαλώνει, τα ερεθίσματα δεν τα βρίσκει έξω, αλλά μέσα του. Το είπε ωραία ο Ηράκλειτος «αργά ή γρήγορα, κάθε πράγμα μετατρέπεται στο αντίθετό του». Είναι αλήθεια. Το ονόμαζε «εναντιοδρομία». Όσο περισσότερα εξωτερικά ερεθίσματα δέχεσαι, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να απομακρυνθείς από το κέντρο σου, χάνεις το μπούσουλα. Όταν αρχίζει η εναντιοδρομία, όπου – μεταξύ μας – προετοιμάζεσαι για το θάνατο, πρέπει κάπως να το δεχτείς. Λέω ότι θα ήθελα να πεθάνω χαρούμενος. Ίσως είναι τραβηγμένο. Πρέπει όμως να συμφιλιωθείς με ολόκληρη τη ζωή σου, να έχεις δώσει ότι διαθέτεις. Αυτό δεν το μαθαίνει κανείς, υπάρχει ένα έλλειμμα στη γνώση, ψυχικό περισσότερο, μάλλον.
Υπάρχουν πολλά «πρέπει» που μας απομακρύνουν από τον εαυτό μας. Είναι δύσκολο να μπορέσει να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του και να τον αγαπήσει.
Κανονικά θα έπρεπε να είναι το πιο απλό πράγμα του κόσμου αλλά, δεν ξέρω, η οικογένεια, το σχολείο, η κοινωνία.. όλα τα ρίχνουμε με ευκολία στους άλλους. Για έναν ενήλικα δε μπορείς να πεις ότι φταίνε οι γονείς του ή η κοινωνία, δε στέκεται σα δικαιολογία. Για έναν ανήλικο, ίσως. Ο χρόνος εφευρέθηκε από τον άνθρωπο για να τον εξυπηρετήσει, είναι όμως τελικά, κάτι πολύ χειροπιαστό. Η ζωή δεν είναι απέραντη. Κάτι πρέπει να κάνεις στο διάστημα που διαρκεί. Να γράψεις ας πούμε, τα τραγούδια που έχεις μέσα σου. Η λέξη «αυτοπραγμάτωση» και γενικώς το πρόθεμα «αυτό», καλό είναι να το βάζεις στα ρήματα που χρησιμοποιείς. Είναι ένας εύκολος και γρήγορος τρόπος να ασκήσεις τη φαντασία σου, να μπεις στη θέση του άλλου, που είναι βασικό.
Έτσι κάνετε κι εσείς;
Έτσι προσπαθώ, από τότε που συνειδητοποίησα ότι ο καθένας έχει τα βάσανά του. Όταν ήμουν πιτσιρικάς έριχνα τις ευθύνες στους γονείς μου, στο σχολείο.. Κάποια στιγμή αναρωτήθηκα, γιατί είχα απαιτήσεις από τον υπόλοιπο κόσμο, που κι αυτός είχε τα θέματά του. Οι γονείς μεταθέτουν σε μας τα προβλήματά τους. Δεν ξέρουν να κάνουν διαφορετικά. Όσα δε μπόρεσαν να λύσουν οι ίδιοι θέλουν να τα λύσουμε εμείς. Το κόλπο είναι να βρεις τις προσωπικές σου ερωτήσεις, να μην απαντάς σε αυτές των άλλων.
Είστε άνθρωπος που έχει μόνο συμπάθειες.
Δε διεκδικώ διαφοροποίηση. Μάλλον η ηλικία λειτούργησε ως προς το να απαλλαγώ από πράγματα όπως ανταγωνισμός, εγωισμός, κόντρες.. Προσπαθώ να φέρω το εγώ μου σε φυσιολογική κατάσταση, όχι να το μεγεθύνω εις βάρος των άλλων.
Αυτό θεωρώ πως το είχατε πάντα.
Νέος, είχα το χαρακτηριστικό όλων των νέων, φοβόμουν. Όταν δεν ξέρεις τι είναι απέναντι, το φοβάσαι. Δείχνεις όμως ότι θέλεις να κατακτήσεις το «απέναντι». Συνήθως κρύβουμε μέσα μας το ακριβώς αντίθετο από αυτό που δείχνουμε. Μπορεί να δείχνω συγκαταβατικός, γλυκός, αλλά εσωτερικά να είμαι κάθετος, μονολιθικός. Το θέμα είναι πως ισορροπώ αυτά τα δυο. Προσπαθώ να κρατήσω τη «σαβούρα» για τον εαυτό μου και να επικοινωνώ με το περιβάλλον μου ήπια, με αγάπη. Διατηρώ βέβαια την ελευθερία μου. Όταν παίζω, αγαπώ τους ανθρώπους που με ακούν, μου μιλούν. Τους κοιτώ στα μάτια, τους νιώθω, αυτό με γεμίζει. Θεωρώ πως πρέπει να υπάρχει μια ανοχή στις σχέσεις, το αντίθετο της κριτικής, του «δικαστή», επειδή μπορεί κάποτε να βρεθείς στη θέση του. Τελικά, υπερισχύει η αγάπη. Όσο και να το παλέψεις, θα δεις στην πορεία ότι το μίσος, η εξουσία, το χρήμα, η δόξα, δεν είναι σοβαρά. Η αγάπη κάνει τον κόσμο να γυρίζει, να προχωρά. Σε όλες της τις μορφές. Για τον πλησίον, για τον εαυτό μας, για τον εχθρό μας. Αγάπη για μια συνέντευξη, μια κιθάρα, για την επικοινωνία. Κάποιος μπορεί να κάνει μια δουλειά που δεν του αρέσει και να μένει με κενό. Προσωπικά δε νιώθω έτσι γιατί προσπαθούσα πάντα να ακολουθώ την καρδιά μου. Δεν είχα όμως ιδιαίτερες πιέσεις. Όταν ζήτησα κιθάρα μου αγόρασε μια η μητέρα μου, κι αυτό είναι από τα μεγαλύτερα καλά που μου έκανε. Ίσως το μυστικό να είναι αυτό: Μην αφήνεις κενά. Πως αλλιώς μπορεί ο άνθρωπος να λειτουργήσει με πληρότητα, να αυτοπραγματωθεί, να νιώσει καλά με τον εαυτό του; Όταν είμαστε καλά με τον εαυτό μας, είμαστε καλά και με τους άλλους. Τα πράγματα θα ήταν πολύ καλύτερα αν ο καθένας έβρισκε την ισορροπία του. Βέβαια, κι αυτά ίσως τα λέω τώρα επειδή μεγάλωσα κι είδα τα πράγματα μέσα από μια πορεία. Παλιά, μπορεί να υποψιαζόμουν κάτι, αλλά δε μπορούσα να τα εκφράσω. Προσπαθούσα, μέσα από τη μουσική και τα τραγούδια, άλλοτε με επιτυχία, άλλοτε όχι, αλλά δεν ήταν τόσο ξεκάθαρο μέσα μου, κάτι που συνέβη μεγαλώνοντας. Κάνω ξεσκαρτάρισμα, ένα είδος αφαίρεσης, για να δω καθαρά τι συμβαίνει με μένα και τον κόσμο.
Τολμήσατε και πήρατε ένα ρίσκο. Αφήσατε μια σταθερή δουλειά ακολουθώντας το δρόμο που θέλατε παρά τις πιθανές επιφυλάξεις.
Σίγουρα είχα. Και φόβο, απογοητεύσεις, πισωγυρίσματα. Ήμουν μουσικός, μετά σπούδασα και δούλεψα σα μαθηματικός, ξανάγινα μουσικός. Η ζωή δεν προδιαγράφεται. Οι γονείς θέλουν ασφάλεια για τα παιδιά τους, να τους δώσουν μια στρωμένη δουλειά. Είναι μεγάλο λάθος, εκτός κι αν από ευτυχή σύμπτωση, το παιδί αγαπά τη δουλειά του πατέρα ή της μητέρας. Όμως, δε μπορείς να προδιαγράψεις τίποτα. Είναι σα να πηγαίνεις σε μια καφετζού ή, στους οικονομολόγους, τις σύγχρονες καφετζούδες που κάνουν προβλέψεις. Αυτά είναι μονομέρειες, πρέπει να λάβεις εξίσου υπόψη και τον αστρονόμο και τον αστρολόγο. Οι αστρονόμοι θεωρούν την αστρολογία «αηδία». Ο Γιουνγκ, από τους μεγαλύτερους γιατρούς και ψυχολόγους έλεγε ότι «η αστρολογία είναι η συμπυκνωμένη γνώση της αστρονομίας από την αρχή της ανθρωπότητας». Τα σύμβολά της κάτι σημαίνουν.
Απλώς έχουν εκφυλιστεί στα πρωινάδικα.
Ακριβώς, αλλά οι άνθρωποι των πρωινών εκπομπών πρέπει να γεμίσουν τηλεοπτικό χρόνο. Τα πράγματα δεν είναι μόνο έτσι, ή μόνο αλλιώς. Είναι και τα δυο, πρέπει να το δει κανείς αυτό. Να συνειδητοποιήσει τι σημαίνει επιτυχία, αποτυχία, τι σημαίνει χαίρομαι, λυπάμαι. Η κοινωνία είναι σε εμβρυακό στάδιο. Κι ο άνθρωπος, σαν είδος, είναι καινούριος ακόμη. Τα πράγματα πρέπει βήμα – βήμα να εξελίσσονται σε καλύτερη δομή, με αξίες. Η κοινωνία όμως δε βοηθά, υπάρχει πάντοτε μια απόσταση ανάμεσα στον άνθρωπο και αυτήν, που είναι δύσκολο να γεφυρωθεί. Εκείνο που νιώθω όταν παίζω μπροστά σε κόσμο είναι πως είμαι ένα μαζί του, «γεφυρώνομαι». Στην τράπεζα, στην εφορία, δεν νιώθω έτσι. Θεωρώ πως αυτό πρέπει να πετύχει κάποιος, να γίνει ένα με τον κόσμο κι όχι να «ξεχωρίσει». Έτσι κι αλλιώς, η εξατομίκευση είναι διαδικασία που κάνει κανείς μόνος του. Ας πούμε ότι αυτή είναι η ανάλυση. Η αμέσως επόμενη και βασικότερη, είναι η σύνθεση. Πρέπει να συνθέσεις τα πράγματα. Αν τα αφήσεις αναλυτικά είναι σα να έχεις έναν προφυλακτήρα, τέσσερις ρόδες, μια μηχανή και να λες «να το αμάξι μου». Δεν είναι αυτό το αμάξι σου. Πρέπει να το συναρμολογήσεις. Φτιάξε το τραγούδι σου. Φτιάξε κάτι δημιουργικά. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, με λάθη, θα μπορέσει κανείς να μοντάρει τον εαυτό του, τη ζωή του, να ισορροπήσει με το περιβάλλον, με τον υπόλοιπο κόσμο. Στο βαθμό που νιώθεις ιδιαίτερος και μοναδικός, στον ίδιο βαθμό να νιώθεις κομμάτι του συνόλου. Δύσκολο. Δεν υπάρχει επιστήμη για αυτό, το μαθαίνεις μόνος.
Βλέπω ότι αγαπάτε τις γάτες.
Είναι τα πιο προσαρμοσμένα στο ανθρώπινο περιβάλλον πλάσματα. Όταν λέω στο γάτο να κάτσει δίπλα μου, έρχεται μετά από μερικά δευτερόλεπτα. Έχει χρονοκαθυστέρηση, όπως τα χρηματοκιβώτια. Μικροί, μας έλεγαν να μετρήσουμε μέχρι το δέκα πριν πούμε κάτι. Είναι ένας τρόπος να κοντρολάρεις το θυμικό σου. Σκέψου πρώτα και μετά μίλα. Οι άνθρωποι ανήκουν – αν μπορούν να χωριστούν – σε δυο κατηγορίες. Εκείνοι που μιλάνε πριν σκεφτούν κι εκείνοι που δε μιλάνε καθόλου, απλά σκέφτονται. Οι γάτες έχουν υπομονή και στη διδάσκουν. Επίσης, δομούν το χρόνο πολύ καλύτερα από τους ανθρώπους, κοιμούνται δεκαοχτώ ώρες την ημέρα. Ο Φρόυντ έλεγε ότι «ο χρόνος που περνάς με τις γάτες είναι ποιοτικός χρόνος και ο μόνος ποιοτικός χρόνος». Ο σκύλος σου ανεβάζει τον εγωισμό, σε θεωρεί ανώτερο. Η γάτα σε γειώνει.
Φαντάζομαι πως έχετε πολλά τραγούδια στο συρτάρι.
Αρκετά. Τα τραγούδια είναι σα γκαρνταρόμπα. Αλλού βρίσκονται τα μανίκια, αλλού τα μπατζάκια.. Διαλέγεις συγκεκριμένα κομμάτια για να ντύσεις το τραγούδι σου. Η φιλοδοξία του μουσικού είναι να γνωρίσει όλη την τεράστια γκάμα, να αφομοιώσει ότι υπάρχει ή τουλάχιστον, όσα του δίνουν ερεθίσματα. Τα τραγούδια που φτιάχνει είναι ένα πείραμα. Δοκιμάζει συνδυασμούς να δει αν θα ταιριάξουν, κάτι που δε μπορείς να το ξέρεις μέχρι να κυκλοφορήσει το τραγούδι. Ανάγεις κάτι προσωπικό, βιωματικό, σε μια γενικότερη ιδέα που ίσως ενδιαφέρει και άλλο κόσμο. Αν το καταφέρεις, τότε το τραγούδι έχει ουσία, σκοπό, νόημα. Στο κεφάλι και το συρτάρι μου υπάρχει σκόρπιο υλικό. Πρόκειται για ξεδιάλεγμα. Αυτό κάνει κάθε μουσικός, είτε το γνωρίζει είτε όχι. Όταν είσαι νεότερος και η μουσική σου μόρφωση περιορισμένη, νομίζεις ότι αυτό που έκανες είναι μοναδικό, φοβάσαι μήπως στο κλέψουν. Όμως, δεν είναι δικό σου, είσαι ένα μέσο. Μας λένε δημιουργούς κι αυτό είναι κάπως υπερφίαλο. Δε δημιουργείς κάτι. Η γνώση υπάρχει, εσύ κάνεις το συνδυασμό. Προσπαθείς να εκφράσεις ατομικές αντιδράσεις, συναισθήματα και βιώματα, χρησιμοποιώντας ένα κοινό μέσο όπως η γλώσσα, η μουσική. Έχει τύχει να με πλησιάσουν και να μου πουν «το τάδε τραγούδι σου το έχω γράψει εγώ». Εννοούν ότι θα μπορούσαν να το γράψουν επειδή τους αγγίζει προσωπικά. Όταν φτιάχνω κάτι, αισθάνομαι πλήρης, όπως ο κάθε τεχνίτης. Όμως, δε διαρκεί. Κατόπιν, πρέπει να ξεκινήσεις πάλι αυτή τη συνεχή διαδικασία. Είναι στο χέρι σου να μην καταλήξει φαύλος κύκλος, παρά να δώσεις τέτοια φορά, που να γίνει σπείρα, να εξελίσσεται. Υπάρχουν δυο τρόποι: ή ακολουθείς μια πεπατημένη και προσπαθείς να δώσεις τα πάντα εκεί, ή είσαι ένας ταξιδιώτης, ένας αρμενιστής σε αυτήν την τεράστια γκάμα, γνωρίζοντας διάφορους χώρους. Σαν τον Οδυσσέα που πέρασε από πολλά μέρη. Και οι δυο τρόποι είναι μια χαρά. Το πώς θα κινηθείς, έχει να κάνει με την ψυχοσύνθεσή σου. Αγαπώ πολύ τα τσιγγάνικα τραγούδια. Μου αρέσουν όμως και τα μπλουζ, τα λάτιν, διάφορα μουσικά ιδιώματα. Θα μπορούσα να μείνω σε κάτι συγκεκριμένο, αλλά με ενδιαφέρουν αρκετές όψεις. Βέβαια, μια ζωή δε φτάνει να τα μάθεις όλα, πρέπει να επιλέξεις. Κάπως έτσι γίνεται με τη μουσική, τα τραγούδια και τα συρτάρια. Εν τέλει, δεν είναι πολλά. Νομίζει κανείς ότι ο χώρος είναι άπειρος, δεν είναι. Θα έλεγα αν όχι πεπερασμένος, τουλάχιστον κλειστός. Άλλωστε την έννοια του απείρου, μπορείς να την καταλάβεις μέσα σε ένα πολύ συγκεκριμένο χώρο. Κόβω κάτι στη μέση, κι ύστερα κόβω το μισό του στη μέση. Μπορώ να συνεχίσω επ’ άπειρον, η διαδικασία δεν τελειώνει ποτέ.
Ασχολείστε πολύ με τη φιλοσοφία.
Μου αρέσει, όπως η ψυχολογία και τα μαθηματικά που τα αγάπησα αφού τα σπούδασα. Για αυτό, αν είσαι κάπου που δε σου αρέσει, έχεις δυο επιλογές. Ή θα πας αλλού ή θα μάθεις να σου αρέσει το πόστο σου. Το σύνηθες που κάνουμε οι άνθρωποι είναι το «τραβάτε με κι ας κλαίω». Αυτό όμως δεν είναι λύση. Η επιστήμη, η φιλοσοφία, η θρησκεία, οι Τέχνες, είναι ο πολιτισμός. Ο άνθρωπος, εκεί υποτίθεται ότι διαπρέπει. Όταν βιώνεις αυτό που ζούμε, μοιραία θα θεωρήσεις ότι κάποιοι είναι υπεύθυνοι κι αν δε στοχεύσεις καλά, θα ρίξεις τις ευθύνες σε όλους. Δεν είναι τυχαίο που οι ατάκες που επέζησαν τα τελευταία δέκα χρόνια είναι «Μαζί τα φάγαμε», «Λεφτά υπάρχουν» και «Δημιουργική ασάφεια». Ο κόσμος έχει αγριέψει, ευτυχώς όχι όλος. Καμιά φορά πηγαίνω στο αεροδρόμιο. Στο λεωφορείο συναντώ τις κυρίες που εργάζονται στις υπηρεσίες καθαρισμού. Αλλοδαπές κυρίως. Είναι τόσο γλυκές. Ίσως επειδή έχουν τραβήξει πολλά. Αυτό δεν καταλαβαίνει ο κόσμος. Νόμιζε ότι θα ζει συνέχεια την εποχή των παχιών αγελάδων ή νομίζει ότι θα ξαναγυρίσει αυτή η εποχή. Το είπε ο Σεφέρης, για τους συντρόφους του Οδυσσέα όταν έφαγαν τα βόδια του Ήλιου: «έπεσαν να κοιμηθούν ανίδεοι και χορτάτοι». Στην πλειονότητά της, η κοινωνία στις καλές εποχές, είναι ανίδεη και χορτάτη. Οφείλεις να σκεφτείς πως δε θα είναι πάντα έτσι. Κάποια στιγμή πρέπει να επιστρέψεις το δάνειο.
Το καλό είναι πως πολλοί που βρίσκονταν σε ένα κουτάκι, όταν σταμάτησε να λειτουργεί, πήραν το ρίσκο, βγήκαν από αυτό κι έκαναν ότι ήθελαν πάντα να κάνουν. Έχασαν την υποτιθέμενη ασφάλεια και έτσι τόλμησαν.
Το έχω δει να συμβαίνει, είναι πολύ ωραίο. Κι αυτό με την ασφάλεια.. Δεν υπάρχει. Σπίτια, λεφτά.. Αν μπεις στο λούκι του «μαζεύω» δε σταματάς ποτέ. Είναι ένα είδος παθολογίας όπως με την αριστεία. Τρόπος σκέψης. Πρέπει να βγούμε από αυτό. Ο άνθρωπος θέλει να κάνει κάτι για να ξεχωρίσει. Όμως, ξεχωρίζεις έτσι κι αλλιώς. Η διαδικασία της εξατομίκευσης θα γίνει, αν δεν την περάσεις μικρός, θα την περάσεις μεγάλος. Αν δε συμβεί ποτέ, θα ζήσεις μια ψευδαίσθηση. Δε σε νομιμοποιεί όμως ως «πρώτο». Δεν ξέρω γιατί ο άνθρωπος κολλάει σε αυτά.
Είναι εύκολο να πιστεύεις αυτά που σου λένε, ευκολότερο από το να καθίσεις με τον εαυτό σου. Δεν το κάνουν πολλοί. Στην ουσία, ο εαυτός μας είναι αυτό που έχουμε.
Είναι δύσκολο να ανεχτείς το πετσί σου. Υπάρχει ένας ωραίος, μαθηματικός μπούσουλας. Έχεις δυο ευθείες που τέμνονται και χωρίζουν τέσσερα τετράγωνα. Την αγάπη, το μίσος, την εξουσία και την ελευθερία. Αν βρίσκεσαι μεταξύ αγάπης και ελευθερίας, είσαι εντάξει. Σε οποιοδήποτε άλλο, υπάρχει πρόβλημα. Βρήκα αυτό το σχήμα σε ένα βιβλίο φιλοσοφίας και αποτυπώνει ξεκάθαρα την ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο Καμύ στην «Πανούκλα» λέει κάτι πολύ φιλοσοφημένο. Σε μια πόλη που προσβλήθηκε από λιμό, βρέθηκε ένας γιατρός – ήρωας. Ένας άρρωστος ρώτησε «ποιος σε έχει κάνει τόσο καλό» κι ο γιατρός απάντησε «τα βάσανα». Όλοι έχουμε, άλλοι μικρά, άλλοι μεγάλα. Τα βάσανα, πάντα έχουν ένα τέλος και είναι αίσιο, αφού τελειώνει το βάσανο με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Κι εμένα, τα βάσανα με έχουν κάνει άνθρωπο.
Και οι χαρές.
Τις χαρές μπορείς να τις θεωρήσεις αντιδιαστολή. Τη χαρά την νιώθω σαν φυσικό γεγονός. Όπως όταν βρίσκεσαι σε ένα ωραίο μέρος που ησυχάζει την καρδιά και το μυαλό σου. Δεν την έχω νιώσει σαν αποτέλεσμα κάποιας δραστηριότητας. Χαίρομαι πολύ όταν παίζω, και η χαρά που αντλώ διαρκεί και στο μεσοδιάστημα δυο εμφανίσεων. Όμως, η χαρά που «πέφτει από τον ουρανό» είναι μεγαλύτερη. Βλέπω τη θάλασσα και χαίρομαι. Είναι καταρχήν δωρεάν, σαν την ευγένεια, δεν κοστίζει τίποτα. Θα μπορούσες να πεις ότι η προσπάθεια έγκειται στο να είναι κανείς πολιτισμένος. Κι αυτές οι έννοιες, πολιτισμός, πολιτισμένος, πόλη, πόλεμος, είναι παρεξηγημένες.
«Τα μπαράκια» κλείνουν φέτος τριανταέξι χρόνια. Είναι από τους λίγους δίσκους που τα περισσότερα τραγούδια τους τα ξέρουν όλοι. Όταν τον φτιάχνατε, είχατε την αίσθηση της επιτυχίας τους;
Κυκλοφόρησαν όταν μόλις είχα περάσει τα τριάντα. Ήταν συσσωρευμένη εσωτερική κατάσταση. Κι ακόμα, δεν τα αντιμετωπίζω σαν κάτι τελειωμένο αλλά σαν υλικό προς εξέλιξη. Για αυτό κάθε φορά στα live, τα αλλάζω. Φαίνεται ότι σαν πείραμα ήταν πετυχημένο. Είμαι πλατωνιστής, νιώθω πως τα πάντα υπάρχουν σαν Ιδέα, κι ότι κάνουμε, προσεγγίζει τις ιδέες. Δε θεωρώ ότι οι εφαρμογές είναι τέλειες. Βρίσκονται κι αυτές σε εξέλιξη, όπως οι ανθρώπινες σχέσεις, η ζωή. «Τα μπαράκια» μάλλον ήταν πιο κοντά στην Ιδέα τους, για αυτό αγκαλιάστηκαν από τον κόσμο. Ήταν η πρώτη απόπειρα να παρουσιάσω μια προσωπική άποψη της καθολικής ανθρώπινης κατάστασης. Αυτό γίνεται με όλα τα τραγούδια που μένουν, όχι μόνο τα δικά μου. Αλλά, σημασία έχει κάποιος να τα πάρει, να τα αποσυναρμολογήσει, να φτιάξει δικά του. Έτσι έκανα κι εγώ. Δεν είναι ιδιοκτησία μου, ανήκουν στον εαυτό τους και στον κόσμο. Θα ήθελα να σταθούν έναυσμα, σπινθήρας κι ακόμα περισσότερο, δομικό υλικό για ένα νέο καλλιτέχνη. Όταν διακρίνω στο κοινό νέους που κοιτούν τα χέρια μου όταν παίζω κιθάρα, λαμβάνω μεγάλη ικανοποίηση. Κάποτε, ένας άντρας μου είπε πως με «το Γράμμα», αποφασίσανε με τη γυναίκα του να κάνουν παιδί. Ήταν παράξενο. Σα να μου απέδωσε μια ευθύνη, με την καλή έννοια. Τέτοιου είδους διαδικασία γίνεται με τις δραστηριότητες των ανθρώπων. Η μια βοηθά την άλλη. Βασικό είναι και το χιούμορ. Δροσίζει την ψυχή. Και ο αυτοσαρκασμός είναι καλός, χρειάζεται.
Θα σας δούμε κάπου τώρα σύντομα;
Θα εμφανιστούμε με τους Gadjo Dilo, ένα εξαιρετικό συγκρότημα που παίζει gypsy jazz στο Γκαζάρτε στις 6 και στις 27 Ιουλίου. Κάνουν εξαιρετικές διασκευές σε πολύ όμορφα τραγούδια. Συνεργαστήκαμε ήδη στον «Κηπουρό» και έπεται συνέχεια.